Bob. «Ilmiy-tadqiqot metodologiyasi» fani predmeti va asosiy tushunchalari
Yüklə 67,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
5 1 BOB. «ILMIY-TADQIQOT METODOLOGIYASI» FANI PREDMETI VA ASOSIY TUSHUNCHALARI 1.1. «Ilmiy-tadqiqot metodologiyasi» fani predmeti va asosiy tushunchalari Barchamizga ma‘lumki bakalavriat bitiruvchilari yо‗nalish bо‗yicha belgilangan bilim va kо‗nikmalarga ega bо‗lishadi. Magistratura mutaxassislik sifatida talabalariga biror tor soha bо‗yicha mutaxassislik taqdim etadi. Buning uchun magistratura talabalaridan tanlangan sohalari bо‗yicha ilmiy tadqiqot mavzusini tanlash va ushbu mavzu doirasida ilmiy salohiyat egasi bо‗lgan professor-о‗qituvchi rahbarligida ilmiy tadqiqot faoliyatini olib borish talab etiladi. Magistraturaning birinchi bosqichining ilk kunlaridan talabalarga ilmiy- tadqiqot olib borish usullari bо‗yicha bilim va kо‗nikmalar berish zarurati tug‗iladi. Shuning uchun magistratura talabalari uchun ―Ilmiy- tadqiqot metodologiyasi‖ fani kiritilgan bо‗lib, uning doirasida talabalarga ilmiy tadqiqotni tо‗g‗ri tashkil etish, olib borish, ilmiy axborotlarni qidirish va ulardan о‗rinli foydalanish, natijalarni rasmiylashtirish (ilmiy maqola va dissertatsiya kо‗rinishida), natijalarni bayon etish kabi kо‗nikmalar hosil qilinadi. Fanni о‗rganishda asosiy predmet sifatida ilmiy bilish usuli qо‗llanilib, uni muxandislik fan sohasiga yо‗naltirilgan kо‗rinishda taqdim etiladi. Albatta, qо‗llanilgan usullar asosida olingan natijalar о‗tkazilgan tajribaviy tadqiqotlar bilan asoslanadi, buning uchun vaqt va makonga bog‗langan tajribalar grafiklar yoki jadvallar kо‗rinishida taqqoslanishi kо‗rsatiladi. Mazkur fanni о‗rganish orqali quyidagilarga ega bо‗ladi: • Magistratura talabasi ilmiy faoliyat bilan shug‗ullanishni boshlaydi; • Barchaga ma‘lum muhandis mutahassisliklari ilmiy-tadqiqot natijalarini joriylashtiruvchi asosiy yо‗nalish hisoblanadi; • Ilmiy qarashlar bilan boyitilgan ishlanmalar mukammal bо‗ladi; • Tadqiqot mavzusi doirasida ilmiy maqola shakllantira oladi; • Umuman olganda nazariy qarashlarni asoslash imkoniyati yaratiladi; • Dissertatsiya mavzusi bо‗yicha tadqiqot elementlari о‗rganiladi! Kursning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 6 • Texnika yо‗nalishi mutahassisligi bо‗yicha ilmiy bilish kо‗nikmalarini hosil qilish; • Insonning predmet soha bо‗yicha ichki qonuniyatlarni ilmiy bilishga bо‗lgan intilishlarini shakllantirish; • Predmet soha bо‗yicha ilmiy tadqiqot olib borish, tahlillash kо‗nikmalarini shakllantirish; • Ilmiy ish (ilmiy tahlil, maqola va dissertatsiya ishini yoza olish) olib borish kо‗nikmasini hosil qilish. Ushbu vazifalarni amalga oshirish orqali magistratura talabalari quyidagi natijalarga erishadi: • Ilmiy tadqiqot olib borishni rejalashtirish; • Tadqiqot yо‗nalishi bо‗yicha manbalarni tahlil qila olish; • Muammoviy soha bо‗yicha ilmiy maqola yoza olish; • Dissertatsiya tarkibini shakllantira olish kо‗nikmalariga ega bо‗lishadi. Mazkur о‗quv kursining berilishi asosiy bitta fan tushunchasi, ilmiy tadqiqot yuritish metodologiyasini о‗zida mujassamlashtirar ekan. Bu yerda bir nechta savollar paydo bо‗ladi. Fan tushunchasi о‗zida nimani mujassamlashtiradi, uning asosiy tarkibiy elementlari bо‗yicha tasavvur hosil qilib olish о‗rinli. Fan tushunchasi kо‗pqirrali hisoblanadi. Bir tomondan, fan sifatida bizni о‗rab turuvchi olamni hatti-xarakatlari qonuniyatlari tо‗g‗risidagi tushunchalar tizimini tushunish mumkin. Boshqa tomondan, fan tushunchasi о‗zida tabiat, jamiyat va fikrlash bо‗yicha yangi bilimlar olishga yо‗naltirilgan tadqiqot faoliyati sohasini qamrab oladi. Shu bilan birga ba‘zida fan sifatida voqeylikning ijtimoiy ongdagi inikosi bо‗lgan ijtimoiy bilish kо‗rinishidagi insoniyatning tajribalari majmuasini tushunish mumkin. Mazkur kо‗rinishdagi faoliyat jamiyatda mehnatning taqsimlanishi orqali yuzaga kelgan. Jismoniy mehnatdan aqliy mehnatning ajralishi jamiyatda о‗ziga hos bо‗lgan faoliyat turini bilan shug‗ullanuvchi insonlar guruhini hosil bо‗lishiga olib keldi. Insoniyat tarixida rо‗y bergan ilmiy-texnika inqiloblari natijasida ishlab chiqarishning bosqichma-bosqich mashinalashuvi fanning jamiyatdagi о‗rnini о‗sishiga olib keldi. Mazkur soha vakillariga nisbatan munosabatning ham о‗zgacha kо‗rinishi jamiyat munosabatlariga ham о‗zgartirish kiritdi. Ilmiy-texnika revolyusiyasi sharoitida fanning tubdan qayta qurilish jarayoni yuz bergan. Bu fanning 7 bо‗layotgan о‗zgarishlarni aks ettirish va unga xizmat qilish emas, balkim uni 100 yilliklar ilgarilab ketishiga olib kelgan. Bu esa fanni hamisha taraqqiyotning xarakatga keltiruvchi kuchi sifatida qaralishiga olib kelgan. Moddiy ishlab chiqarish, iqtisodiyot yoki siyosatda, boshqaruv sohasida va ta‘lim tizimida rivojlanishga erishish uchun ilmiy yondashuvning zarurati fanni rivojlantirish boshqa sohalarni rivojlantirishdan ustuvor hisoblangan. Zamonaviy jamiyatning barcha jabhalarining rivojlanishi bevosita fan va texnika ta‘siri ostida yuz bergan. Hozirda fan jamiyat kuchining asosiy belgilovchi mahsuldor kuchi bо‗lib qolmoqda. Fanlarni tasniflash fanni ilmiy bilimlar tizimi kо‗rinishdagi rivojlanishi tendensiyalari bilan uzviy bog‗liq hisoblanadi. Fanning zamonaviy rivojlanish tendensiyalari sifatida quyidagilarni e‘tirof etish о‗rinli: 1. fanning diffirensiallashuvidan uning integratsiyalashuviga о‗tish; 2. funksionalligidan qismiy tegishlilikka о‗tish. О‗rganilayotgan obyektning о‗ziga hos hususiyatlariga asoslanib fanni tabiiy, gumanitar va ijtimoiy, texnik kо‗rinishlarga ajratish mumkin. Tabiiy fanlar moddiy olam obyektlarini о‗rganadi. Gumanitar va ijtimoiy fanlar insonning ma‘naviy va ijtimoiy sohadagi faoliyatlari obyektlarini о‗rganadi. Texnika fanlari tabiiy jismlarni о‗zgarish usullari va texnik obyektlardagi jarayonlar, obyektlarning о‗zi va ularning faoliyat kо‗rinishlarini о‗rganadi. Tabiiy fanlarga fizika-matematika, kimyo, yer haqidagi fanlar, biologiya, meditsina biologiyasi, qishloq hо‗jaligi fanlari kiradi. Gumanitar va ijtimoiy fanlar о‗ziga tarix fanlari, davlatlar va xalqlarning rivojlanish nazariyasi, tilshunoslik, madaniyatshunoslik, pedagogika, sotsiologiya, siyosatshunoslik, iqtisodiyot, huquq, psixologiya va shu kabi fanlar kiradi. Barcha aniq fanlar uchun quyidagi о‗ziga hos belgilar ajratiladi: 1. asosiy qonuniyat, asoslanish, qoidalar mantiqiy zid bо‗lmasligi; 2. qonunlar, qoidalar, xulosalar tajribaviy tadqiqot dalillari bilan asoslanganligi; 3. asosiy holatlar, teoremalar, asoslashlar, formulalar va h.k.lar tо‗liq isbotlangan (mantiqiy yoki matematik) bо‗lishi; 8 4. boshqa fanlarga zid bо‗lmasligi; 5. natijalarning amaliy ahamiyatliligi va zaruriyati; 6. bashoratlanayotgan va tahmin qilinayotgan samaralarning qayta shakllantirilishi; 7. munozaraga ochiqlilik, qolib ketgan holatlarni qayta kо‗rib chiqish mumkinligi. Ahamiyatga ega bо‗lmagan belgi: ilmiy konseptning ilmiy muhit va uyushma tomonidan tan olina borilishi. Psevdofan mazkur tamoyillarni qanoatlantirmasligi hamda jamiyat uchun zararli bо‗lishi mumkin. Chunki bunday fanlar katta moliyaviy kо‗mak olib, jamiyatga foyda о‗rniga turli shovinistik g‗oya va yot fikrlarni singdirish uchun xarakat qilinadi, buni tо‗g‗ri yо‗ldan chilg‗itish deb tushunish ham mumkin. Bunday fanlar sirasiga kiruvchi mashhurlari astrologiya, parapsixologiya, arvixshunoslik, ufologiya va shu kabi fanlarni kiritish mumkin. Biroq ba‘zi fanlar borki, ular о‗z vaqtida jamiyat uchun ―zararli‖ hisoblangan psevdofan bо‗lgan bо‗lsada, vaqt о‗tishi bilan ular taraqqiyotning asosiy lokomotivlariga aylangan. Fan sohasi bо‗yicha ilmiy tadqiqot olib borish ilmiy maqomining asosiy belgilari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin; 1. sohaviy va obyektliligi. Bu yerda fan biror sohaga tegishli va albatta, о‗z obyektiga egaligi nazarda tutiladi; 2. fan qamrovi. Fan sohasi о‗zining qamroviga ega bо‗lishi, uning belgilangan chegaralarining mavjudligi; 3. faoliyat vositalarining mavjdligi. Fanning obyekt bilan ishlashi uchun biror vositasining mavjud bо‗lishi nazarda tutiladi, masalan, axborot texnologiyalari axborot tashkil etuvchisi ma‘lumotga ishlov berish, uzatish va qabul qilish matematik va texnik vositalariga ega; 4. tadqiqot usullarining mavjudligi. Jarayonni о‗rganish usullari, obyektga ishlov berishning fizik va matematik usullari nazarda tutiladi; 5. ilmiy tadqiqot olib boruvchi subyektning mavjudligi. Bu yerda tadqiqotchi nazarda tutiladi, uning mavjud bо‗lmasligi fanning yuritilishiga asosiy tо‗siq hisoblanadi. Ilmiy tadqiqot olib borish asosiy tamoyillari bilan bir qatorda ilmiy bilishning о‗zining tuzilmasiga tо‗htalib о‗tish о‗rinli. Bunda tadqiqotchi dastlab muammo tо‗g‗risida yetarli tasavvurga ega bо‗lishi lozim. Bu bilim tadqiqotchining muammo obyektini va masalasini tо‗la tasavvur qilish imkonini beradi. Ushbu muammo va masalalarni yechish uchun 9 tadqiqotchi biror usullar majmuasiga ega bо‗lishi kerak. Bu usullar mantiqiy, fizik yoki matematik kо‗rinishda bо‗lishi mumkin. Mazkur element asosida yechimga eltuvchi yо‗l shakllantiriladi. Mazkur elementlarni ishlata olish uchun tadqiqotchi obyekt yoki sohani bilishi lozim. Bu bilim va kо‗nikmalar yо‗nalish bо‗yicha bakalavriyatda umumta‘lim va mahsus fanlar sifatida о‗zlashtiriladi. Har qanday tushunchalar biror asoslanishga ega bо‗lgani singari ilmiy bilish ham о‗z asoslanishiga ega. Uni quyidagi bilimlar tuzilmasi sxemasi kо‗rinishida ifodalash о‗rinli (1.1- rasm): Yüklə 67,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|