Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

sof foyda normasi
va 2) 
foiz stavkasi.
Investittsiyalarga qilinadigan sarflarning harakatlantiruvchi motivi 
foyda
hisoblanadi. Tadbirkorlar ishlab chiqarish vositalarini qachonki, ular foyda 
keltiradigan bo‘lsa sotib oladi. 
Investitsiyalar darajasini belgilaydigan ikkinchi omil 
foizning real stavkasi
hisoblanadi. Agar kutilayotgan sof foyda normasi foiz stavkasidan ortiq bo‘lsa 
investittsiyani amalga oshirish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Aksincha, foiz stavkasi 

---

301 
kutilayotgan sof foyda normasidan ortiq bo‘lsa, investitsiyalash samarasiz hisob-
lanadi. 
Investitsiya darajasiga kutilayotgan sof foyda normasi va foiz stavkasidan 
tashqari quyidagi omillar ham ta‘sir ko‘rsatadi.
1. Mashina va uskunalarni xarid qilish, ishlatish va ularga xizmat ko‘rsatish 
xarajatlari;
2. Tadbirkorlardan olinadigan soliq miqdori; 
3. Ishlab chiqarish texnologiyasi; 
4. Asosiy kapitallarning mavjud hajmi; 
5. Bozor kon‘yukturasidagi ro‘y berishi mumkin bo‘lgan o‘zgarishlar. 
Investitsion sarflar o’zgaruvchan bo’lib, bu uni belgilab beruvchi omillar 
mavjudligi bilan izohlanadi. 
Bular quyidagilar:

investitsion tovarlar (asosiy kapital)ning noaniq xizmat muddatiga ega 
bo‘lishi; 

innovatsiyalar, texnika va texnologiyalar sohasidagi ancha katta 
kashfiyotlar doimiy paydo bo‘lib turmasligi; 

iqtisodiyot siklli rivojlanish tamoyiliga ega bo‘lishi; 

tadbirkorlar oladigan foyda doimiy barqaror emasligi; 

ro‘y berishi mumkin bo‘lgan favqulotda holatlar (siyosiy vaziyat, davlat 
iqtisodiy siyosatidagi o‘zgarishlar va h.k.). 
2.
 
Investitsiyalar samaradorligi. Multiplikator samarasi
Investitsiyalarning umumiy samaradorligi investittsiya qaytimi (I
k
) va 
mahsulotning investitsiya sig‘imi (I
c
) ko‘rsatkichlarida ifodalanadi. Har ikkala 
ko‘rsatkichni hisoblashda milliy ishlab chiqarish natijasi sifatida yalpi ichki mah-
sulot(YaIM), sof milliy mahsulot (SMM), milliy daromad (MD) yoki foyda (F) 
hajmi kabi makroiqtisodiy ko‘rsatkichlardan foydalaniladi. 

---

302 
Bu yerda, I
n
–jami investitsiyalar 
Investitsiyalar samaradorligi joriy va bazis davrida YaIM(SMM, MD, F) 
o‘sgan qismining investitsiyalarning xuddi shunday o‘sgan miqdoriga (
) 
nisbatini taqqoslash orqali yoki uning teskari ko‘rsatkichi bilan ham baholanadi,
ya‘ni
Bu yerda, 
– qo‘shimcha sarflangan investitsiyalar qaytimi, 
- 
YaIM(SMM, MD, F) o‘sgan qismining investitsiya sig‘imi. 
Investitsiyalar iqtisodiy samaradorligining muhim ko‘rsatkichi jami 
sarflangan investitsion mablag‘larning qoplanish muddati ( 
ko‘rsatkichi 
hisoblanadi. U jami investitsiyalar summasini foydaning yillik miqdoriga bo‘lish 
yo‘li bilan aniqlanadi, ya‘ni
(yil,oy) 
Investitsiyalarning 
iqtisodiy samaradorligi 
yuqorida qayd 
qilingan 
ko‘rsatkichlarda tarmoqlar, sohalar, hududlar bo‘yicha ham aniqlanadi. 
Sof milliy mahsulot (milliy daromad) hajmidagi o‘zgarishning yalpi 
sarflarning alohida turlari, shu jumladan investitsiyalardagi o‘zgarishlarga nisbati –