Bosh muharrir: Sharipov Qo‘ng‘irotboy Avezimbetovich Bosh muharrir o‘rinbosari: Karimov Norboy G‘aniyevich

Xojiyev Elshod Yoqub o‘g‘li
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Marketing kafedrasi katta o‘qituvchisi, PhD
Annotatsiya:
Maqolada O‘zbekistonda milliy iqtisodiyotni tubdan isloh qilish jarayonida ijtimoiy-iqtisodiy siyosatning ustu-
vor vazifalaridan biri bo‘lgan savdo xizmatlarini ko‘rsatish korxonalarining raqobatbardoshligini oshirishdagi roli, O‘zbeki-
stonda savdo xizmatlari sohasini bugungi kundagi holati va rivojlanishi hamda uning istiqbollari ochib berilgan.
Kalit so‘zlar:
savdo xizmatlari, savdo tovar aylanmasi, sifat, xizmatlar sohasi, maxsus imtiyozlar.
ТЕНДЕНЦИИ РАЗВИТИЯ И ПЕРСПЕКТИВЫ ТОРГОВЛИ УСЛУГАМИ В УЗБЕКИСТАНЕ
Аннотация:
В статье раскрывается роль предприятий торгового обслуживания, что является одной из приори-
тетных задач социально-экономической политики в процессе коренного реформирования народного хозяйства, 
в повышении конкурентоспособности, современное состояние и развитие сферы торговых услуг в Узбекистан,
и его перспективы.
Ключевые слова:
торговые услуги, товарооборот, качество, сфера услуг, специальные льготы.
DEVELOPMENT TENDENCIES AND PROSPECTS OF TRADE SERVICES IN UZBEKISTAN
Abstract:
In the article, the role of trade service enterprises, which is one of the priority tasks of socio-economic policy 
in the process of fundamental reform of the national economy, in increasing the competitiveness, the current state and 
development of trade services in Uzbekistan, and its prospects are revealed.
Key words:
trade services, trade turnover, quality, service sector, special benefits.
K I R I S H
Mamlakatimizda savdo xizmatlarining rivojlanishi bilan bir qatorda iste’molchi xulq-atvorining o‘zgarishi, 
xaridorlar tomonidan tovarlarning sifati va assortimentiga hamda ko‘rsatilayotgan savdo xizmatlariga bo‘lgan 
talabining tobora ortib borish tendensiyasi kuzatilmoqda. Bunday sharoitda xaridorlarga qo‘shimcha savdo xiz-
matlarini taklif etish orqali ko‘rsatilayotgan xizmatlar sifatini oshirish va takroriy xaridini raqobatlantirish savdo 
xizmatlarini ko‘rsatishdagi raqobatbardoshlikni oshirishning zamonaviy yo‘nalishlaridan biri sifatida namoyon 
bo‘ladi. 
Ijtimoiy mehnat taqsimoti va umumiy tomondan tijorat kapitalining taqsimlanishi sanoat kapitali savdoni 
iqtisodiyot va iqtisodiyotning alohida mustaqil tarmog‘i sifatida ajratib ko‘rsatdi. Hozirgi vaqtda jahonda savdo 
faoliyati tadbirkorlik faoliyatining eng keng tarqalgan turi hisoblanadi. Savdo faoliyatining o‘ziga xosligi shun-
daki, u ko‘p sonli inventar obyektlari bilan bog‘liq. Savdo biznesi eng muhim vazifani hal etishga katta hissa 
qo‘shadi, ijtimoiy ishlab chiqarish aholining iste’mol tovarlari va xizmatlarga bo‘lgan ehtiyojlarini qondiradi. Bo-
zor munosabatlariga o‘tish savdoni tashkil etish va texnologiyasiga yangicha yondashuvlarni talab qilmoqda. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi “2022–2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi 
O‘zbekistonning Taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi PF–60-sonli Farmonida uchinchi ustuvor yo‘nalish sifati-
da milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va yuqori o‘sish sur’atlarini ta’minlashni belgilab berilgan. Aynan shu 
yo‘nalishda iqtisodiyot tarmoqlarida barqaror yuqori o‘sish sur’atlarini ta’minlash orqali kelgusi yillarda respub-
lika hududlarida savdo va yo‘lbo‘yi xizmatlarini rivojlantirish orqali 130 ta zamonaviy bozorlar va savdo kom-
plekslari, shuningdek, yo‘lbo‘yi infratuzilmasini rivojlantirish bo‘yicha 65 ta yirik hamda 5000 ta kichik xizmat 
ko‘rsatish obyektlarini tashkil etish 21-maqsad sifatida aniq ko‘rsatib o‘tilgan 
[1]
. 

---

T
ARA
QQIY
O
T
ПР
ОГРЕС
С
PR
OGRESS
312
YA S H I L I Q T I S O D I Y O T VA TA R A Q Q I Y O T
https://yashil-iqtisodiyot-taraqqiyot.uz
2023-yil, iyul.
№
7-son.
Respublika bo‘yicha 2022-yilning-yanvar-dekabr oylarida chakana savdo tovar aylanmasi 319 288,2 mlrd. 
so‘mni tashkil etib, 2021-yilning-yanvar-dekabr oylariga nisbatan 112,3 % ga oshdi. Shu jumladan, yirik korxo-
nalarning tovar aylanmasi 65 714,8 mlrd. so‘mni (o‘sish sur’ati 130,7 %), kichik biznes va xususiy tadbirkorlik 
subyektlarining tovar aylanmasi 253 573,4 mlrd. so‘mni (o‘sish sur’ati 108,4 %), tashkil qilgan bo‘lsa, ulgurji sa-
vdo tovar aylanmasi 247 076,9 mlrd. so‘mni tashkil etib, 2021-yilning mos davriga nisbatan 26,8 % ga o‘sdi 
[2]
.
O‘zbekistonda milliy iqtisodiyotni tubdan isloh qilish jarayonida ijtimoiy-iqtisodiy siyosatning ustuvor 
vazifalaridan biri savdo xizmatlarini ko‘rsatish korxonalarining raqobatbardoshligini oshirish, sifatli tovarlarni 
iste’molchilarga o‘z vaqtida yetkazib berish va sotishda zamonaviy savdo xizmatlarini tashkil qilish hamda ush-
bu xizmat imkoniyatlaridan samarali foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. Iqtisodiy faoliyat turlari bo‘yicha 
ko‘rsatilgan bozor xizmatlari hajmi 2022-yil yakuni bo‘yicha 357,6 trln so‘mni tashkil etib, xizmatlar tarkibida eng 
katta ulush savdo xizmatlari hissasiga to‘g‘ri kelmoqda va 88,9 trln. (24,9 %) ni tashkil etmoqda.
M A V Z U G A O I D A D A B I Y O T L A R TA H L I L I
Respublikamizda mustaqillik yillarida savdo sohasi muammolariga B. Abdukarimov, A. Soliyev, E. S. Fayzi-
yev, F. B. Abdukarimov, O. M. Pardayevlar ilmiy izlanishlarini keltirish mumkin. B. Abdukarimov “savdo xizmati” 
tushunchasiga keng ma’noda, “savdo – xizmatning alohida turi bo‘lib u bir tomondan ishlab chiqaruvchilarga 
xizmat qiladi, ikkinchi tomondan iste’molchilarga, uchinchi tomondan davlatga xizmat qiladi va to‘rtinchidan 
u boshqa iqtisodiyot tarmoqlari va sohalariga ham xizmat ko‘rsatadi, ularni xizmatlaridan iste’molchi sifatida 
foydalanadi va ular bilan aloqada bo‘ladi” 
[1]
deb ta’kidlagan. A. Soliyev “Savdo xizmati sifatini oshirish xaridor-
larga maslahat berish, tovarlarning namunalarini harakatda ko‘rsatish, reklama va axborotning turli shakllarini 
rivojlantirish yo‘li bilan tovar tanlab olishda xaridorlarga yordam berishni ham taqozo etadi” 
[2]
deb ta’rif bergan. 
E. S. Fayziyevning ta’kidlashicha, “savdo xizmati – sotuvchi va xaridorning o‘zaro harakati natijasi va sotuvchi-
ning xaridorlar ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan faoliyatidir” 
[3]
. F. B. Abdukarimov savdoning asosiy vazifalari-
dan biri iste’molchilarga xizmat qilish va aholi hayotini ta’minlaydigan alohida xizmat sohasi 
[4]
deb ta’kidlagan. 
O. M. Pardayev “Mahsulotlarni sotish xizmati deganda, mahsulot (tovar) ning bir shaxsdan ikkinchi shaxsga pul 
yoki boshqa shunga tenglashtirilgan boylikka almashtirish evaziga mulk egasining (mulkka egalik huquqining) 
o‘zgarishini ta’minlash jarayonida ko‘rsatiladigan xizmatlar bilan bog‘liq munosabatlar tushuniladi” 
[5]
deb ta’rif 
bergan. 
TA D Q I Q O T M E T O D O L O G I YA S I
Ilmiy maqolani tayyorlash jarayonida ma’lumotlarni jadvallar asosida tahlil qilish, ma’lumotlarni guruhlash, 
abstrakt-mantiqiy fikrlash tizimli tahlil asosida statistik guruhlash hamda ekspert baholash usullaridan unumli 
foydalanildi.
TA H L I L VA N A T I J A L A R
Bugungi kunda xizmat sohalarida tadbirkorlikni rivojlantirish mamlakat iqtisodiyotini yuksaltiribgina qol-
masdan, aholi farovonligini ta‘minlashda ham muhim ahamiyat kasb etadi. Aholi daromadlarining mazmuni va 
tarkibi bozor munosabatlari sharoitida tubdan o‘zgardi. Chunki, oldin daromadi asosan mehnat daromadidan 
tarkib topgan bo‘lsa, endilikda bu manba yetarli bo‘lmasdan qoldi. Shu tufayli, har bir oila endilikda tadbirkorlik 
faoliyati bilan shug‘ullanishini hayotning o‘zi taqozo etadi.
Xizmatlar sohasi mamlakat iqtisodiy o‘sishi, arzon ish o‘rinlari yaratish, bandlikni ta’minlash va kambag‘alli-
kni kamaytirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Xalqaro mehnat tashkiloti hisob-kitobiga ko‘ra, xizmatlar sohasi-
ning 1 foizga o‘sishi kambag‘allikni o‘rtacha 1,5 foizga qisqartiradi.
Iqtisodiy rivojlanishning dastlabki bosqichlarida sanoat va qishloq xo‘jaligi sohalarining rivoji mahsulotlarni 
yetkazib berish (transport sohasi), kommunal infrastrukturalar (suv, gaz, elektr, kanalizatsiya), ishlab chiqar-
ishni moliyalash (banklar), mahsulotlar bozorini kengaytirish (axborot, kommunikatsiya xizmatlari) va boshqa 
muhim xizmatlarga bog‘liq bo‘ladi. Bundan tashqari, mamlakatda mehnat unumdorligini va inson kapitalini oshi-
rish (ta’lim, sog‘liqni saqlash), xalqaro savdoni kengaytirish imkoniyatlari ham xizmatlar sohasining rivojini talab 
qiladi.
Mamlakatimizda yalpi ichki mahsulotning 38 foizi va umumiy korxonalarning 60 foizi xizmatlar sohasiga 
to‘g‘ri keladi. Respublikada jami band aholining 50 foizdan ortig‘i xizmatlar sohasining ulgurji va chakana savdo 
(10,6 foiz), ta’lim (8,4 foiz), transport (4,8 foiz), davlat boshqaruvi (4,7 foiz), sog‘liqni saqlash va ijtimoiy xizmat-
lar (4,6 foiz) sohalarida faoliyat yuritib kelmoqda.

---

313
YA S H I L I Q T I S O D I Y O T VA TA R A Q Q I Y O T
https://yashil-iqtisodiyot-taraqqiyot.uz
2023-yil, iyul.
№
7-son.
T
ARA
QQIY
O
T
ПР
ОГРЕС
С
PR
OGRESS
Solishtirish uchun Rossiya (56 foiz), Qozog‘iston (56 foiz), Belarus (50 foiz) va Janubiy Koreyada (57 foiz) 
xizmatlar sohasida mamlakat yalpi daromadining yarmidan ko‘pi yaratiladi 
[3]
.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 27-yanvardagi PQ–104-sonli “Xizmatlar sohasini rivo-
jlantirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Qarori O‘zbekiston Respublikasida xizmatlar sohasini 
rivojlantirishda katta imkoniyatlarni ochib berdi. Jumladan:
a) har bir tuman va shaharlarda:
●
budjet mablag‘lari hisobiga 2021–2022-yillarda shaharsozlik loyihalari asosida mukammal ta’mirlangan, 
tashqi yoritish, sug‘orish va drenaj tizimlari modernizatsiya qilingan, piyoda va velosiped yo‘laklari quril-
gan hamda aholi gavjum bo‘lgan ko‘chalarni savdo, xizmat ko‘rsatish, sayilgoh va ko‘ngilochar ko‘chalar-
ga aylantirish;
b) Toshkent, Nukus shaharlari, viloyatlar markazlari hamda boshqa shaharlarda ko‘pi bilan har 3–5 ta 
mahalla uchun aholi gavjum bo‘lgan ko‘chani obodonlashtirib, piyodalar yo‘lakchalarini kengaytirish va 
ularni yoritish orqali mahallalararo savdo-xizmat ko‘chasini tashkil etish; 
d) aholisi 300 mingdan kam bo‘lgan tumanlarda:
●
sanoat va xizmatlar sohasi yuqori sur’atlarda rivojlanib borayotgan tumanlarda – savdo, mehmonxona, 
ovqatlanish va logistika xizmatlarini, shuningdek, texnik xizmat ko‘rsatish va ko‘ngilochar maskanlarni 
tashkil etishga ustuvorlik berish;
●
tog‘li, tog‘oldi, rekreatsion turizm salohiyati yuqori tumanlarda – avtomobil yo‘llari, elektr energiyasi va 
ichimlik suvi ta’minoti hamda boshqa infratuzilmani yaxshilash va tayyor loyihalar asosida turizm xizmat-
larini rivojlantirish;
●
chegara hududlarda joylashgan hamda hududidan xalqaro avtomagistral va temir yo‘llar o‘tgan tumanlar-
ni – savdo, turizm, logistika hamda yo‘l bo‘yi xizmatlarini ko‘rsatishga ixtisoslashtirish;
●
qishloq xo‘jaligi ulushi yuqori bo‘lgan tumanlarda – zamonaviy agroxizmatlarni rivojlantirish;
e) o‘rta va yirik shaharlar hamda aholisi 300 mingdan ko‘p bo‘lgan tumanlarda – zamonaviy bozor xizmat-
lari, ta’lim, tibbiyot, san’at, turizm, mehmonxona va umumiy ovqatlanish hamda transport xizmatlarini 
rivojlantirish;
f) Toshkent, Samarqand va Namangan shaharlarida – yuqori daromadli xizmatlarni, ayniqsa, yirik savdo 
va ko‘ngilochar xizmat ko‘rsatish obyektlarini ko‘paytirish, ta’lim va tibbiyot muassasalari joylashgan 
hududlarda ixtisoslashgan klasterlar tashkil etish belgilab berildi.
2022-yil 1-apreldan 2025-yil 1-yanvarga qadar chakana savdo va umumiy ovqatlanish, mehmonxona (joy-
lashtirish) xizmatlari, avtotransportda yo‘lovchi va yuk tashish, transport vositalarini ta’mirlash va ularga texnik 
xizmat ko‘rsatish, kompyuter xizmatlari, maishiy texnikani ta’mirlash, agro va veterinariya xizmatlarini ko‘rsatu-
vchi hamda ko‘ngilochar maskanlarda xizmatlar ko‘rsatuvchi tadbirkorlik subyektlari uchun ijtimoiy soliq stavka-
sini 1 foiz etib belgilandi. Bunda:
mazkur soliq imtiyozi tadbirkorlik subyektlari tomonidan, agar ularning yuqorida ko‘rsatilgan faoliyat turlari-
ni amalga oshirishdan olgan daromadlari joriy hisobot (soliq) davri yakunlari bo‘yicha jami daromadning kamida 
60 foizini tashkil etsa, qo‘llaniladi.
Tadbirkorlik subyektlariga 2022-yil 1-yanvardan boshlab 2027-yil 1-yanvarga qadar mehmonxona (joy-
lashtirish vositalari) va-maydoni 5 ming kvadrat metrdan yuqori bo‘lgan savdo komplekslari (shu jumladan, ular 
egallagan yer uchastkalari) bo‘yicha yuridik shaxslardan olinadigan yer solig‘i va yuridik shaxslarning mol-mulk-
iga solinadigan soliq stavkalarini 90 foizga kamaytiriladi. Bunda, 2027-yil 1-yanvargacha yangidan quriladigan 
obyektlarga (shu jumladan, ular egallagan yer uchastkasiga) nisbatan mazkur imtiyozni ular foydalanishga 
topshirilgan oydan boshlab 5 yil muddat davomida qo‘llaniladi 
[4]
.
Qaror bilan foyda solig‘ini hisoblashda binolarning qiymatini ikki yil davomida amortizatsiya xarajatlari sifa-
tida chegirish huquqi berildi. 

---

T
ARA
QQIY
O
T
ПР
ОГРЕС
С
PR
OGRESS
314
YA S H I L I Q T I S O D I Y O T VA TA R A Q Q I Y O T
https://yashil-iqtisodiyot-taraqqiyot.uz
2023-yil, iyul.
№
7-son.
1.3-jadval:
Mehmonxona (joylashtirish), savdo, umumiy ovqatlanish, ko‘ngilochar, turoperator va turagent 
xizmatlarini ko‘rsatayotgan tadbirkorlik subyektlari uchun maxsus soliq rejimi joriy etiladigan tuman va shaharlar 
tahlili