Bolalar psixologiyasi va psixodiognostikasi faninig rivojlanish tarixi

Axmad Yassaviyning mehr-sahovatli bo‘lish haqidagi qarashlari,
Imom al-Buxoriy ijodidagi shaxslararo munosabatlar, Baxovuddin Naqshbandiy ijodida aql va dunyoqarashning shakllanishi, A.Navoiy faoliyatida ilmiy ta’lim –tarbiyaning asoslanishi kabilar boy meros sifatida ahamiyatlidir. Ular ijodida aynan bolalarda ruhiy jarayonlarning paydo bo‘lishi yoki shakllanib borishi haqida batafsil fikr yuritilmagan bo‘lsa ham ularning shaxs xalovati haqidagi fikrlari bolalarda ruhiy jarayon va xususiyatlarni shakllanishi uchun imkon yaratadi.
Turli yoshdagi bolalar psixologiyasi o‘z taraqqiyoti tarixida uzoq mashaqqatli davrni boshidan kechirdi. Turli yoshdagi bolalar psixikasi xususiyatlarini muayyan tartibga solish va uni ilmiy tarzda tushuntirib berish bola psixikasi taraqqiyotining turli yosh davrlariga taalluqli xususiyatlarni, dalillarni to‘plashni talab qilar edi. Bunday dalillar faqat fanni g‘ayri ilmiy tarzda tushuntirishga olib kelar edi. Chunki olimlarning, pedagoglarning o‘tmishdagi falsafiy yo‘nalishlari g‘ayri ilmiy ruhda bo‘lgan edi.

Bolalar psixologiyasi fan sifatida
Bolalar psixologiyasi fan sifatida XIX asrning o‘rtalarida umumiy psixologiyadan ajralib chiqdi. Materialistik falsafa maydonga kelgan davrdan boshlab bolalar psixologiyasini fan sifatida yaratishi imkoniyati tug‘ildi. Bolaning psixik taraqqiyotining qonuniyatlari, xususiyatlari o‘rganila boshlandi. Bular asosida asarlar yaratildi. Chunonchi, bola psixikasining taraqqiyotining ilmiy kuzatishga dastlab mashhur tabiatshunos olim Charlz Darvin yo‘l ochdi. U bola psixikasining taraqqiyotiga doir “Kundalik xotira” tipidagi asarini kashf qildi.
XIX asrning II yarmida tajriba psixologiyasining rivojlanishi bilan bola psixikasining ayrim tomonlarini (diqqat, xotira, tafakkur, nutq, iroda) o‘rganila boshladi.
Bola psixikasining rivojlanishi muammosini o‘rganishda K.D.Ushiniskiy ko‘rsatib bergan yo‘li alohida ahamiyat kasb etadi. YA’ni u bola psixikasi taraqqiyotini har tomonlama o‘rganadigan bir butun fan sifatida rivojlana boshladi. Rus pedagoglari Belinskiy va Dobrolyubovlar bola psixik taraqqiyotining bir butunligi, murakkabligi, ijtimoiy tarixiy sharoit bilan bog‘liqligi, psixik taraqqiyotda ta’lim - tarbiyaning roli haqidagi fikrlari xatto hozir ham o‘z qiymatini yo‘qotmadi.
Shuningdek, chet el psixologlari ham ayrim psixik jarayonlar bo‘yicha ilmiy tekshirishlar olib bordilar. Jumladan, bolalarning idroki bo‘yicha Verner, Kans, xotira bo‘yicha E, Meyman, V. Shtern, tafakkur bo‘yicha Bine, Byuller, nutqdan Shtern, Mak-Karti va boshqalar ko‘plab ilmiy tadqiqot ishlari amalga oshirdilar.
XIX asrning 60-yillarida rus fiziologi I.M. Sechenov (1829-1905) inson psixikasining ontogenezini reflektor tabiati haqidagi ta’limotini yaratdi. U o‘zining 1863-yili yozgan “Bosh miya reflekslari” nomli asarida odam psixik hayotiga, bolalar psixik hayotiga realistik nuqtai nazaridan yondoshishni asoslab berdi va psixik taraqqiyotining asosini reflekslar tashkil kiladi degan ta’limotni yaratish bilan fanga zid bo‘lgan qarashlarga zarba berdi.
I.M.Sechenovning ishini I.P.Pavlov davom ettirdi, u odam va hayvonlar oliy nerv faoliyatining xususiyatlari, qonuniyatlarini ochib berdi. Bolalarning shartli reflektor faoliyatlarini o‘rganish yuzasidan qimmatli ilmiy tadqiqot ishlari boshlab yuborildi.
Bolalar psixologiyasining rivojlanishiga birinchi xissa qo‘shgan olimlardan biri P.P.Blonskidir (1884-1941) U o‘zining “Psixologiya ocherki” “Xotira va tafakkur “ “Maktab o‘quvchilarining tafakkurini rivojlanishi” kabi asarlarida psixologik hodisalarni tushuntirib bermagan bo‘lsa ham, ammo ularni shakllanishiga pedagogik yo‘l topib berdi. U bilim, ko‘nikma va malakalarning shakllanishi, kichik, o‘rta va katta maktab o‘quvchilarining assotsiatsiyalar doirasi, bolalar tafakkurida tushunchalarning paydo bo‘lishi, xotira va tafakkurlarni o‘quv faoliyatida rivojlanishi masalalarini ishlab chiqdi.