Bosh menyu aruzning asosiy birliklari Vasl va imola hodisalari Bo’g’in va hijo tushunchalari Aruzning asosiy birliklari

Bo’g’in va hijo tushunchalari

• Hijolar aruz vaznida bo‘g‘inga teng kelmaydi. Undosh bilan tugagan yopik bo‘g‘inlar hamda cho‘ziq talaffuz qilinuvchi unlidan iborat bo‘lgan yoxud u bilan tugallanuvchi ochiq bo‘g‘inlar cho‘ziq hijo hisoblanadi. Cho‘ziq hijo (–) belgisi bilan ko‘rsatiladi. Qisqa talaffuz qilinuvchi unlidan iborat bo‘lgan yoki u bilan tugallanuvchi bo‘g‘inlar qisqa hijolar hisoblanib, ular (v) belgisi bilan ko‘rsatiladi.
• Tarkibida cho‘ziq unlisi bo‘lgan, shuningdek, ko‘sh undosh bilan tugallanuvchi bo‘g‘inlar 1,5 cho‘ziq bo‘g‘in (o‘ta cho‘ziq hijo) hisoblanadi. Bunday bo‘g‘inlar misra o‘rtasida kelsa va undoshdan oldin tursa (- v ) belgisi bilan, misra oxirida kelsa, (~) belgisi bilan ifodalanadi.
• Qisqa yoki cho‘ziq hijolar ma’lum tartibda birikib kelib juzvlarni yuzaga keltiradi.
• Aruzda mutaharrik va sokin harflarning turli tartibda birikuvidan hosil bo‘ladigan bo‘laklar juzvlar (arabcha: bo‘lak) deb ataladi.

Keyingi slayd

Juzvlar sabab, vatad va fosila deb nomlanadi. Agar ularning lug‘aviy ma’nosini aniqlamokchi bo‘lsak, sabab – arkon, vatad – qoziq, fosila – palos ma’nolarini beradi. Har bir juzv o‘z navbatida ikki turli bo‘ladi. Sababi xafif – bitta cho‘ziq hijo - (kun) Sababi saqiyl – ikkita qisqa hijo ; v v (ya-na) Vatadi majmu’ – qisqa va cho‘ziq hijo; v - (va-tan) Vatadi mafruq – cho‘ziq va qisqa hijo; - v (xan-da) Fosilai sug‘ro – ikkita qisqa va bitta cho‘ziq hijo;

v v - ( a-la-min)

Fosilai kubro – uchta qisqa va bitta cho‘ziq hijo; v v v - (qa-ra-ma-dim)

Keyingi slayd

Juzvlarni yodda saqlash usulini Navoiy “Mezonul-avzon” risolasida juzv turlarini tartibini beradi:Ul ko‘zi qaro dardi g‘amidin chidamadim

v - v v - v v v v - v v v -

sababi sababi vatadi vatadi fosilai fosilai

xafif saqiyl majmu’ mafruq sug‘ro kubro

Mumtoz adabiyotshunoslikda vaznni aniqlashda