Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining nutqini o‘stirishda xalq iboralaring o‘rni

Birinchi bosqich – bu o‘quvchini tarbiyaviy jarayon vaziyatidan xabardor qilishdir.
Ikkinchi bosqich – nutqiy muomala ob’ektining ya’ni o‘quvchining diqqatini o‘ziga jalb qilishdir.
Uchinchi bosqich – nutqiy muomalani tashkil etish, yangi materialni bayon qilish yo‘nalishida o‘qituvchi o‘quvchilarni bo‘lajak muomalaga, yangi mterialni tushuntirib berishga tayyorlaydi.
To‘rtinchi bosqich - nutqiy muomalaning o‘zaro ta’sir ko‘rsatishi bo‘lib, uning obrazi ”ko‘rish” tizimi bilan birga borish lozim.
Pedagogik ta’sir ko‘rsatishning beshinchi bosqichi ham mazmun jihatdan, ham xissiy jahatdan amalga oshiriladigan ‘‘qaytish aloqasi” dir. Qaytish aloqasi har qanday nutqiy muomala jarayonining zarur tarkibiy qismi bo‘lib, pedagogik faoliyatda u muhim ahamiyatga egadir.
Ma’lumki, o‘qitish jarayonida pedagog o‘quvchilar bilan individual holda nutqiy muloqotda bo‘ladi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarning nutqdagi kamchiliklarini tanqid qilish ehtiyotkorlikni talab etadi. Qo‘pol tanbeh, noto‘g‘ri tanqid o‘quvchilar o‘rtasidagi yaxshi muomalani buzishi, o‘quvchini o‘rinsiz ranjitishi mumkin, shuning uchun ham o‘qituvchi, nutqiy muomala qilishda pedagogik odob talablariga rioya qilishi, o‘quvchilarning insoniy qadr-qimmati, obro‘sini saqlashga intilish zarur.
Tajribalardan ma’lumki, o‘qituvchining nutqi o‘quvchilarni o‘zigaga ergashtirib, ularda ham yoqimli nutq madaniyatini tarbiyalaydi.
Bolalar nutqini rivojlantirishda xalq og‘zaki ijodining ahamiyati katta. Shuning uchun ‘‘qish kitobi” da ‘‘Ertaklar-yaxshilikka yetaklar” bo‘limi berilgan. Unga kiritilgan ertaklar bolalarni obod - axloqqa o‘rgatishi, ma’naviy juhatdan rivojlanishi bilan muhim ahamiyatga egadir. Masalan, ‘‘Ur to‘qmoq” ertagidagi dehqon va boy obrazlari o‘quvchilar ongida yaxshi va yomondan nafratlanish, undan yiroqlashish kerakligi haqida tasavvur hosil qiladi. Maqtanchoqlik, adolatchilik, ochko‘zlik juda yomon odat ekanligi, saxiylik, do‘stga mehribon bo‘lish, rostgo‘ylik insonning ma’naviy yuksalishga yordam berishi uqtiriladi. Bolalarda ikkita jadval tuzishga tayyorlanishlari aytiladi. Birga yaxshilikka doir so‘zlar, ikkinchisiga esa uning aksi bo‘lgan so‘zlar yozish ta’kidlanadi. O‘quvchilar ikki guruhga ajratilib, birinchi guruhdagi bolalar mehribon, saxiy, shirinso‘z, yoqimli, go‘zal, chiroyli, mehnatkash, e’tiborli, kamtar, aqlli, bilag‘on kabi so‘zlar topsalar, ikkinchi guruh bolalar yomon, xunuk, qo‘pol, yolg‘onchi, ayyor, to‘polonchi, tartibsiz, xasis, qizg‘anchiq kabi so‘zlarni aytadilar.
Nutq o‘stirish ishlarini iqtisodiy tarbiya bilan bog‘lab olib borish foydalidir. Bunda oila, uyro‘zg‘or, inoqlik, hamjihatlik, hamkorlik, tejamkorlik, foyda, zarar, dastyorlik, hurmat kabi so‘zlardan foydalaniladi. O‘quvchilar nutqini o‘stirish ishlari ularning lug‘atini boyitish bilan bog‘liqdir. Bolalarning so‘z boyligi qanchalik ko‘p bo‘lsa, u shunchalik ravon gapiradgan bo‘ladi.