Boshlang’ich sinf o’quvchilarining intеllеktual imkoniyatlari to’G’risidagi hozirgi pеdagogik psixologik talablar

INTELLEKTUAL IJODIY QOBILIYATLARNI DIAGNOSTIKA QILISH VA KORREKSIYALASH USULLARI

Jamiyatni erkinlashtirish jarayonida shaxsning qobiliyat va iqtidorini har jihatdan namoyon etish, uchun imkoniyat shart-sharoitlar yaratibgina qolmay balki insonning ruhiy ma’naviy va intellektual solohiyatini to’la nomoyon bo’lishini talab qiladi. Hozirgi davrda shaxslar o’rtasidagi intellektual jihatdan mavjud farqlar bilan bir qator ijodiy va tashkilotchilik qobiliyatidagi shaxsning umumiy tafakkuridagi farqlarga ham qayta etibor qaratish lazim. Bu ta’lim salohiyatidagi ko’pgina masalalarni hal etish muhim ahamiyatga ega. Bunday masalalar jumlasidan o’quvchilarni fikirlash va o’qish, ularni ta’lim ko’pchilik esa kasbiy va ijtimoiy sohada rivojlanish o’z imkoniyatlarni ro’yobga chiqarishning diognostikasi va korreksiyasini kiritish mumkin.
Kichik maktab yoshidagi o’quvchilarda jismoniy psixik rivojlanishi o’zining jadalligi bilan ajralib turadi. Shuningdek bilish jarayoning rivojlanishida undagi aqliy ko’nikmalar intellektual qobiliyatni rivojlantirishga zamin yaratadi.
Aynan mazkur yosh davrda intellektual qobiliyatning rivojlanishi muhim sanalib, bu borada qator psixologlar tamonidan tadqiqot ishlari olib borilgan. L.S.Vigotiskiy takidlaganidek, maktab o’quvchini aqliy rivojlanish orqasidan yetaklab boorish kerak. Shu sababli o’quvchi aqliy rivojlanishi muhim dolzarb masala hisoblanadi.ta’lim o’quvchini bilimlar bilan qurollantirish uning aqliy jihatdan kamol topishini taminlashi lozim. Bilim egallash aqliy rivojlanish bilan jambarchas bog’liqdir. Bilimlarni egallash aqliy jivojlanishsiz, aqliy rivojlanish esa bilimlarsiz amalgam oshmaydi. Biroq aqliy rivojlanish tushunchasi o’zining mazmun jihatdan bilimlarni o’zlashtirishdan kengroq manoga ega. O’quvchilarni aqliy rivojlanishi deganda turli fanlarga doir bilimlarni o’zlashtirishi, ularni
tizimga solish va amalyotga tadbiq qilish ta’limni usullarni egallash hamda o’quvchilarda yangi shaxs sifatlarni vujudga kelishini nazarda tutiladi.
D.B.Elkonin va V.V. Davidov raxbarligi ostida o’kazilayotgan tajribalar kichik yoshdagi o’quvchilarning intellektual rivojlanish zahiralarini ishga solish yo’l va vositalarini o’zlashtirishga bag’ishlangan. Ularning takidlariga qaraganda maxsus tashkil etilgan ta’lim tizimi natijasida o’quvchilarni abstraxt fikr yuritish darajasi yanada ko’tarilishi mumkin.tajribalarda nazariy va umumlashtiruvchi harakterdagi bilimlarning berilishi o’quvchilarga umumiy qonunyatlardan aniq ko’rinishga o’tish imkonini yaratmoqda ya’ni umumiy hollardan hususiy hollarga o’tish amalgam oshirilmoqda.
N.A.Menchiniskaya metodiga binoan matematka fanida kichik yoshdagi o’quvchilarning aqliy taroqqiyotini aniqlash jarayonida ularni mavjud bilim fondini bilimlarni amalda qo’llash darajasini hamda mantiqiy fikr yuritish holatini belgilashga harakat qiladi. Muallif shu asnoda o’zlashtirish konkret va abstrekt tafakkurning enins aloqasiga, analitik-sintetik faoliyat bosqichiga ahamiyat beradi. Bundan tashqari tadqiqotchi uchun eng muhum o’quvchilar fikrini hususiyatdan umumiy mulohazaga almashtirish imkoniyati hisoblanadi. Chunki busiz aqliy taroqqiyot darajasi to’g’risida fikr yuritishi maqsadga muvofiq emas.
Rus psixologi Kabanova-Miller o’quvchilar aqliy taroqqiyotni ta’lim usullar, o’quv ko’nikma malaka va aqliy faolligining yangi sharoitiga fanlaroro qo’llanishga ko’chishda ularda tarkib topgan ko’nikma, malaka va aqliy faoliyat shaxsning o’z aqliy faoliyatining yangi sharoitiga fanlaroro qo’llanishga ko’chishda ularda tarkib topgan konikma malaka va aqliy faoliyat shaxsning o’z aqliy faoliyatini bevosita iroda qilishiga boshqarishga o’tishda tashqi tasir natijasida sinaluvchilarning bilimiga qiziqish faoliyati qay darajada ekanligini aniqlashda deb talqin qilinadi. Bundan tashqari E.N. Kabanova –Miller o’quvchilar aqliy taroqqiyotini silliqlashtirish va bilimlarni”tenglashtirish” metodini ham ishlab chiqadi. Mazkur nazarya o’quvchilardagi mavjud kamchiliklarni kamaytirishga yordam beradi. Mazkur yo’l bilan o’tkazisho’quvchilar bajarishi
zarur bo’lgan topshiriqlarni ularning serqirra faoliyat funksiyasiga aylantirib beradi.