Bob olamning zamonaviy fizik manzarasi 0. Elеmеntar zarralar

30.4 Olamnngi paydo bo‘lishi va evolyutsiyasi 

Hozirgi  zamon  standart  modeli  tasavvurlariga  ko‘ra  fizik  vakuum 

materiyaning  mavjudlik  shakllaridan  biri  bo‘lib  maydonning  eng  quyi  energiyali 

holati  hisoblanadi.  Zamonaviy  mavjud  infilyatsiya  nazariyasiga  ko‘ra  vakuum 

energiyasi  fluktatsiyasi  katta  qiymatga  erishganda  fizik  vakuumda  kuchli 

qo‘zg‘alish yuz beradi va u “pufak” simon ravishda juda keskin (~10

-33

 s davomida) 

kengayadi  va  “yoriladi”,  ya’ni  katta  portlash  sodir  bo‘ladi.  Bu  hodisa  bundan 

taxminan 13 mlrd yil oldin sodir bo‘lganligi aniqlangan. Katta portlashdan so‘ng 

Olam juda qaynoq bo‘lganligi va doimiy kengayib borayotganligi amerikalik fizik 

Xabbl  tomonidan  “qizil  siljish”  qonuni  ochilgandan  keyin  isbotlandi.  1965  yilda 

relektiv  (qoldiq)  nurlanishning  kashf  qilinishi  ham  bu  g‘oyani  to‘g‘riligini 

tasdiqlaydi. 

Xabbl  o‘z  teleskopi  yordamida  1929  yil  Koinotdan  kelayotgan  nurlanish 

spektrining qizil to‘lqin tomonga siljishini kashf qildi. Dopler effektiga asosan bu 

hodisa  nurlanuvchi  koinot  ob’ektlari  (  yulduz  to‘plamlari,  galaktikalar)  ning  bir-

biridan uzoqlashayotganligini, ya’ni Olamning kengayotganligini isbotlaydi. 

   

 Tadqiqot natijasida Xabbl galaktikalarning bir-biridan uzoqlashish tezligi (ν) 

uchun  ν  =  HL  ifodani  keltirib  chiqardi,  bu  yerda  L-  galaktikalargacha  bo‘lgan 

masofa;                 H ≈ 2.36 ·10

–18

 c

–1

  – Xabbl doimiysi.