Blackcurse

1.Tovarlarning narxi. Narx pasaysa tovarga talab ortadi, uni ko’proq xarid etishadi. Narx oshsa talab qisqarib, tovar kamroq xarid etiladi. Zamonaviy iqtisodiy nazariyaning aniqroq bo’lishi, u o’rganadigan iqtisodiy jarayonlarning miqdoriy munosabatlarini o’rganish uchun matematik instrumentdan kengroq foydalanishni taqozo qiladi. Hozirgi vaqtda iqtisodchilar iqtisodiy jarayonlarni o’rganishda model tushunchasidan keng foydalanmoqdalar.

Model deganda, iqtisodiy jarayonning sxemasi, loyihasi, matematik formulalar bilan ifodalanishi tushuniladi. Bu yerda kengroq ishlatiladigan modellardan biri iqtisodiy-matematik modellardir. Iqtisodiy matematik modellar, iqtisodiy jarayonlarning miqdoriy munosabatlarini funktsiya, tenglama, tengsizliklar orqali ifodalaydi.

Funktsiya - bu matematik tushuncha bo’lib, bog’liq o’zgaruvchi bilan erkin o’zgaruvchilar o’rtasidagi miqdoriy bog’liqlikni ifodalaydi.

Agar funktsiya bitta bog’liq o’zgaruvchi bilan, bitta erkin o’zgaruvchi o’rtasidagi bog’liqlikni ifodalasa, unga bir o’zgaruvchili funktsiya deyiladi va u quyidagicha yoziladi:

.

Agar funktsiyada erkin o’zgaruvchilar soni -ta bo’lsa, , u holda o’zgaruvchili funktsiyani olamiz:

.

Bir o’zgaruvchili funktsiyaga misol sifatida narxga bog’liq bo’lgan talab funktsiyasini qarash mumkin:

.

bu yerda: - talab miqdori; - bir birlik mahsulot narxi.

Talab funktsiyasi mahsulot narxi bo’lganda, iste’molchi qancha maksimal miqdorda mahsulot sotib olishi mumkinligini ko’rsatadi. Narx oshganda, talab miqdori kamayadi. Masalan, o’quvchi daftariga bo’lgan talab va daftar narxi o’rtasidagi bog’liqlik quyidagi jadvalda berilgan.

Bitta daftar narxi, so’m ( )	10	20	30
Talab, (dona)	18	12	6

Bu jadvaldagi talab bilan narx o’rtasidagi bog’liqlik, teskari bog’liqlikdir. Nima uchun deganda, narx (argument) o’sishi bilan talab miqdori (funktsiya qiymati) kamayib boradi.Jadvaldagi bog’liqlik grafik ko’rinishida ham bo’lishi mumkin (3.1-rasm):