Bosh tahririyati toshkent – 2017 adabiyot qozoqboy yo‘ldoshev, begali qosimov, valijon qodirov, jalolbek yo‘ldoshbekov
Yüklə 1,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Mirmuhsin
(1921–2005) 57 «Vatandoshlar», 1959-yilda «Irmoqlar», 1960-yilda «Qalb va falsafa», 1964-yilda «She’rlar» nomli she’riy kitob- lari bosilib chiqqan. Shoir bir qator dostonlar ham yarat- gan. Chunonchi, «Usta G‘iyos» (1946), «Do‘nan», «Ya- shil qishloq» (1948), «Shiroq» (1969), «Nevara», «Avesto» (1970) singari dostonlarida qahramonlarning ruhiyati turli hayotiy to‘qnashuv va kurashlar asosida ko‘rsatib berilgan. Mirmuhsin – o‘zbek adabiyotida 1954-yilda yaratilgan «Ziyod va Adiba» ilk she’riy romanining muallifi . Mirmuhsinning ilk qissasi «Jamila» 1956-yilda e’lon qilingan. Uning 1957-yilda yozilgan «Oq marmar», 1962-yilda bitilgan «Cho‘ri», 1964-yilda dunyoga kelgan «Tungi chaqmoqlar» qissalari xalqimiz o‘tmishini aks et- tirishga bag‘ishlangan. Ularda zulm-u zo‘ravonlikka qar- shi kurashgan shaxslarning o‘ziga xos obrazlari yaratilgan. Dunyo miqyosida fi krlashga uringan adib Mirmuhsin chet elliklar hayotini aks ettirishga qaratilgan bir qator asarlar ham yaratdi. Yozuv chining 1960-yilda bosilgan «Chodra- li ayol» hikoyalar to‘plami va 1979-yilda chop etilgan «Chodrali ayol» qissasi chet ellardagi kishilar hayotini ko‘rsatishga bag‘ishlangan. She’riyat hamda kichik nasriy janrlar bo‘lmish hikoya va qissachilikda muayyan tajriba orttirgan Mirmuh- sin keng qamrovli roman janrida ham qalam tebratdi. 1969-yilda «Chi niqish» va «Umid», 1972-yilda «Deg- rez o‘g‘li», 1974-yilda «Me’mor», 1977-yilda «Chotqol yo‘lbarsi», 1982-yilda «Ildiz lar va yaproqlar», 1986-yil- da «Temur Malik», 1995-yilda «Ilon o‘chi», 1997-yilda «Turon malikasi» romanlari dunyo yuzini ko‘rdi. Ularda turli davrlarda yashab o‘tgan turli taqdir egalarining ha- yotlari aks ettiriladi. Mirmuhsin ijodiy umrining barcha davrida ham bo- lalar uchun asarlar yozgan adibdir. Uning «Sheralining mardligi», «Ovchi bolalar», «Luqmon va O‘roqboy» sin- 58 gari turli janrlar dagi asarlarida bolalarning o‘ziga xos hayoti va ruhiy dunyosi tasvirlangan. Mirmuhsin uzoq yillik ijodiy faoliyati uchun 1974-yil- da Hamza nomidagi davlat mukofoti, 1998-yilda «El-yurt hurmati» ordeni bilan taqdirlangan. Adibga 1981-yilda «O‘zbekiston xalq yozuvchisi» unvoni berilgan. Adib 2005-yil 2-fevralda Toshkent shahrida vafot etdi. ME’MOR (Romandan parcha) Iste’dodli me’mor, muhtasham imoratlar qurib, go‘- zallik yaratishdan boshqa narsani o‘ylamaydigan ijodkor Najmiddin Buxoriy temuriy hukmdor Shohrux zamonida Hirot shahriga kelib, boshkentning obodligi yo‘lida ul- kan ishlar qiladi. Hayotning chigalligi hamda adolatsiz- lik qurish va yaratishdan o‘zgani bilmaydigan oliyjanob me’mor boshiga ko‘pgina ko‘rguliklar soladi. Uning yol- g‘iz o‘g‘li Nizomiddin saltanatga yov bo‘lgan guruh larga qo‘shilib, Shohruxga suiqasd qilgan lardan biri sifatida qo‘lga olinib, qatl etiladi. Endi buxo riy larning Hirotda qolishi mumkin emasdi. Quyi dagi parchada boshiga ul- kan baxtsizlik tushib, ota yurtiga qaytayotgan me’mor Buxoriy kechirgan voqealar tasvir etiladi. Tong g‘ira-shirasida uxlab, hordiq olgan aravakash otlarni sug‘orib, aravalarga qo‘shdi, yo‘lovchilar naridan beri yuz-qo‘llarini yuvib, yo‘lga tushib ketishdi. Ko‘p o‘tmay chinakamiga qum barxanlari boshlandi. Andakkina sovigan qumlar quyosh ko‘tarilishi bilan yana qi ziy boshladi. Qum, qum, qum... Ertasiga ham yana shunday yurish; hamma yoq qum, yo‘lning poyoni ko‘rinmasdi. Ham tolish, ham diqqatlik... 59 Indiniga ikkinchi aravada anchadan beri bularga qo‘shilib yo‘lga chiqqanidan pushaymon bo‘lib g‘ingshib kelayotgan badavlat xonadonning lo‘mbillagan o‘g‘li G‘avvos Muhammad arava o‘rtasida osmonga qarab yotib olib, oh ura boshladi. Zavrak bilan Zulfi qor avval uning bu qilig‘ini yashirib kelisha yotgan edi, bir damdan keyin bu holga ko‘zi tushgan Badia Zulfi qorga: «Nima gap?» – degandek imo qildi. Zulfi qor unga: «Hech gap yo‘q!» – degan ishorani qildi. Lekin aslida G‘avvos Muhammad o‘z yo‘ldoshlarini so‘kib, og‘zidan ko‘pik chiqarib, oh urib yotardi. – Huv, uyat bo‘ladi! Bu nima qiliq? – dedi Zavrak. – Sen la’nati meni yo‘ldan ozdirding, – dedi baqirib G‘avvos, – bo‘lmasa men Hirotdan chiqmagan bo‘lardim! Nega men senlarga qo‘shildim?! Menga nega kerak edi bu azob?! Sen meni chalg‘itding! – O‘zingiz xohlab keldingiz, Zavrakda ayb yo‘q, – dedi Zulfi qor. – Biz, hatto, sizni hisobga qo‘shmagan edik. – Siz aralashmang! Siz buxoroliksiz, yurtingizga ket- yapsiz! – Men bu gapni sizni ranjitish niyatida aytayotganim yo‘q. O‘zingizni qo‘lga oling, yigit kishisiz! Uyat bo‘ladi! Ikkilamchi, bu yengiltakligingizni ustod sezib qolsalar xafa bo‘ladilar! − dedi Zulfi qor. – Siz menga nasihat qilmang! Men bunaqa qumda yurolmayman! Sizning oshiq-ma’shuqligingiz uchun men qumda sarson bo‘lib o‘lib ketolmayman! Bola-chaqalarim bor! – Nodon ekans z! – ded Zulf qor oyoqlar n tarvaqay- lat b arava o‘rtas da yotgan G‘avvos Muhammad tag dan t zzas n tort b ol b. U «osh q-ma’shuq» so‘z uchun G‘av - vosn ng lunj ga tush rmoqch ed , o‘z n tutd . – Foydasi yo‘q! – dedi Zavrak Zulfi qorga boshini sa rak-sarak qilib. – Bu to‘ng‘izning shunaqaligini bilar - 60 dim! Ilgari ham bir bor shunaqa qilgan... Savdogarning o‘g‘li-da... – O‘zing to‘ng‘iz! – baqirdi G‘avvos. G‘avvos Zulfi qorga ham, Zavrakka ham qaramay, os- monga qarab, og‘zidan ko‘pik chiqarib, oh ura boshladi. – Voy, voy, o‘laman... qumlaringning ham padariga la’nat! Meni boshlab olib chiqqanlarning ham padariga la’nat! To‘xtatinglar!!! Aravalarni to‘xtatinglar! Qaytib keta- miz! Men orqaga qaytib ketaman! Vo-y-oy! Birinchi aravada ketayotgan Badia yana Zulfi qorga qa- radi: – Nima gap? Nima deyapti? − Zulfi qor yelkasini qisdi. – Aravakashga aytinglar, orqaga qaytib ketamiz! Voy, voy, – dedi yana baqirib G‘avvos Muhammad. Bu gaplarni eshitgan Badia aravakash Horunbekdan il- timos qilib birinchi aravani to‘xtatdi. U ota-onasiga hech nima demay, aravadan yerga tushdi-da, ikkinchi aravaga o‘tdi. Aravalar yana yurishda davom etdi. U Zulfi qorning ro‘pa rasiga o‘tirib, otga minib borayotgan Zavrakka muro- jaat etdi. – Nima gap? – Ertalabdan beri shu gap, bekam, – dedi Zavrak, – qay- tib ketaman, deyapti. – Vo-oy, vo-o-oy, o‘laman! Qumlaringning padariga la’nat, o‘laman! Aravalarni qaytaringlar! Hirotga qaytib keta miz! Vo-o-oy... – Janob G‘avvos, bu nima qiliq?! – deb Badia og‘zidan ko‘pik chiqarib, aravada chalqancha yotib olgan G‘avvosga tik qaradi. – Yo‘q, men qaytib ketaman! – Qaytib ketib bo‘lmaydi, tushuning axir! Biz Jayhunga yaqinlashyapmiz. Juda ko‘p yo‘l yurdik. Xohlamas ekansiz, Maymanada aytishingiz mumkin edi! – Men bormayman! Qaytib ketamiz, vo-oy... Badia hayron bo‘lib qoldi. U g‘azablansa-da, o‘zini qo‘l- ga olib, tishini tishiga qo‘ydi. 61 – Toza dard ustiga chipqon bo‘ldi-yu, Zavrak og‘a, siz tu shuntiring, yigit kishi uyalmaydimi?! – Gap yuqmayapti, bekam! – Men hech narsani bilmayman! Meni Hirotga qay- tarib olib boringlar! – Nima qilamiz? – Badia Zulfi qorga qaradi. – Bu hech kimning gapiga quloq solmayapti. Ustodga xabar qilish kerak. − Ustodning tashvishi o‘ziga yetmaydimi?! − dedi Badia. So‘ng G‘avvosga qarab: − O‘zingizni qo‘lga oli- shingizni so‘rayman! – dedi ko‘zlarida g‘azab o‘tlari chaqnab. – Yo‘qsa, jazoyingizni beraman! Siz hammani bezor qilyapsiz! – Bor o‘sha aravangga! Men Buxorosiga bormayman. Men kasalman! Qaytaringlar aravalarni! Badia Zulfi qorga imo qildi, keyin achchiqlanib buyruq berdi: – Bu ablahni aravadan otib yuboring! – U shu lahza etigi qo‘njiga qo‘lini tiqib xanjarini oldi. – Aytganimni qilmasa ngiz, to‘ng‘izni shu yerda o‘ldiraman! Badianing buyrug‘ini ikki qilish aslo mumkin emas- ligini biladigan Zulfi qor sapchib o‘rnidan turib, oh-voh qilgancha yalpayib yotgan G‘avvosni ko‘tarib qumga otib yubordi. To‘nkadek gurssa qumga tushgan G‘avvos apil- tapil o‘rnidan turib, dod solib arava orqasidan ergasha boshladi. Bu ishdan birinchi aravada ketayotganlar ham xabardor bo‘ldi. Zo‘rg‘a tishini tishiga qo‘yib kelayotgan kishilar indashmadi. Uchala arava ham to‘xtamay keta- verdi. – Nomard! Qo‘rqoq! – dedi Badia. G‘avvos Muhammad qumga ag‘anab, oh urib, baqira boshladi. Bir muddatdan keyin talvasaga tushgan G‘avvos olislab ketayotgan aravalar ortidan yugurdi, yaqinlash- gach, Badia ko‘zidagi g‘azab, qo‘lidagi yarqirab turgan 62 xanjarni ko‘rib orqaga tislandi. Uning nazarida, Badia uchun bu cho‘li biyobonda G‘avvosga o‘xshaganlarning biqiniga xanjar tiqib ketish hech gap emas edi. G‘avvos Muhammad birinchi aravadagilarga qarab ba- qirdi: – Meni olib ketinglar, do-od, tavba qildim! Hech kim unga qayrilib qaramadi. U bormi-yo‘qmi, birov parvo qilmadi. Ketayotganlarning ixtiyori Badianing izmida ekaniga tu shundi. – Do-o-od! Meni tashlab ketmanglar! Badia arava ustida indamay turaverdi. Bir muddatdan so‘ng uning ishorasi bilan Zavrak otdan sakrab tushdi, o‘rniga Zulfi qor otga minib, yo‘lda davom etaverishdi. Qumga sakrab tushgan Zavrak ancha narida sudralib, dod solib kelayotgan G‘avvos Muhammadni uchinchi aravadagi yuklar ustiga chiqarib qo‘ydi-da, o‘zi yana yugurib kelib, ikkinchi aravaga – Badianing yoniga o‘tirdi. Bu holni ko‘r - gan Ma’suma beka, Me’mor va Horunbeklar yuragi tas kin topib, indamay qo‘ya qolishdi. – Chiqdimi? – sekin so‘radi Badia. – Ha, – dedi o‘rnashib olib Zavrak, – asboblar orasiga tiqib qo‘ydim. – Shuncha yildan buyon men uning bunaqa qiliqlari bor ligini bilmagan ekanman. U hayvonning o‘zginasi ekan- ku! – Og‘ir bo‘ling, qattiq gapirmang, bekam! Xanja ringizni ham bekitib qo‘ying! – dedi Zulfi qor. – Bu ham bir tutqa- noqdek dard. Qiyinchilikni ko‘rmagan xomsemiz odam-da. Shunaqasi ham bo‘ladi. – Xo‘p, – dedi Badia Zulfi qor aytganlariga amal qilib. Uch arava qumliklar oralab oldinga ketaverdi. To kech- gacha ular miq etmay borishdi. Otlar ham obdan char- chadi... 63 * * * Bahri muhitdek 1 behudud qumliklarning to‘q sariq, qo‘ng‘ir «to‘lqin»lari silsilasi 2 ko‘zni olardi. Qum bar- xanlari uzra jimirlab harorat ko‘tarilar – bu yerda issiq- lik juda ba land bo‘lishiga qaramay, Me’mor qiynalmay nafas olar edi. «Do‘zax» deb atalmish Qizilqumda ham cho‘ponlar yashardi. Negadir bu yerlarda Me’mor o‘zini bardam seza boshladi. Horunbek ilgari ham bu holatni sezgan edi. U yolg‘iz turgan Me’mor yoniga kelib, ha- voning issiq bo‘lishiga qaramay, sof ekani, bu yerlarda kishi asabi juda muloyim-u mo‘tadil bo‘lishini aytdi. – So‘zingiz juda to‘g‘ri, inim, – dedi Me’mor kaft- larini bir-biriga ishqalab, – qumda havo qiziq bo‘lishiga qaramay, nafas olish qulay. Asablar ham yumshab, kishi kayfi yati ko‘tariladi. Ana, rutubatli Hirot orqada qoldi. Keyingi yillar men u yerd a o‘zimni juda haqir-u xasta his etardim. Hozir biz o‘sha «rutubat»dan xoli, ta’qibdan uzoq qum oralig‘idamiz... ...Me’mor G‘avvosning talvasaga tushib, oh-voh ur- ganidan keyin barchaning kayfi buzilib, sukut ichida ke- layotganla rida, Ma’suma bekaga gap qotib, ko‘zlariga juda katta bir binoning shakl-u tarovati ko‘rinayotganini, Bu xoroga omon-eson yetib borganlaridan so‘ng uning tarhini 3 yaxshilab qog‘ozga chizajagini aytdi. Bu shun- day bir madrasa bo‘ladiki, ro‘yi zaminda uning tengi topilmaydi. Ba’zida u peshmati yonidan toshqalam-u daftarini olib, aravaning chayqalib, qalqib ketayotganiga qaramay, nimalarnidir chi zib-yozib qo‘yar edi. Ma’suma beka hamma vaqt uning fi kr-u o‘ylarini quvvatlashga, diqqat bilan tinglashga o‘rganib qolgan, arava ustida ham u Hirotdagidek mehri bonlik ko‘rgizib, cholining fi kr-u 1 Yüklə 1,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|