Bm tarixi-2 Fənni Üzrə mtahan Suallarının Cavabları

41. 1939-cu il sovet-ingilis-fransız və  sovet-alman danışıqları  və nəticələri. 

     Müharibə ərəfəsində kapitalist dünyasına qarşı duran SSR  faktoru da dünyanın 

siyasi  inkişafına  əsaslı  təsir  göstərirdi.  Bolşevizm,  kommunizm  təhlükəsindən 

qorxan və ona nifrət bəsləyən hər iki kapitalist qrupu SSR -nin hansı tərəfdən çıxış 

edəcəyinə  böyük  maraq  göstərir,  ona  güclü  təsir  etməyə  çalışırdılar.  ngiltərə  və 

Fransa təcavüzü özlərindən uzaqlaşdırmaq üçün hər vasitə ilə Hitlerlə dil tapmağa 

səy  göstərməklə  yanaşı,  SSR   ilə  də  diplomatik  əlaqəni  kəsməmək,  təcavüzkarın 

qurbanı  olanlara  yardım  üçün  onun  da  qüvvələrindən  istifadə  etmək  kimi  dip-

lomatik gedişlər edirdilər. 1939-cu ilin martında  ngiltərə SSR -yə Fransa və Polşa 

ilə  birlikdə  birgə  hərəkət  haqqında  ümumi  bəyannaməni  imzalamağı  təklif  etdi. 

Apreldə  ngiltərə və Fransa Almaniya ilə müharibəyə cəlb olunmuş ölkəyə yardım 

təminatına  dair  yeni  ideya  irəli  sürdülər.  SSR   cavabında  daha  konkret  qarşılıqlı 

öhdəlikləri olan üçtərəfli müqavilənin bağlanmasını təklif etdi. SSR  ona Almani-

yanın  təcavüzünü  dəf  etmək  üçün  Polşa  və  Rumıniya  ərazisinə  qoşunlarını  yerit-

mək  hüququnun  verilməsində  israr  edirdi.  Faktiki  olaraq  bu,  SSR -nin  Şərqi  Av-

ropa  üzərində  öz  nəzarətini  yaratması,  Almaniyaya  qarşı  müharibədə  iştirakının 

şə

rti kimi irəli sürməsi demək idi. Bu səbəbdən ingilis-fransız-sovet hərbi danışıq-

ları  irəli  gedə  bilmədi.  Hitler  və  Mussolininin  1939-cu  ilin  mayında  hərbi-siyasi 

ittifaq barədə “Polad pakt”ını imzalamaları  ngiltərə və Fransanı ciddi təşvişə saldı. 

Onlar alman təcavüzünə müqavimət göstərmək üsulları barədə SSR  ilə danışıqlara 

başladılar.  Əslində  bu  danışıqlar  Hitlerə  təzyiq  göstərmək,  SSR -nin  iştirakı  ilə 

koalisiya yaradıla biləcəyi imkanı ilə onu qorxutmaq, beləliklə, Almaniyanı Qərb 

dövlətləri  ilə  sazişə  gəlməyə  vadar  etmək  və  Sovet  Rusiyası  üzərinə  yönəltmək 

məqsədini güdürdü. ABŞ 1939-cu ilin yazında və yayında SSR ,  giltərə və Fransa 

arasında  aparılan  Moskva  danışıqlarını  diqqətlə  izləyirdi.  ngiltərənin  Vaşinqton-

dakı səfiri ABŞ hökumətinə bildirdi ki, Moskva danışıqlarına baxmayaraq  ngiltərə 

SSR  ilə əməkdaşlıq etmək niyyətində deyil. ABŞ Moskva danışıqları zamanı kol-

lektiv təhlükəsizlik haqqında müqavilə imzalanmasının əleyhinə idi. Elə bu zaman 

79 

 

ngiltərə  hökumətinin  Londonda  Almaniya  ilə  gizli  danışıqlar  aparması  da  buna 

sübut idi. Bu danışıqlar zamanı onlar Berlinlə münasibətləri yaxşılaşdırmaq nami-

nə böyük güzəştlərə getməyə də hazır olduqlarını bildirirdilər. Hitlerçilər isə  ngil-

tərə başçılarını tezliklə razılıq əldə ediləcəyi xülyasına inandırmaqla ingilislərin və 

müttəfiqi fransızların SSR  ilə apardıqları danışıqları pozmağa sövq edirdilər. Hit-

lerçilərin bu çevik diplomatik gedişləri tezliklə öz bəhrəsini verdi. Dünya mühari-

bəsi  ərəfəsində  ingilis-fransız  və  SSR   danışıqları  uğursuzluqla  nəticələndi.  

Danışıqların  həvəssiz  və  uğursuz  getdiyini  görən  Almaniya,  Şərqdə  əsas  güclü 

siyasi-ideoloji düşmən hesab etdiyi SSR  tərəfdən təhlükəsizliyini təmin etmək na-

minə  manevr etməyi və onunla müvəqqəti razılığa  gəlməyi qət etdi. O, SSR -yə 

hücum etməmək barədə müqavilə bağlamağı təklif etdi. Stalin anladı ki, bu müqa-

vilə  ilə  Şərqi  Avropa  üzərində  arzu  olunan  nəzarəti  əldə  edə  bilər.  Qısa  danışıq-

lardan  sonra  Ribbentrop  və  Molotov  1939-cu  il  avqustun  23-də  hücum  etməmək 

haqqında  müqavilə  və  müqaviləyə  əlavə  gizli  protokol  imzaladılar.  Müqaviləyə 

görə tərəflər fərdi qaydada və ya başqa dövlətlərlə birlikdə bir-birinə qarşı təcavüz 

hərəkətlərindən imtina etməli, onlardan birinə hücum edən üçüncü dövlətə yardım 

etməməli, bir-birinə düşmən koalisiyalarda iştirak etməməli, mübahisəli məsələlə-

rin dinc yolla həllinə çalışmalı idi. Bu müqavilə Qərb dövlətlərinin SSR -yə qarşı 

birləşməsinə mane oldu, SSR  hərbi-iqtisadi potensialını artırmaq imkanı qazandı. 

Bu müqavilə həm də  ngiltərə və Fransa diplomatiyasının  məğlubiyyəti idi. Gizli 

protokolda  Şərqi  Avropada  “maraq  dairələrinin”  müəyyənləşdirilməsi  barədə 

razılığa gəlirdilər. Almaniya Finlandiya, Latviya, Estoniya və Bessarabiyanı SSR -

nin  maraq  dairəsi  kimi  qəbul  etdi.  SSR   isə  Litvanı  Almaniyanın  maraq  dairəsi 

kimi qəbul etdi. Gizli protokol Polşanın bölüşdürülməsi imkanını nəzərdə tuturdu. 

Bu protokol SSR -nin Şərqi  Avropanın xəritəsinin növbəti biçilməsinin iştirakçısı 

olduğunu  göstərirdi.  Məhz  buna  görə  də  Qərbin  tarix  ədəbiyyatında  faşist  Alma-

niyası  ilə  yanaşı  SSR -də  müharibənin  başlanmasının  səbəbkarlarından  biri  kimi 

qələmə verilir və göstərilir ki, sovet-alman müqaviləsi müharibəyə gedən yolu ge-

nişlədirmişdi. 1939-cu il sentyabrın 27-də Ribbentrop yenidən Moskvaya gəldi və 

sentyabrın 28-də onunla Molotov arasında SSR -Alman sərhədinə dair yeni müqa-

80 

 

vilə imzalandı. Tərəflər Polşanı öz aralarında bölüşdürürdülər və Litva Sovet ma-

raq dairəsi kimi qəbul edilirdi.      

      42. II dünya müharibəsinin başlanması və beynəlxalq münasibətlər. 

       kinci dünya müharibəsi 1939-cu il sentyabrın 1-də Almaniyanın Polşaya hücu-

mu ilə başladı. Buna cavab olaraq sentyabrın 3-də  ngiltərə və Fransa Almaniyaya 

müharibə elan etdilər. Həmin gün  ngiltərənin bir sıra dominionları da müharibəyə 

qoşuldular.  kinci dünya müharibəsinin başlanmasının başlıca səbəbləri : birincisi, 

birinci dünya müharibəsindən sonra qalib dövlətlərin yaratdıqları Versal-Vaşinqton 

sisteminin  çox  sərt  və  alçaldıcı  olması;  ikincisi,  Avropanın  mərkəzində,  Alma-

niyada  qisasçılıq  və  millitarizm  ideyasının  yayılması;  üçüncüsü,  Almaniyanın 

irqçilik, “dəyərsiz xalqları” əsarət altına almaq siyasəti, ümumən dünya ağalığına 

nail olmaq iddiaları; dördüncüsü, Qərb dövlətlərinin, xüsusən  ngiltərə və Fransa-

nın  nasizmin  bəşəriyyət  üçün  təhlükə  olmaq  mahiyyətini  dərk  etməmələri,  hətta 

ş

irnikləndirmək və sakitləşdirmək siyasətləri; beşincisi, iri dövlətlərin, o cümlədən 

ABŞ-ın “qarışmamaq” mövqeyi tutmaları; altıncısı, ABŞ başda olmaqla iri dövlət-

lərin  Almaniyanın  iqtisadi-hərbi  cəhətdən  inkişafına  yardım  etmələri;  yeddincisi, 

sosializmə nifrət edən burjua-demokratik ölkələrin SSR  ilə birlikdə faşizmə alter-

nativ ittifaq yaratmağı vaxtında dərk etməmələri; səkkizincisi, SSR -nin müharibə-

ni özündən uzaqlaşdırmaq üçün Almaniyaya güzəştlər etməsi, hətta onunla iqtisadi 

ə

laqələr yaratması; 

       Müharibə  elan  etmələrinə  baxmayaraq  ngiltərə  və  Fransa  Almaniyaya  qarşı 

hərbi  əməliyyatlara  başlamağa  can  atmırdılar.  Onlar  Polşa  qarşısındakı  öhdə-

liklərini yerinə yetirmədilər. Alman ordusunun hərbi planları  ngiltərə və Fransanın 

müharibəyə daxil olmaları imkanını nəzərə alırdı. Nəticədə ingilis-fransız qoşunları 

heç bir fəal hərəkət etməyərək Hitlerə Polşaya divan tutmağa imkan verdilər. Belə 

ki, Almaniya sentyabrın 17-də Molotov-Ribbentrop paktına gizli protokolda müəy-

yən  edilmiş  sərhədə  çatmaqla  Polşanın  qərb  hissəsini  işğal  etdi.  1939-cu  il  sent-

yabrın 17-də sovet qoşunları da Polşa sərhədlərini keçərək qərbi Ukraynanı və qər-

bi Belarusiyanı SSR -nin tərkibinə qatdılar. SSR  və Almaniya arasında sentyabrın 

28-də  bağlanmış  “Sərhədlər  və  dostluq  barədə”  müqaviləyə  əsasən  sərhəd  Visla 

81 

 

çayı deyil, Narev, Buq və San çayları müəyyən edildi. 1939-cu il sentyabrın 27-də 

Ribbentrop yenidən Moskvaya gəldi və sentyabrın 28-də onunla Molotov arasında 

SSR -Alman sərhədinə dair yeni müqavilə imzalandı. Tərəflər Polşanı öz araların-

da bölüşdürürdülər və Litva Sovet maraq dairəsi kimi qəbul edilirdi.  Hələ 1939-cu 

ilin  sentyabrın  3-də Almaniyaya  müharibə  elan  etmiş  ngiltərə  və  Fransa 1940-cı 

ilin  mayın  10-na  kimi  düşmənə  qarşı  heç  bir  hərbi  əməliyyat  aparmamışdılar. 

Halbuki,  qərb cəbhəsində 23  alman  diviziyasına  qarşı  onların 115  diviziyası dur-

muşdu.  Buna  görə  də  bu  dövr  “Qəribə  müharibə”  adını  almışdı.  Almanlar  ona 

“oturaq müharibə” adı vermişdilər. 

       Polşanı  məğlub  etdikdən  sonra  Almaniya  müharibənin  aparılması  üçün  əlve-

rişli şərait qazanmaqdan ötrü hərbi əməliyyatlari dayandırmağa tərəfdar olduğunu, 

ngiltərə  və  Fransaya  qarşı  heç  bir  düşmənçilik  münasibətləri  olmadığını  bəyan 

etdi. Almaniyanın bu təkliflərinin dərin siyasi məqsədləri var idi. O, bütün işğalla-

rını və müstəmləkələrə olan iddialarını qəbul etdirməyə çalışırdı. Lakin  ngiltərə və 

Fransa hakim dairələri Almaniyanın bu təkliflərinin onların əleyhinə olduğunu ba-

ş

a düşərək imtina etdilər.      

      1940-cı ilin ortalarına qədər Almaniyanın Avstrya, Çexoslvakiya, Polşa, Dani-

marka, Norveç, Hollandiya, Belçika, Luxsenburq və Fransanı işğal etməsi ilə bö-

yük silah cəbbəxanası, hərbi sənaye, metallurgiya və səneyinin digər mühüm sahə-

ləri onun əlinə keçdi. Almaniyanın Qərbi Avropada asan hərbi qələbələr qazanması 

bütün  Avropa  üzərində    onun  şəriksiz  hegamonluq  iddialarını  gücləndirdi.  Lakin 

Avropada  tam  hegemon  olmaq  yolunda  Sovet  ttifaqı  və  ngiltərə  başlıca  əngəl 

olaraq qalırdılar. Sovet  ttifaqına qarşı müharibəyə hazırlıq tam məxfi şəkildə apa-

rılırdı.  Almaniya  əvvəlcə  Sovet  ttifaqını  məğlub  etmək,  sonra  isə  ngiltərə  ilə 

problemlərini həll  etmək  fikrində  idi.  Ona  görə də  Almaniya  diplomatiyası  ngil-

tərəyə  1940-cı  il  iyulun  19-da  müharibəni  davam  etdirməmək  və  sülh  bağlamaq 

barədə təklif etdi.  ngiltərə bu təkliflərdən imtina edərdisə, Almaniya onu tamamilə 

darmadağın və məhv etməklə hədələdi. Lakin  ngiltərə diplomatiyası Almaniyanın 

bu hədələrini rədd etdi. Belə olduqda Almaniya Yaponiya və  taliya ilə əlaqələrini 

daha da gücləndirdi. Almaniya 1939-cu ilin mayında  taliya ilə bağladığı  “Polad 

82 

 

paktına” uyğun olaraq  Misirdə ingilis ordularına qarşı əməliyyatlar aparmağı  ta-

liyadan  tələb  etdi.  Eyni  zamanda  Almaniya  Yaponiya  ilə də  əlaqələrini sıxlaşdır-

maq  niyyətində  idi.  1940-cı  ilin  sentyabrın  27-də  Tokioda  Almaniya-Yaponiya-

taliya hərbi paktının (Üçlər paktının) imzalanması mərasimi oldu. Üç dövlət pak-

tında  Yaponiya  Almaniya  və  taliyanın  Avropada,  taliya  və  Almaniya  isə  Şərqi 

Asiyada Yaponiyanın yeni qayda yaratmaq istəklərinə hörmət etməli idilər. Tərəf-

lər bir sıra məxfi sazişlər imzaladılar və ümumi, hərbi və iqtisadi komissiyalar ya-

ratdılar.  Ümumi  komissiya  Tokio,  Berlin  və  Romada  çalışmalı  idi.  Ümumi  ko-

missiyanın məqsədi üç ölkənin siyasətini əlaqələndirmək, hərbi və iqtisadi komis-

siyaların  məqsədi  isə  müharibənin  birgə  aparılması    və  qarşılıqlı  iqtisadi  yardım 

problemlərini  həll  etmək  idi.  Üçlər  paktının  imzalanması  təcavüzkar  dövlətlərin 

hərbi blokunun formalaşmasını başa çatdırdı. Blokun əsas məqsədi dünya ağalığına 

sahib olmaq idi. Bolqarıstan 1940-cı il noyabrın 17-də, Macarıstan noyabrın 20-də, 

Rumuniya noyabrın 23-də, Slovakiya isə noyabrın 24-də Üçlər paktına qoşuldular. 

1941-ci ilin sonunda Finlandiyada müharibədə Almaniya tərəfdən iştirak edəcəyini 

bəyan etdi.  

   43. Almaniyanın Fransaya hücumu və beynəlxalq münasibətlər. 

        Hərbi  tədbirlərin  görülmədiyini  başa  düşən  Almaniya  qərb  ölkələrinə  zərbə 

endirmək qərarına gəldi. Fransız qoşunları və kontinentə çıxarılmış ingilis qoşunla-

rı da Almaniya sərhədinə toplaşmağa başladılar. Həm fransız, həm də ingilis tərəfi 

mövqe  müharibəsinin  təkrarlanacağına ümid  edərək sırf  müdafiə strategiyası seç-

mışdilər.  30-cu  illərdə  Fransa  Almaniya  ilə  bütün sərhəd  boyunca  tamamilə  alın-

maz sayılan güclü müdafiə istehkamları silsiləsi-“Majino xətti”ni yaratmışdı.  kinci 

dunya müharibəsində həlledici rol oyanayan hərbi texnikanın-tanklar və aviasiya-

nın təkmilləşdirilməsinə isə az fikir verilirdi. ”Majino xətti” olduğu bir halda ingi-

lis  və  fransız  qoşunlarının  başlıca  vəzifəsi  Fransanın  Belçika  və  Lüksemburqla 

olan sərhədlərini qorumaqdan ibarət idi. Bu iki dövlət öz bitərəfliyini elan etmişdi. 

Almaniyanın bu dövlətlərin bitərəfliyini pozacağı aydın olduğu halda da  ngiltərə 

və Fransa   heç bir tədbir görmədi. Fransa sərhədinin bu sahəsində müttəfiqlərin al-

man ordusu ilə kontaktı ümumiyyətlə yox idi. Rəqibin fəaliyyətsizliyindən istifadə 

83 

 

edən  alman  komandanlığı  Şimali  Atlantikada  dəniz  əməliyyatları  aparmaq  üçün 

etibarlı bazalara malik olmaqdan ötrü Danimarka və Norveçi tutmğı qərara aldı. Bu 

ölkələrin bitərəfliyi Hitleri heç maraqlandırmırdı da. 1940-cı ilin aprelində alman 

qoşunları Kopenhagenə daxil oldu və həmçinin Norveçin bir neçə limanına çıxdı. 

Danimarka hökuməti həmin gün təslim oldu. Norveç hökuməti isə ordunu və xalqı 

müqavimətə çağırdı, yardım üçün  ngiltərəyə müraciət etdi. Lakin təşəbbüs və üs-

tünlük Almaniyanın tərəfində idi. Ölkənin böyük hissəsi  işğal olundu. Kral və hö-

kumət ordunun qalıqları ilə bir yerdə  ngiltərəyə köçürüldü. 

       Bu zaman artıq ingilis-fransız qoşunlarına qarşı hücum tam qaydası ilə gedir-

di. Başlıca zərbə Belçika və Lüksemburq sərhədinin qovuşduğu yerdə Ardenna da-

ğ

ı vasitəsilə və sonra ingilis-fransız qoşunlarından yan ötərək Kaleyə endirilmişdi. 

Düşmənin əsas qoşun qruplaşmasını sahilə sıxışdırmaq və məhv etmək nəzərdə tu-

tulurdu. Hücum 1940-cı il mayın 10-da başladı. Mayın 20-nə kimi almanlar müt-

təfiqlərin 340 min nəfərlik qruplaşmasını mühasirəyə alıb, La Manş sahilində yer-

ləşən Dünkerk rayonunda mühasirəyə aldılar. Hitlerin əmri ilə hücum dayandırıldı. 

Almaniya hələ  ngiltərə ilə SSR -yə qarşı ittifaq yaratmağa ümid edirdi. Bu hadisə 

tarixə  “Dünkerk  möcüzəsi”adı  ilə  daxil  olmuşdur.  ngilislər  bütün  texnikanı  düş-

mənə qoyaraq ordunun bir hissəsini mühasirədən çıxara bildilər. 

        Almaniyanın  Norveçə  və  Danimarkaya  hücumu,  ingilis-fransız  ordularının 

Qərbi Avropada məğlubiyyətə uğradılması Avropada kəskin diplomatik müzakirə-

lərə gətirib çıxardı.Vəziyyəti belə görən  ngiltərə və Fransa diplomatiyası  taliya-

nın rəhbəri Mussolininin vasitəçiliyi ilə kompromis axtarmağa başladı. Lakin belə 

cəhdlərin nəticəsi olmadı. Bunun əvəzində  taliya hökuməti 1940-cı iı iyunun 10-

da Fransaya müharibə elan etdi.  ngilis diplomatiyası Fransanın məğlub edilməsin-

dən öz xeyrinə istifadə etmək  istədi.  ngiltərə  hökuməti vahid hərbi  komandanlıq 

yaratmaq barədə təklif etdi. Lakin fransız hakim dairələri bu təklifləri rədd etdilər. 

      Son  müdafiə  döyüşü  Ema  çayı  yaxınlığında baş  verdı.”Majino  müdafiə xətti” 

yarıldı. Alman qoşunları Fransanın paytaxtına doğru hərəkət edərək iyunun 14-də 

Parisə daxil oldular.  ki gün sonra Fransa hökumətinin başçısı marşal Peten Alma-

niyaya  barışıq  barədə  müraciət  edərək  mübarizənin  dayandırılmasının  vacibliyini 

84 

 

bildirdi. Lakin fransızların heç də hamısı məğlubiyyətlə barışmadı. General Şarl de 

Qoll Londonda çıxış edərək Almaniyaya qarşı mübarizə aparmağın zəruriliyini bil-

dirdi.  ngiltərəyə getməyə məcbur olan Şarl de Qoll orada “Azad Fransa” komitə-

sini yaratdı. Bu antifaşist mərkəzlərindən biri oldu. 

           Fransanın  düşmüş  olduğu  vəziyyətindən  ngiltərə  və  ABŞ  istifadə  etməyə, 

onun müstəmləkələrinə və donanmasına nəzarəti ələ keçirməyə çalışırdılar. Lakin 

bu da heç bir nəticə vermədi. Hitler Mussolini ilə görüşərək yaranmış yeni vəziy-

yəti müzakirə etdi. Hitlerin əsas məqsədi: 

1) Fransada faşistpərəst rejimi hakimiyyətə gətirmək; 

2) Avropada Almaniya başda olmaqla yeni qayda yaratmaq; 

3) Fransanı bir sıra mülklərindən məhrum etmək ; 

4)  ngiltərə ilə əlverişli sülh bağlamaq yolu ilə üstünlük əldə etmək idi. Lakin  n-

giltərə Almaniya qarşısında güzəştə getmək istəmirdi. Bundan fərqli olaraq Fransız 

diplomatiyası Almaniya qarşısında saziş bağlamağa razı idi. Barışıq sazişi iyunun 

22-i Kompyen meşəsində, muzeydən gətirilmiş, 1918-ci ildə Almaniyanın məğlu-

biyyətini  bildirən  barışığın  imzalandığı  marşal  Foşun  ştab  vaqonunda  imzalandı. 

Barışıq şərtinə görə Fransa ərazisinin 60%-i alman ordusu tərəfindən işğal edildi, 

qalan  hissəsi  ölkənin  cənubundakı  Vişi  şəhərində  yerləşən  Peten  hökuməti  tərə-

findən idarə edilməli idi. Peten hökumətinin nəzarətində olan ərazidə istehsal  edi-

lən məhsulun 40%-i Almaniyaya göndərilməli idi.   

44. Almaniyanın SSR -yə hücumu. Antifaşist koalisiyasının yaranması. 

       ngiltərənin  müqaviməti  qırılmasada,  əsas  kommunikasiya  xətləri  və  onların 

üzərindəki  dayaq  məntəqələrini  saxlasada,  Hitlerə  elə  gəlirdi  ki,  o,  əsas  vəzifəni 

yerinə yetirmiş və artıq bilavasitə SSR  ilə məşğul ola bilər. Almaniya Sovet  ttifa-

qı ilə hücum etməmək haqqında müqavilə sayəsində iki cəbhədə müharibə təhlü-

kəsinə məruz qalmadan Fransanı darmadağın edə bildi.  ndi isə o, Avropanın şərik-

siz  hökmranı  olmaq  üçün  bütün  qüvvələrini  SSR -yə  qarşı  yönəltməli  idi.  Hitler 

düşünürdü ki, SSR -ni darmadağın etməklə, eyni zamanda, Böyük Britaniyanın da 

taleyi  həll  olunacaqdır:  ngiltərə,  nəhayət,  müqaviməti  davam  etdirməyin  fayda-

sızlığını  anlayacaqdır.  1940-cı  ilin  iyulunda    Vermaxtın  komandanlığı  Hitlerdən 

85 

 

SSR -yə qarşı kompaniyanın planını hazırlamaq barədə tapşırıq aldı. 1940-cı  il de-

kabrın 5-də Almaniya rəhbərliyi SSR -yə hücum planını müzakirə etdi. 1941-ci ilin 

sonunda  SSR -yə  qarşı  müharibəyə  başlamaq  haqqında  qərar  qəbul  edildi.  Hitler 

dekabrın 18-də Barbarossa planı adlanan bu planı təsdiq etdi.  

        Almaniyanın  Avropada  təzavüzünün  genişlənməsi  ilə  paralel  olaraq  SSR  

1940-cı  ilin  iyununda  Litva,  Latviya  və  Estoniyanı  tutdu.      Şərqi  Avropada 

Almaniyanın    hegemonluğunun  qurulması    ona  bu  regionun  xəritəsinin  növbəti 

biçimini  həyata  keçirməyə  imkan  verdi.  Yuqoslaviya  müstəqil  dövlət  kimi  ləğv 

olundu.  Onun  yerində  müstəqil  Xorvat  dövləti  yaratdılar,  qalan  ərazisi  isə 

Almaniya,  taliya,  Bolqarıstan  və  Macarıstan  arasında  bölüşdürüldü.  Rumuniya 

Hitlerin təzyiqi altında Transilvaniyanın Macarıstana verməli oldu.  

     Nəhayət 1941-ci ilin iyunun 22-də səhər tezdən Almaniya SSR  üzərinə hücum 

etdi.  Onunla bərabər  müttəfiqləri olan  Rumıniya,  Finlandiya,  taliya,  növbəti  gün 

Slovakiya, iyunun 27-də isə Macarıstan Sovet  ttifaqına qarşı müharibəyə girdilər. 

SSR -yə  qarşı  müharibənin  başlanması  ngiltərə  və  ABŞ-da  pis  qarşılandı.  Onlar 

faşizmə qarşı mübarizədə Sovet  ttifaqına kömək edəcəklərini bəyan etdilər. 1941-

ci  ilin  iyunun  22-də  Çörçil  radio  ilə  çıxışında  bildirdi  ki,  ngiltərə  SSR -yə  hər-

tərəfli  yardım  edəcək.  yunun  23-də  ABŞ  bildirdi  ki,  faşizmə  qarşı  vuruşacaqdır. 

Lakin senator Trumen demişdi ki, görsək ki, Almaniya qalib gəlir, onda SSR -yə, 

görsək ki, SSR  qalib gəlir, onda Almaniyaya kömək edəcəyik ki, onlar bir-birini 

daha çox məhv etsinlər.  

 

Müharibənin ilk aylarında Sovet hökuməti Hitler Almaniyasına qarşı qarşı-

lıqlı  yardım  və  birgə  mübarizə  haqqında  bir  sıra  sazişlər  imzalamışdı.  1941-ci  il 

iyulun  12-də  belə  saziş  ngiltərə  ilə  bağlandı.  Tərəflər  müharibədə  bir-birlərinə 

köməklik göstərməyi, dəstək verməyi və separat sülh bağlamamağı öhdələrinə gö-

türdülər. Elə həmin ayda mühacirətdə olan Polşa və Çexoslovakiya hökumətləri ilə 

saziş imzalandı. Sovet  ttifaqı ərazisində Çexoslovakiya və Polşa hərbi hissələrinin 

formalaşdırılmasına razılıq verdi.   

      kinci Dünya müharibəsi ərəfəsində Almaniyanın  randakı mövqeləri güclü idi. 

SSR   üzərinə  hücumdan  sonra  bu  mövqelər  daha  da  möhkəmləndi.  Almaniya 

86 

 

SSR -nin cənub sərhədləri ücün təhlükə torətməyə başladı. Belə vəziyyət SSR  və 

Böyük  Britaniyanı  Almaniya  təhlükəsinə qarşı birgə  tədbirlər görməyə  sövq  etdi. 

Verilən bəyanatlardan sonra 1941-ci ilin avqustun 25-də qoşunlar  rana daxil oldu. 

1942-ci  ilin  yanvarın  29-da  isə  SSR - ngiltərə- ran  müqaviləsi  imzalandı.  Müqa-

viləyə görə SSR  və  ngiltərə  ranın suverenliyini və müstəqilliyini qoruyacaqlarını 

və ona iqtisadi yardım göstərəcəklərini bəyan etdilər. Bu müqavilənin böyük əhə-

miyyəti var idi. O, antihitlerci koalisiyası ilə  ranın əlaqələrini gücləndirdi. 

45. “Atlantika xartiyası”. Antifaşist koalisiyasının  möhkəmləndirilməsi. 

      1941-ci  ildə  ABŞ  və  ngiltərənin  xarici  siyasətində  ciddi  dəyişiklik  yarandı. 

1941-ci ilin avqustun 9-12-də Nyufaundlend adasında ABŞ prezidenti Ruzvelt və 

Böyük  Britaniyanın  baş  naziri  Çerçil  konfrans  keçirdilər.  Avqustun  14-də  Atlan-

tika Xartiyası qəbul edildi. Bu sənəddə milli siyasətin bəzi ümumi prinsipləri elan 

edildi: dövlətlər ərazi iddialarına can atmirlar; hər hansı ərazi sərhəd dəyişiklərinə 

imkan  verməyəcəklər;  bütün  xalqların  öz  müqəddəratını  təyin  etmək  hüququna 

tərəfdardırlar; faşist rejimi tam məhv ediləcəkdir; dövlətlər zor gücünə mübahisəli 

məsələləri həll etməyəcəklər; dənizlərdə və okeanlarda gəmilər sərbəst üzəcəklər; 

səmərəli əməkdaşlıq ediləcəkdir. Atlantika Xartiyasıda dünyanın müharibədən son-

rakı quruluşuna dair bir sıra mütərəqqi və demokratik prinsiplər əks olundu. Anti-

hitler  koalisiyası  ölkələrinin  müharibədə  iştirakının  məqsədlərini  ilk  dəfə  qeyd 

edən  Atlantika  Xartiyasına  bir  qədər  sonra  SSR -də  imza  atdı.  SSR   Çexoslo-

vakiyanın  və  daha  başlıcası  Polşanın  mühacirətdə  olan  hökumətlərini  tanıdı.   

Müharibənin ilk dövründə Üçlər paktı ölkələrinin müvəffəqiyyətləri onların böyük 

hazırlığının  və  hərəkətlərindəki  qəfilliyin  nəticəsi  idi.  Tezliklə  bu  amillər  aradan 

qalxdı,  təcavüz  vüsətinin  genişlənməsi  ilə  cəbhə  xətləri  və  onların  qoşunlarının 

təchizatı yolları uzandı. Bütün bunlar müharibənin gedişində antihitler koalisiyası 

ölkələrinin  xeyrinə  dönüş  üçün  əlverişli  şərait  yaradırdı.  Bu  ölkələrin  potensial 

gücü Üçlər paktı ölkələrini gücündən müqayisəolunmaz dərəcədə üstün idi. 

     1942-ci il yanvarın 1-də Vaşinqtonda 26 ölkənin nümayəndələri Birləşmiş Mil-

lətlər bəyannaməsini imzaladılar. Burada  ölkələrin hökumətləri faşist bloku döv-

lətlərinə qarşı özlərinin bütün iqtisadi və hərbi ehtiyatlarını birləşdirəcəkləri barədə 

87 

 

öhdəlik  götürdülər.  Antihitlerçi  koalisiyanın  möhkəmləndirilməsində  1943-cü  il 

yanvarın  14-24-də  Ruzvelt  və  Çörçilin  Kasablankada  keçirilən  görüşü başlıca  rol 

oynadı. Yüksək hərbi rəhbərlərin də iştirak etdiyi konfransda müzakirə edilən əsas 

məsələ  müttəfıqlərin  hərbi  əməliyyatlarının  perspektivləri  barədə  idi.  Konfransda 

siyasi  problemlərədə  diqqət  yetirildi.  Fransanı  antihitlerçi  koalisiyaya  cəlb  etmək 

və müqavimət hərəkatına  yardım göstərmək müzakirə olundu. Şarl de Qollun Ka-

sablankaya gəlməsi Fransanın nüfuzunun artdığını göstərdi. Ruzvelt SSR -nin Ya-

poniyaya  qarşı  müharibəyə  qoşulmasına  tərəfdar  olduğunu  bildirdi.  Konfrans 

1943-cü ilin yayında ABŞ və  ngiltərə qoşunlarının Siciliyaya, sonra isə Apennin 

yarımadasına  hücumu  haqqında  qərar  qəbul  etdi.  Konfransda  müstəmləkələrin 

sonrakı  taleyi,  Sakit  okeanda  müharibə  və  başqa  məsələlər  müzakirə  edildi. 

Müzakirələrin yekununda bəyannamə qəbul olundu. Bəyənnamədə tərəflərin birgə 

fəaliyyəti və hücum kampaniyasının planlaşdırılması, faşist bloku ölkələrinin danı-

ş

iqsız təslim olması prisipi irəli sürüldü. 

         SSR -yə ABŞ və  ngiltərənin yardımının göstərilməsi həm antihitlerçi koali-

siyanı  möhkəmləndirdi, həm  də  sovet-alman  cəbhəsindəki vəziyyəti  müttəfiqlərin 

xeyrinə  yaxşılaşdırdı.  1942-ci  ilin  payızında  ingilis  və  amerikan  orduları  Şimali 

Afrikaya  çıxarılmağa  başlandı.  Bu  əməliyyatın  böyük  diplomayik-siyasi  əhəmiy-

yəti var idi. Afrikada maraqları olan Fransa müttəfiqlərə  meyl etdi. Şimali Afrika-

ya  müttəfiqlərin  girməsi  Almaniya  və  taliyanın  dayaqlarını  sarsıtdı,  onlar  Fran-

sanın Afrikadakı mülklərindən aldıqları xammaldan məhrum oldular. ABŞ və  n-

giltərənin birgə fəaliyyəti faşist blokunun böhranını dərinləşdirdi.