Botulismusun Mikrobiyolojik Tanısı

 

 

Basıldığında KONTROLSUZ KOPYA niteliğindedir. 

 

 

 

ULUSAL MĠKROBĠYOLOJĠ 

STANDARTLARI (UMS) 

 

Botulismusun  

Mikrobiyolojik Tanısı 

 

Hazırlayan Birim 

Klinik Bakteriyoloji Tanı Standartları ÇalıĢma Grubu 

Onaylayan Birim 

Türkiye Halk Sağlığı Kurumu 

Kategori 

Bakteriyoloji 

Bölüm 

Mikrobiyolojik Tanımlama 

Standart No 

B-MT-15 

Sürüm No 

1.1 

Onay tarihi 

01.01.2015 

Geçerlilik tarihi 

01.01.2018 

 

Sürüm no 

Tarih 

Değişiklik 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Botulismus 

 

 

Sayfa 2 / 11 

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları 

01.01.2015 /Sürüm: 1.1 / B-MT-15 / Mikrobiyolojik Tanımlama / Bakteriyoloji 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

İÇİNDEKİLER 

 

KAPSAM VE AMAÇ ............................................................. 3

 

KISALTMALAR VE TANIMLAR .............................................. 3

 

GENEL BĠLGĠ ................................................................... 3

 

Mikroorganizmanın özellikleri .............................................. 4

 

Klinik özellikler ................................................................. 4

 

Mikrobiyolojik tanı ............................................................ 4

 

TEKNĠK BĠLGĠLER ............................................................. 7

 

1

 

Hedef mikroorganizma .................................................. 7

 

2

 

Tanı için asgari laboratuvar koĢulları ................................ 7

 

3

 

Botulismus tanısı için örneklerin alınması .......................... 8

 

4

 

Örneklerin Referans merkeze gönderilmesi ....................... 9

 

5

 

Raporlama ................................................................. 10

 

6

 

Olası sorunlar/kısıtlılıklar .............................................. 10

 

7

 

Referans Laboratuvar .................................................. 10

 

ĠLGĠLĠ DĠĞER UMS BELGELERĠ .......................................... 11

 

KAYNAKLAR ................................................................... 11

 

 

 

Botulismus 

 

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları 

Sayfa 3 / 11 

Bakteriyoloji / Mikrobiyolojik Tanımlama / B-MT-15 / Sürüm: 1.1 / 01.01.2015 

 

Kapsam ve Amaç 

Clostridium botulinum tarafından salgılanan nörotoksinlerin (BoTN) neden olduğu 

botulismus ağır seyirli bir hastalıktır. Çoğunlukla hastanın öyküsü ve klinik 

bulgularına göre ön tanısı konabilir. Hastadan alınan serum, dıĢkı, kusmuk veya 

mide içeriğinden ya da hastanın yemiĢ olduğu Ģüpheli gıdadan BoTN‟in 

gösterilmesi veya dıĢkıdan C. botulinum‟un izole edilmesi tanıyı doğrular.  

Botulinum nörotoksini çok kuvvetli toksik etkiye sahiptir. Biyolojik silah olarak 

kullanılma potansiyeli nedeniyle BoNT biyoterör ajanları arasında yer alır. 

Botulismus vakaları ise, biyolojik terör olasılığının dıĢlanmasını gerektirdiğinden, 

aynı zamanda halk sağlığı acili olarak kabul edilirler (1,2). 

Botilismus ülkemizde bildirimi zorunlu bir hastalıktır (3,4). Tanıda kullanılabilecek 

teknikler rutin mikrobiyoloji laboratuvarlarının tanı kapsamına girmediği için 

örneklerin mikrobiyolojik incelemesi sadece referans merkezlerinde yapılmaktadır. 

ġüpheli durumlarda bir klinik laboratuvar büyük olasılıkla yatan hastadan 

örneklerin alınması ve Referans laboratuvara gönderilmesinde rol oynayacaktır. 

Bu nedenle bu UMS belgesinde de, botulismus Ģüphesi bulunan olgularda tanı 

amacıyla uygun örneklerin seçilmesi, yeterli miktarda alınması ve doğru biçimde 

paketlenmesi için gerekli bilgilerin verilmesi amaçlanmıĢtır. 

Kısaltmalar ve Tanımlar 

BoNT  Botulinum nörotoksin 

Genel Bilgi 

Botulismus, Clostridium botulinum, nadiren Clostridium baratii ve Clostridium 

butyricum türlerinin salgıladığı nörotoksinlerin neden olduğu, seyrek görülen, 

ancak ciddi seyirli nöroparalitik bir hastalıktır (2). 

C. botulinum spor oluĢturan zorunlu anaerob bir bakteridir. Sporlar doğada 

yaygın olarak bulunur. Uygun anaerob koĢulların oluĢması durumunda sporlar 

germinasyona uğrayıp çoğalır, bu esnada BoNT salgılanır. Son derece yüksek 

toksik etkiye sahip olan BoNT, ağır zehirlenmelere hatta ölüme neden olabilir 

(1,2,5). 

Botulismusun beĢ tipi tanımlanmıĢtır. En fazla görülen formu gıda-kaynaklı 

botulismustur; içinde daha önce toksin oluĢmuĢ besinlerin, çoğunlukla ev 

yapımı sebze veya et konservelerinin yenilmesiyle gerçekleĢir. Daha az sıklıkla 

infant botulismusu görülür, besinlerle ağızdan alınmıĢ sporların bağırsakta 

kolonizasyonu sonrası geliĢir. Lezyonların C. botulinum ile kolonize olmasının 

ardından yara botulismusu oluĢabilir. Bu klinik tabloların dıĢında, çocuk veya 

eriĢkinlerde intestinal kolonizasyon sonucu meydana gelen botulismus olguları 

bilinmektedir. Tedavi amaçlı uygulamalara veya laboratuvar kazası ile toksin 

enjeksiyonlarına bağlı geliĢen botulismus olguları bildirilmiĢtir (6). Biyolojik terör 

amaçları için BoNT‟nin kullanılma olasılığı önemli bir kaygı nedenidir (2,5). 

Botulismus 

 

 

Sayfa 4 / 11 

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları 

01.01.2015 /Sürüm: 1.1 / B-MT-15 / Mikrobiyolojik Tanımlama / Bakteriyoloji 

 

Mikroorganizmanın özellikleri 

C. botulinum, gram pozitif, hareketli, subterminal oval spor yapabilen zorunlu 

anaerob, iri bir basildir. ġeffaf, düzgün olmayan koloniler oluĢturur. At kanlı 

agarda hemoliz yapar, belirgin koloniler yerine, besiyerinin yüzeyine bir film 

tabakası Ģeklinde yayılım gösterir (2,7). 

Fenotipik ve genotipik özelliklerine göre C. botulinum, grup I, II, III ve IV olmak 

üzere dört farklı grupta incelenir. Bu gruplarda yer alan C. botulinum suĢları, 

serolojik yönden farklılık gösteren yedi (Toksin A-G) nörotoksin salgılar. Farklı 

tipler bazı konaklara özgüllük gösterir, Tip A, B, E ve F toksinleri insanda, C ve D 

tipleri ise hayvan ve kuĢlarda hastalık oluĢturur. Arjantin'de topraktan izole 

edilen G tipinin insan veya hayvanlarda hastalık yaptığına dair bir bildirim (salgın 

veya olgu) yoktur (1,2,8). 

Botulismusun tüm klinik formlarında toksinler aynı Ģekilde etki gösterir. Toksinler 

periferal bölgeden (bağırsak, yara, akciğer) kan dolaĢımına geçer; motor 

nöronlarda kas-sinir bağlantılarına ulaĢır ve presinaptik membrana bağlanarak 

asetilkolinin salgılanmasını engeller, kas kasılması gerçekleĢemez. Bunun 

sonucunda gevĢek (flask) paralizi geliĢir (1). 

Nörotoksin 19 aminoasitten oluĢan, 1.5×10

4

 dalton ağırlığında bir proteindir. Son 

derece toksik olan maddenin 0.1 ila 1µg‟ı bir insanın ölmesi için yeterlidir. 

Toksinler ısıya duyarlıdır, kaynatılmakla yapısı ve aktivitesi bozulur. Polivalan 

antitoksinlerinin koruyucu etkisi bulunmaktadır (1,5).  

Botulismus bulaĢıcı değildir. 

Klinik özellikler 

Klasik besin zehirlenmesine bağlı botulismusta semptomlar toksini içeren 

gıdaların tüketilmesinden yaklaĢık 12-36 saat sonra baĢlar. Toksin tipi veya 

miktarına bağlı olarak bu süre 2 saat ile 10 gün arasında değiĢebilir. BaĢlangıç 

bulguları görme bulanıklığı, çift görme, göz kapağında düĢme, ağızda kuruma, 

konuĢma ve yutma güçlüğüdür. AteĢ yoktur, hastanın bilinci açıktır, duyu kaybı 

görülmez. Yüzden baĢlayarak alt ekstremitelere doğru inen kaslarda paralizi 

geliĢir. Paralizi daha sonra simetrik bir Ģekilde vücudun aĢağı bölgelerine 

ilerleyerek göğüs kafesi, kol ve bacaklara yayılır. Ölüm dil veya farinks kaslarının 

paralizisine bağlı olarak solunum yolunun tıkanması ya da diyafram ve interkostal 

kasların paralizisine bağlı olarak solunum yetmezliği nedeniyle geliĢir (2,5). 

Ġnfant, yara ve diğer tip botulismus durumlarında inkübasyon süresini tahmin 

etmek zordur. Ancak ortaya çıkan klinik bulgular aynıdır. 

Mikrobiyolojik tanı 

Botulismus büyük ölçüde tanısı hastanın öyküsü, klinik ve epidemiyolojik 

özelliklere ve diğer olası durumların ayırıcı tanı ile dıĢlanmasına dayanmaktadır. 

Hastalığın akla getirilmesinde belli baĢlı (anahtar) klinik bulgular görme 

bulanıklığı, çift görme, güçsüzlük ve simetrik paralizidir. Rutin laboratuvar 

testlerinin tanıdaki yeri sınırlıdır. 

 

Botulismus 

 

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları 

Sayfa 5 / 11 

Bakteriyoloji / Mikrobiyolojik Tanımlama / B-MT-15 / Sürüm: 1.1 / 01.01.2015 

 

Tanı için laboratuvar kriterleri; (i) serum, dıĢkı, kusmuk, mide içeriğinde ya da 

hastanın yediği yemekte botulinum toksininin tespiti, veya (ii) dıĢkı veya yara 

kültürlerinden C. botulinum‟un izole edilmesidir (3,4).  

Fare deneyi 

Hasta örneklerinde BoNT varlığının tespiti için referans metot farede toksik 

etkinin gösterilmesi ve bu etkinin nötralizasyonu deneyleridir (2,5,8). 

Fare deneyi ile nörotoksinin biyolojik etkisinin saptanmasının yanı sıra, bakterinin 

salgıladığı toksin tipi de belirlenebilir. Botulismus Ģüpheli vakanın örneklerinin 

farelere enjekte edilmesi ve örnekte varsa toksin etkisinin farelerde gözlenmesi 

prensibine dayanır. Öte yandan fare deneyi pahalı ve emek yoğun bir iĢlemdir ve 

dünya genelinde sınırlı sayıda laboratuvarda yapılabilmektedir. Ayrıca deneyde 

hayvanların kullanılması nedeniyle etik bir sorundur ve alternatif metot arayıĢı 

giderek daha fazla önem kazanmaktadır (2,5). 

Deneyde, hastanın serumu veya diğer klinik örnek/gıda ekstraktları; (i) doğrudan 

veya ısıtılarak (10 dk kaynar su banyosunda), (ii) tek baĢına veya antitoksinler 

ile ayrı ayrı karıĢtırılarak, farelere periton içine enjekte edilir. Fareler yaklaĢık 4-6 

saat aralıklarla (4, 8, 12, 18 ve 24 saat) hastalık bulguları ve ölüm olup olmadığı 

bakımından gözlemlenir. Farelerde botulismus entoksikasyonu genellikle 6-24 

saatte farenin ölümü ile sonuçlanır; ancak ölümün daha geç geliĢtiği durumlar da 

görülebilir (2). Farede botulismus belirtileri tüylerinin karıĢması ile baĢlar ve bunu 

sırasıyla karından zorlu nefes alma, bacaklarda güçsüzlük, genel felç izler. 

Solunum yetmezliği ile ölüm meydana gelir. Belirtilerin Ģiddeti ve ölüm süresi 

fareye verilen örneğin içerdiği toksinin miktarına göre değiĢir. Belirti olmaksızın 

ölüm meydana gelmesi botulinum toksin varlığı açısından yeterli bir gösterge 

değildir ve nedenleri irdelenmelidir. Beklenen sonuçlara göre, eğer örnekte yeterli 

miktarda toksin varsa; (i) özgül antitoksin ile karıĢtırılmıĢ örneğin enjekte edildiği 

fareler, ve (ii) (BoNT ısıya duyarlı olduğu için) ısıtılmıĢ ekstraktların enjekte 

edildiği fareler hariç, örneğin enjekte edildiği bütün fareler ölecektir. 

Fare deneylerinin diğer önemli dezavantajı da yaklaĢık 4 günde sonuçlanmasıdır.  

Biyoterör olasılığı gibi ciddi halk sağlığı ve güvenlik tehditlerinde çok sayıda 

örneğin incelenmesine ve daha hızlı tanı konmasına ihtiyaç duyulabileceğinden 

dolayı alternatif metotların geliĢtirilmesi önemini korumaktadır (1). 

Toksinin saptanmasında diğer teknikler 

Fare deneylerine alternatif olarak botulinum toksininin tespit edilebilmesi için in-

vitro immünolojik testlerin geliĢtirilmesine yönelik büyük bir çaba vardır. Fare 

deneyi ile karĢılaĢtırıldığında bu testler teknik olarak basit, uygulaması ve 

yorumlaması çabuktur. Botulinum nörotoksinlerinin tespitinde en sık kullanılan 

test formatı ELISA‟dır. Genellikle, önceden bir ya da daha fazla toksin tipine karĢı 

poliklonal ya da monoklonal antikorlar ile kaplanmıĢ mikroplaklar kullanılır. Test, 

hastanın örneğindeki nörotoksinin bu antikorlara bağlanması prensibine dayanır. 

Toksine bağlanması için de ikinci bir özgül antikor eklenir (sandviç ELISA) ve son 

olarak enzimle iĢaretli bir antiglobülin kullanılır (5). 

Botulinum nörotoksininin tespitinde geleneksel ELISA testlerinin duyarlılığı fare 

deneyinden yaklaĢık 10-100 kat düĢük bulunmuĢtur.  

Botulismus 

 

 

Sayfa 6 / 11 

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları 

01.01.2015 /Sürüm: 1.1 / B-MT-15 / Mikrobiyolojik Tanımlama / Bakteriyoloji 

 

DıĢkı gibi flora ile karıĢık örneklerin ekstraktlarından test yapıldığında duyarlılığın 

daha da düĢtüğü rapor edilmiĢtir. Duyarlılığı daha yüksek alternatif testler 

üzerine çalıĢmalar devam etmektedir (5). 

Kültür 

Gıda kaynaklı botulismus Ģüphesinde hastanın dıĢkı örneğinin, yara botulismusu 

Ģüphesinde de yara örneğinin kültürlerinden C. botulinum izole edilebilir. 

C.botulinum basit katı besi yeri veya zenginleĢtirilmiĢ besiyerinde anaerob 

ortamda üretilebilir. Yumurta sarısı bulunan besiyerinde lipaz aktivitesi 

göstermesi tanımlanmada yol göstericidir. Ancak izole edilen ve tanımlanan 

organizmanın botulismus etkeni olduğunu söyleyebilmek için toksin üretiminin 

gösterilmesi gereklidir. Bu amaç için de referans yöntem farede toksik etki ve 

nötralizasyon deneyidir (5,7,8).  

Kültürden izole edilmiĢ C. botulinum suĢu zenginleĢtirilmiĢ sıvı besiyerine ekilir, 

anaerob ortamda 35°C‟de 5 gün inkübasyona kaldırılır. Daha sonra oluĢan kültür 

filtre edilir. Antitoksin (monovalan tip A, B, E veya F) ile korunmuĢ ve 

korunmamıĢ farelere kültür filtratı intraperitoneal yolla verilir. Monovalan 

antitoksin verilenlerden hangisinde fareler sağ kalmıĢ ise C. botulinum toksin 

tipinin o olduğuna karar verilir (2,5,8,9).  

Kültür filtratlarında toksin varlığı ayrıca ELISA ile araĢtırılabilir. ELISA‟da kültür 

filtratının elde edildiği gün sonuç alınabilir. Ancak, bu test biyolojik aktiviteye 

sahip olan antijen ile olmayanı ayıramadığı için tanı değeri düĢüktür (1,2,5).  

Moleküler teknikler 

Klinik örneklerden bakterinin toksin geninin varlığı PCR ile gösterilebilir. Bir 

günde sonuç alınır. Ancak genin saptanması bakterinin toksin üretiminin olduğu 

anlamına gelmediğinden (sessiz toksin genleri varlığı) böyle durumların da fare 

deneyi ile doğrulanması gerekmektedir (2,5,8,9,10,11). 

Moleküler teknikler kültür izolatlarının epidemiyolojik tiplendirilmesi amaçları için 

de kullanılabilmektedir. 

Öte yandan biyoterör tehdidinde olası yollardan biri gıda ve suyun toksin ile 

kontaminasyonu diğeri de inhalasyonel toksin salınımı olduğundan muhtemelen 

vakalarda bakterinin (dolayısı ile genlerinin) gösterilmesine yönelik tekniklerden 

yararlanılamayacaktır.  

Özetle; botulismus tanısı esasen öyküye ve klinik bulgulara dayanmaktadır; 

ancak tanının laboratuvarca doğrulanmasına gereksinim vardır. 

Gıda kaynaklı botulismus Ģüphesinde serum, dıĢkı, kusmuk, mide içeriği ya da 

hastanın yediği yemekte botulinum toksininin tespiti ile tanı konur. Tüketilen gıda 

maddesi kalıntılarının kültüründen organizmanın izole edilmesi tek baĢına (diğer 

destekleyici laboratuvar verilerinin yokluğunda) botulismus için doğrulayıcı kanıt 

sağlamaz. Vakanın dıĢkısı, serumu veya Ģüpheli gıdada botulismus toksini 

varlığının gösterilmesi ise klinik tanıyı destekler (12). 

Gıda kaynaklı botulismus Ģüphesinde dıĢkıdan, yara botulismusunda da yara 

kültürlerinden C. botulinum‟un izole edilmesi kesin tanı koydurucudur. Zorunlu 

olmamakla birlikte bu izolatların da toksin üretimi gösterilebilir. ELISA ve 

moleküler yöntemler gibi testlerde alınan pozitif sonuçların ise fare deneyi ile 

doğrulanması gerekir. 

 

Botulismus 

 

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları 

Sayfa 7 / 11 

Bakteriyoloji / Mikrobiyolojik Tanımlama / B-MT-15 / Sürüm: 1.1 / 01.01.2015 

 

Teknik Bilgiler 

1

 

Hedef mikroorganizma 

Clostridium botulinum (klinik örneklerde toksinin gösterilmesi, kültürlerden 

bakterinin izole edilmesi) 

2

 

Tanı için asgari laboratuvar koĢulları 

2.1.

 

Güvenlik önlemleri 

Örneklerin alınması sırasında 

Botulismus Ģüpheli vakalardan örnek alma sırasında olası etkenden kaynaklanan 

özel bir güvenlik riski söz konusu değildir. BaĢlıca risk kan alma iĢlemi esnasında 

kan-kaynaklı patojenlerin (HIV, hepatit etkenleri) bulaĢma riskidir. Kan alma, 

serum ayırma gibi iĢlemler yapılırken daima eldiven giyilmelidir. Ayrıca her türlü 

klinik örnek enfeksiyöz kabul edilmeli ve örnekleri alırken, taĢırken standart 

güvenlik önlemleri uygulanmalıdır. Potansiyel dökülme-saçılma için 1:10 

sulandırılmıĢ çamaĢır suyu (taze hazırlanmıĢ) el altında bulundurulmalıdır. 

Örneklerin laboratuvara girişinden itibaren  

Botulismus Ģüpheli vakalardan alınmıĢ örneklerin incelenmesi asgari BGD2 

laboratuvar Ģartlarında, sertifikalı bir sınıf-IIA BGK içinde gerçekleĢtirilir. 

Laboratuvara gelen örneklerin paketinden çıkarılması bu amaç için ayrılmıĢ bir 

alanda sınıf-IIA BGK içinde yapılmalıdır. Bu iĢlem tercihen 2 personel tarafından 

yapılmalıdır: biri kayıt tutarken diğeri eldiven giymiĢ olarak paketi açmalı ve 

örnek kaplarında kırılma, sızdırma, kontaminasyon bulgusu olup olmadığını 

kontrol etmelidir (2). Örnekle birlikte gelen bilgi formlarına eğer herhangi bir 

bulaĢma söz konusu ise, formlar BGK içine konur ve bu sırada hastaya ait bilgiler 

yeni, temiz bir form kağıdına aktarılır. 

Potansiyel dökülme-saçılma için 1/10 sulandırılmıĢ çamaĢır suyu (taze 

hazırlanmıĢ) el altında bulundurulmalıdır. Dökülme-saçılma olması halinde, 

dökülmenin üzeri bakteriyi inaktive etmek için 1/10‟luk çamaĢır suyu ile 

kaplanmalı ve 20 dk beklenmeli; takiben toksini nötralize etmek için 0.1M 

sodyum hidroksit kullanılmalı ve 20 dk beklenmeli, temizlenmelidir. Ancak akılda 

tutulmalıdır ki; 1/10‟luk çamaĢır suyu vejetatif bakterileri inaktive eder, spor 

formuna etkili değildir. Bütün enfeksiyöz atıklar laboratuvar içinde otoklavlanarak 

dekontamine edilmelidir. 

2.2.

 

Sorumluluklar ve asgari personel gerekleri 

Eğer klinisyen botulismustan Ģüpheleniyorsa, örnekleri laboratuvara 

göndermeden önce, laboratuvarın gerekli hazırlığı yapabilmesi için laboratuvar ile 

iletiĢim kurmalı, haber vermelidir. 

Bu UMS„yi kullanacak laboratuvar personeli; (i) yöntem(ler)i uygulamadan önce, 

amaçlanan kullanım ile ilgili eğitim almıĢ olmalı; (ii) uygulamaya tüm yönleriyle 

hakim olmalı ve (iii) daima tüm laboratuvar güvenlik kurallarına uymalıdır.  

Botulismus 

 

 

Sayfa 8 / 11 

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları 

01.01.2015 /Sürüm: 1.1 / B-MT-15 / Mikrobiyolojik Tanımlama / Bakteriyoloji 

 

2.3.

 

Örnekleme için gerekli malzeme, donanım 



 

Serum örnekleri için - antikoagülansız, jelli, vakumlu serum tüpleri 



 

Toksin araĢtırılacak diğer klinik örnekler için (dıĢkı, kusmuk, eksuda, 

debride edilmiĢ doku vb.) - steril, geniĢ ağızlı, vida kapaklı kaplar 

olmalıdır. Steril, vida kapaklı plastik idrar kapları örnek toplamak için 

kullanılabilir. 



 

Kültür yapılmak üzere alınacak örnekler için - anaerob transport 

besiyeri 



 

Biyolojik materyal taĢıma kabı - üçlü paketleme yapmak üzere 

3

 

Botulismus tanısı için örneklerin alınması 



 

Örnekler klinik bulguların baĢlangıcında, olabildiğince erken alınmalıdır.  



 

Örnekler mümkün olduğunca antiserum tedavisi baĢlanmadan önce 

alınmalıdır. 

3.1.

 

DıĢkı, kusmuk 



 

DıĢkı en önemli tanı örneğidir.  



 

Hastalığın erken döneminde hasta ile iĢbirliği yapılabiliyorken dıĢkı 

alınmalıdır. 



 

Hastanın dıĢkı veremediği durumlarda ise lavman sıvısı

 

veya gastrik 

içerik örnekleri alınır. T

oksini çok fazla sulandırmamak adına, mümkün 

olduğunca az miktarda steril su ile lavman 

yapılmalıdır

.

 



 

Hastanın hastanede iken kusması halinde bu kusmuk örneği de alınıp 

gönderilmelidir. 



 

Mümkün olduğunca 25-50 g örnek alınmalıdır. Örnekler;  

(a)

 

Toksin varlığını araĢtırmak için bir steril örnek kabına konur.  

(b)

 

C. botulinum kültürü için anaerob taĢıma besiyerine konulmalıdır 

(13). 

3.2.

 

Serum  



 

Kan dolaĢımında toksin varlığını araĢtırmak için serum incelenir.  



 

Hastadan, antikoagülansız jelli, vakumlu tüpe yaklaĢık 20-30 mL kan 

(10-15 mL seruma denk gelir) alınmalıdır. 

NOT: Antikoagülan içeren tüplerde alınmıĢ kandan toksin testlerinin 

çalıĢılması tercih edilmez; sonuçlar hatalı çıkabilir (2).  



 

3 mL‟den az serum ile sonuç alınamayabilir, ancak küçük çocuklarda 

bu miktar yeterli olabilir.  



 

Alınan kandaki eritrositlerin hemoliz olmaması için özen gösterilmelidir. 

 

 

Botulismus 

 

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları 

Sayfa 9 / 11 

Bakteriyoloji / Mikrobiyolojik Tanımlama / B-MT-15 / Sürüm: 1.1 / 01.01.2015 

 

3.3.

 

Gıda örnekleri 



 

Hastanın en son yediği gıdalardan toksin araĢtırılır.  



 

Bu gıdaların mümkünse orijinal paketiyle; değilse yeterli miktarda (en 

az 10 g) steril sızdırmaz kaplara konarak laboratuvara gönderilmelidir.  



 

C. botulinum için kültür yapılması isteniyorsa örnek anaerob taĢıma 

besiyerine konulmalıdır. 

3.4.

 

Yara botulismusu 



 

Eksuda, debride edilmiĢ dokular veya eküvyon ile sürüntü örnekleri 

alınır anaerob taĢıma besiyerine konur.  



 

Yara botulismusunda hastanın serumu da toksin varlığını araĢtırmak 

üzere laboratuvara gönderilir. 

3.5.

 

Ġnfant botulismusu 



 

Tanı için dıĢkı ve serum örnekleri alınmalıdır. 

3.6.

 

Post-mortem örnekler 



 

YaklaĢık 10 mL kalp kanı alınmalı, eğer hemolize uğramamıĢ ise 

serumu ayrıldıktan sonra serum referans laboratuvarına gönderilmeli.  



 

Ayrıca, mide ve barsak içeriği, varsa enfekte yara materyali de alınıp 

gönderilmelidir. 

4

 

Örneklerin Referans merkeze gönderilmesi 



 

Botulismus Ģüpheli olguların örnekleri ve varsa Ģüpheli gıda örnekleri 

dahil, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu ilgili laboratuvarlarına gönderilir! 

NOT: Adresler için bkz. sayfa 10 “Referans Laboratuvar” 



 

Örnek göndermeden önce, ilgili laboratuvar bilgilendirilmeli, 

laboratuvarın hangi örnekleri kabul ettiği ve nasıl gönderilmesi 

gerektiği sorulmalıdır.  



 

Toksin araştırılması için alınmıĢ tüm örnekler kapakları sıkıca 

kapatılmıĢ, sızdırmaz tüpler/kaplar içinde olmalı; kuru buz içinde 

gönderilmelidir. 



 

C. botulinum kültürü için alınmıĢ örnekler anaerob taĢıma besiyerine 

konmuĢ, kapakları sıkıca kapatılmıĢ sızdırmaz kaplar içinde olmalı ve 

oda ısısında gönderilmelidir.  

ÖNEMLĠ NOT: Anaerob kültürü yapılacak örnekler kesinlikle buz içinde 

taĢınmamalıdır. Klinik örneklerin soğukta tutulması veya dondurulması, 

toksin saptanmasını etkilemez; ancak C. botulinum izolasyonunda 

baĢarısızlığa yol açar. 

 

Botulismus 

 

 

Sayfa 10 / 11 

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları 

01.01.2015 /Sürüm: 1.1 / B-MT-15 / Mikrobiyolojik Tanımlama / Bakteriyoloji 

 



 

Örneklerin gönderilmesinde paketleme ve taşıma biyolojik materyal 

taĢıma kurallarına uygun olmalıdır (14) (ayrıca bkz. UMS GEN-OY-01 

“Enfeksiyöz Maddelerin TaĢınması Rehberi”).  

5

 

Raporlama 



 

Örneklerden biyolojik yönden aktif nörotoksinin gösterilmiĢ olması 

botulismus tanısını doğrular.  



 

Referans laboratuvarından pozitif sonuç alınır alınmaz, klinisyene 

telefonla sonuç bildirilmelidir. Ardından yazılı bir rapor da 

gönderilmelidir. 

6

 

Olası sorunlar/kısıtlılıklar 



 

Hastaya, dıĢkıda toksin veya kültürü etkileyecek bir tedavi uygulanmıĢ 

ise laboratuvarın bilgilendirilmesi gerekir. Örneğin myastenia gravis 

varlığında tedavi amacıyla ağızdan verilen 

antikolinesteraz

, fare 

deneyinde dıĢkıda antijeni araĢtırırken deney sonuçlarını etkileyebilir. 



 

Toksijenik C. botulinum varlığını saptamak için bazı immünolojik 

temele dayalı teknikler veya 

moleküler

 yöntemler geliĢtirilmiĢtir. 

Pozitif 

sonuç tanıyı destekler, ancak 

fare deneyi ile doğrulanmaları gerekir

. 

7

 

Referans Laboratuvar 

Adres 

Türkiye Halk Sağlığı Kurumu,  

Mikrobiyoloji Referans Laboratuvarları Daire BaĢkanlığı 

Ulusal Enterik Patojenler Referans Laboratuvarı 

Refik Saydam YerleĢkesi,  

Sağlık Mahallesi, Adnan Saygun Caddesi, No: 55  

06100 – Sıhhiye/ANKARA 

 

www.thsk.gov.tr 

Tel: [phone] 

 

 

Türkiye Halk Sağlığı Kurumu BaĢkanlığı 

Tüketici Güvenliği Laboratuvarları Daire BaĢkanlığı 

Merkez Tüketici Ürünleri Mikrobiyolojik AraĢtırma Laboratuvarları  

(Su ve Gıda Mikrobiyolojisi Laboratuvarları) 

Refik Saydam YerleĢkesi,  

Sağlık Mahallesi, Adnan Saygun Caddesi, No: 55  

06100 – Sıhhiye/ANKARA 

   

Tel: [phone] 

 

 

 

Botulismus 

 

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları 

Sayfa 11 / 11 

Bakteriyoloji / Mikrobiyolojik Tanımlama / B-MT-15 / Sürüm: 1.1 / 01.01.2015 

 

İlgili diğer UMS belgeleri 

Bu prosedür belgesi (Botulismusun Mikrobiyolojik Tanısı) aĢağıda listelenen UMS 

belgeleriyle de ilgilidir ve bilgi için bu belgelere de bakılması önerilir: 

UMS, GEN-ÖY-01 Enfeksiyöz maddelerin taĢınması rehberi 

Kaynaklar 

                                       

1   Capek P, Dickerson TJ. Sensing the deadliest toxin: technologies for botulinum neurotoxin 

detection. Toxins (Basel) 2010;2 (1):24-53. 

2   Botulism in United States, 1899-1996: Handbook for Epidemiologists, Clinicians & Laboratory 

Workers. CDC. 1998. 

www.cdc.gov/ncidod/dbmd/diseaseinfo/files/botulism_manual.htm

 (son 

eriĢim tarihi: 16.12.2013) 

3   BulaĢıcı Hastalıklar Sürveyans ve Kontrol Esasları Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair 

Yönetmelik. Resmi Gazete; 02.04.2011 – 27893. 

http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/04/20110402-3.htm

 (son eriĢim tarihi: 

06.01.2014) 

4   BulaĢıcı Hastalıkların Ġhbarı ve Bildirim Sistemi, Standart Tanı, Sürveyans ve Laboratuvar 

Rehberi, Sağlık Bakanlığı Ankara. 2004. 

http://www.shsm.gov.tr/public/documents/legislation/bhkp/asi/bhibs/BulHastBilSistStanSurveL

abReh.pdf

 (son eriĢim tarihi: 18.12.2013) 

5   Lindstrom M, Korkeala H. Laboratory diagnostics of botulism. Clin Microbiol Rev 2006;19(2): 

298–314. 

6   Botulism. 

http://www.cfsph.iastate.edu/Factsheets/pdfs/botulism.pdf 

(son eriĢim tarihi: 

31.03.2014) 

7   Specimen collection and anaerobic culture techniques. In: Jausimies-Somer HR, Summanen P, 

Citron DM, Baron EJ, Wexler HM, Finegold SM, Wadsworth KTL, eds. Anaerobic Bacteriology 

Manual. 6th ed. Star Publishing. Belmont, CA. 2002. 

8   Solomon H. Lilly T. FDA Bacteriological Analytical Manual. Chapter 17, Clostridium botulinum. 

2001. 

http://www.fda.gov/Food/FoodScienceResearch/LaboratoryMethods/ucm070879.htm

 

(son eriĢim tarihi: 16.12.2013) 

9   Cai S, Singh BR, Sharma S. Botulism diagnostics: from clinical symptoms to in vitro assays. Crit 

Rev Microbiol 2007;33(2):109-25. 

10 Akbulut D, Grant KA, McLauchilin J. Development and application of real-time PCR assays to 

detect fragments of the Clostridium botulinum type A, B, and E neurotoxin genes for 

investigation of human foodborn and infant botulism. Foodborn Pathog Dis 2004;1(4):247-257. 

11 Satterfield BA, Stewart AF, Lew CS, et al. A quadruplex real-time PCR assay for rapid detection 

and differentiation of the Clostridium botulinum toxin genes A, B, E and F. J Med Microbiol. 

2010;59(Pt 1):55-64. 

12 Shiflett SL, Robinson-Dunn B, Luper D. Bioterrorism: Botulinum Toxin - Clostridium botulinum. 

In: Garcia LS (ed. in chief). Clinical Microbiology Procedures Handbook. 2

nd

 ed update, ASM 

Press, Washington D.C. 2007, p. 16.5.1-16.5.3 

13 Stevens DL, Bryant AE, Berger A, von Eichel-Streiber C. Clostridium. In: Versalovic J, Carroll 

KC, Funke G, Jorgensen JH, Landry ML, Warnock DW (eds). Manual of Clinical Microbiology. 

10th ed., ASM Press, Washington D.C. 2011, p. 834-857 

14 Enfeksiyöz madde ile enfeksiyöz tanı ve klinik örneği taĢıma yönetmeliği. Sağlık Bakanlığı, 

Ankara. Resmi Gazete 25.09.2010 – 27710.