Bob. Ertak personajlarning bolalar tasavvurini oshirishdagi ahamiyati

Kichik bolalarga ta’lim – tarbiya berishda syujetli-rolli o’yinlarni amalga oshirish va unga rahbarlik

O’yin kattalar hayotida muayyan o’rin tutar ekan, u bolalar uchun alohida ahamiyatga egadir. Uni «bolalikning hamrohi» ham deb atash qabul qilingan. U maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar hayotining asosiy mazmunini tashkil etadi, u mehnat va ta’lim bilan uzviy aloqada bo’lgan holda yetakchi faoliyat sifatida namoyon bo’ladi. Bola shug’ullanadigan ko’pchilik jiddiy ishlar o’yin shaklida bo’ladi. O’yinda shaxsdagi mavjud barcha jihatlar ishga tushadi: bola harakat qiladi, gapiradi, idrok etadi, o’ylaydi; o’yin jarayonida bolani xayoloti, xotirasi faol ishlaydi, ta’sirchanlik va iroda sifatlari namoyon bo’ladi. O’yin tarbiyaning muhim vositasi sifatida namoyon bo’ladi.

O’yinning jamiyat hayotida turgan o’rni tufayli kattalarning o’yinga, mehnatga, bolalar ta’limiga bo’lgan munosabati ham turlicha. Bolalar ta’limi va mehnat jamiyat uchun hayotiy zarur narsa, chunki ular bevosita yosh avlodning ijtimoiy tajribani o’zlashtirishlariga yo’naltirilgandir (ishlab chiqarish, ilmiy va hokazo). SHuning uchun ta’lim va mehnat mazmuni, uni tashkil etish usullari, natijalari kattalar tomonidan har tomonlama belgilanib va nazorat qilib tu-riladi.

SHu bois o’yin qat’iy qoidaga amal qilmaydi — u bolalarning mustaqil faoliyatidir, biroq, uning bolaga ko’rsatadigan ulkan ta’sirini hisobga olgan holda kattalar bolalar o’yin-lariga rahbarlik qiladilar, o’yinlarning vujudga kelishi va rivojlanishiga sharoit yaratadilar.

Tayyorgarlik davri, o’yinga kirishish, o’yindagi harakatlarni muhokama qilish, asosiylarini belgilab olish jarayonlariga bo’linadi. Bu jarayonlar o’yin mazmunini to’laroq ifoda eta olishga, o’zaro iliq munosabatlarini o’rnatishda kelishib olishga yordam beradi. O’yinni rivojlantirish uchun o’yinga qo’yiladigan talablar mazmunini o’zgartirish kerak. O’yin vaziyatini tanlash o’yinga rahbarlik kilayotgan pedagogning mahoratiga, qiziqishiga bog’liq.

O’ynash uchun ma’lum joy ajratish ham o’yinning shart-sharoitiga kiradi. Guruh xonasida o’yinchoqlar uchun maxsus shkaflar, javon-tokcha bo’lishi kerak.

O’ynayotgan bolalar bir-birlariga xalaqit bermasliklari uchun xonadagi narsalar iloji boricha xonaning har xil joyiga tartib bilan joylashtirilishi kerak. Bolalar o’yiniga o’yinchoq va boshqa materiallarni to’g’ri tanlay bilish ham katta ahamiyatga ega. Bolalarga beriladigan o’yinchoqlar va materiallar dasturda ko’rsatilgan. O’yinchoqlar sotib olingan va maktabgacha ta’lim muassasasida yasalgan bo’ladi. O’yinchoqlardan bolalar har doim foydalanishlari lozim. Bolalar o’yinchoqlardan bemalol foydalanganlaridagina o’yinchoq ularga quvonch bog’ishlaydi. Ko’pincha tarbiyachilar o’yinchoqning kir bo’lishi, sinishidan qo’rqib bolaga berishmaydi. Uyinchoqni bola atayin sindirmaydi, balki uning ichida nima borligini bilgisi kelganidan sindiradi. Tarbiyachi bolalarda o’yinchoqqa nisbatan ehtiyotkorlik hissini, uni nima uchun asrab, sindirmay o’ynash kerakligini tushuntirib borishi kerak.

Bolalarning o’zlari o’yinchoqlar yasashlari uchun ularga kichkina yog’och bo’laklari, mix, loy, qog’oz, karton, bo’yoq va kerakli asboblar: bolg’acha, qo’l arra, qaychi, pichoq kabilarni berish kerak. Ammo o’yinchoqlar yasash ustida ishlash faqat tarbiyachining rahbarligi ostida bajarilishi lozim. Bundan tashqari, bolalarga mebel bilan ham o’ynashga ruxsat berish kerak, tarbiyachi bolalarga uni ehtiyotlab, asrab o’ynash kerakligini tushuntirishi zarur. Tarbiyachi bolalarning tasavvur va tushunchalarini boyitib borishi va o’yinchoqlar bilan qanday o’ynash kerakligini bolalarga o’rgatishi lozim.

O’yin mavzusini tanlashga yordam berish bolalarni o’ynashga o’rgatish usullaridan biridir. Kichkina bolalar o’yin mavzusini tanlashadi.

3 yoshli bolalar o’yin syujetini emas, balki o’yindagi rolni tanlaydilar. «Men oyisi bo’laman», «Men Gulmira xola» bo’laman va hokazo. Qichik yoshli bolalar, hatto katta yoshdagi bolalar ham (ular o’yiniga to’g’ri rahbarlik qilinmasligi orqasida) ko’pincha bir xil mazmundagi o’yinni o’ynaydilar, chunki bunday bolalarda tashabbuskorlik, hayol, tajriba yetarli rivojlapmagan bo’ladi. SHu bilan bir qatorda kichkina bolalar yaratgan obrazlar beqaror bo’ladi. Bola bir narsadan ikkinchi narsaga tez o’tadi.

Masalan, tarbiyachi rolini o’ynayotgan bola tezda do’xtir bo’lishi, birdan esa ona rolini o’ynagisi kelib qoladi.

Tarbiyachining bolalar o’yiniga rahbarlik roli shundan iboratki, u bolalar o’ynayotgan yaxshi o’yinlarni qo’llab-quvvatlaydi, kattalar mehnatini, tabiatni kuzatadi, kitoblar o’qib berish, hikoyalar so’zlab berish or-qali o’yinning yangi mavzulariga qiziqish uyg’otadi. Katta guruh bolalari bilan qanday o’yin o’ynashlari mumkinligi to’g’risida tarbiyachi suhbatlashib olishi mumkin, bunda bolalar bilan kuzatgan, eshitgan narsalarini birgalikda eslashadi. SHu yo’sinda tarbiyachi har xil usullardan foydalanib, bolalarning rolli o’yinlari mavzusini kengaygirishga yordam beradi.

Ijodiy o’yinlar mazmunining o’ziga xosligi uning eng muhim xususiyatlaridan hisoblanadi. Mashhur pedagog va psixologlardan D.B.Elkonin,

D.V. Mendjeritskiy, P.E.Samorukova va boshqalarning fikricha, ijodiy–rolli o’yinlar kattalarning ijtimoiy hayotidagi rang-barang xatti-harakatlari, ko’rinishlari

• 
  bolalar o’yinlarining asosiy mazmuni bo’lib hizmat qilib, kattalar ijtimoiy hayotining namunasini oladigan faoliyat turidir.