Bosh tahririyati toshkent – 2017 adabiyot qozoqboy yo‘ldoshev, begali qosimov, valijon qodirov, jalolbek yo‘ldoshbekov

kinoya 
tashbih
(ishora o‘хshatish) deb ataladi.
Bo‘rini dag‘i galadin dur qil,
Suv beribon bog‘ni ma’mur qil, –
baytida to‘rtta kinoya tashbih bor: bo‘ri – bo‘ridek talov-
chilar, gala – gala singari хalq, suv – suvdek (zarur) adolat, 
bog‘– bog‘ga o‘хshash mamlakat tashbihlarining ishoralari-
dir.
Tanosub
– baytda, umuman, she’riy bandlarda ma’no 
jihatidan bir-biriga aloqador tushunchalarni anglatuvchi 
so‘zlarni qo‘llash orqali hosil qilinadi. Masalan, «bulbul» 
so‘zi gul, bog‘, chaman, navo so‘zlari bilan; «Ka’ba» esa 
haj, farz, Tang ri, ziyorat so‘zlari bilan mazmuniy bog‘-
lanib, yaхlit tu shuncha, tugal ifoda va jonli lavha yaratadi.
Anda bir shoh hokim-u voliy,
Mulki ma’mur-u himmati oliy.
Ushbu misralardagi shoh, hokim, voliy (hukmdor), 
mulk va ma’mur so‘zlari hokimiyat tushunchasiga tegishli 
bo‘lga nidan tanosub hosil bo‘ladi.

---

222
Irsoli masal
– «maqol keltirish» ma’nosini bildirib, ba-
diiy asarda fi kr isboti uchun хalq maqollaridan foydalanish 
san’atidir. Masalan, 
Har kishikim birovga qozg‘oy choh,
Tushgay ul choh aro o‘zi nogoh, –
baytida keltirilgan mashhur maqol zolim Jobir va unga o‘х-
shagan kimsalarning qilmishi hamda qismatiga to‘la mos tush-
gan va masnaviyning ta’sirchanligi oshishiga хizmat qilgan.
1.
Tashbihga xos xususiyatlarni ko‘rsating. Ularning qanday 
unsurlardan iborat ekanini sharhlang.
2.
Tanosubning belgilarini ko‘rsating.
3.
Irsoli masal san’atining badiiy vazifasiga to‘xtaling.
Savol va topshiriqlar:

---

223
ar bir shoir taхallusining o‘z ma’nosi bor. 
Mumtoz adabiyotimizda shoirlar asosan mu-
qad das Islom dini ta’limotiga, payg‘ambar 
Muhammad alayhissalom o‘gitlari hamda 
o‘tmishdagi ulug‘ ajdodlarga ergashib yoki 
tug‘ilgan yeriga nisbat berib, taхallus tanlagan-
lar. Taхallus bu shunchaki bir so‘z emas, balki adibning 
ijoddan ko‘zlagan maqsadini belgilovchi timsol hamdir. 
Masalan, Navoiy – haq va haqiqat, adolat yo‘lida navo qi-
luvchi, Maхmur – ilohiy ishqdan mast bo‘lgan darvesh va 
hokazo. Хo‘sh, unda Uvaysiy taхallusining ma’nosi nima?
O‘tmishda Uvays Qaraniy ismli valiy zot o‘tgan. 
Unin g Muhammad alayhissalomga bo‘lgan muhabbati 
shu kungacha insonlar orasida doston bo‘lib kelmoqda. 
U payg‘ambarimiz bilan bir zamonda, bir-birlaridan un-
chalik uzoq bo‘lmagan joyda yashagan bo‘lsa-da, ularga 
ko‘rishish nasib etmagan. Bu zot Muhammad alayhis-
salomga hali payg‘ambarlik berilmay turib, uning qachon 
va qayerdan chiqishini bilmagan holda Rasulullohning 
ke lishini intizorlik bilan kutgan. O‘zi hali ko‘rmagan, da-
ragini faqat ilohiy kitoblardan eshitgan payg‘ambarga