1.2 Bozorning turlari va tuzilishi. Bozor infratuzilmas iva uning unsurlari Hozirgi davrdagi bozor murakkab mexanizm hisoblanadi. Har qanday tadbirkor bozorning turlari haqida bilimga ega bo’lishi kerak. Bozordagi tovarlarning xilma-xilligi, uning murakkab tuzilishga ega ekanligini asoslab beradi.
Bozorda tovarlar emas, balki xizmat ko’rsatishlar ham taklif etiladi. Bozorning turlari shartli ravishda quyidagi sinflarga ajratiladi. Ularning ba’zilarini ko’rib chiqamiz.
I. Geografik joylashishiga qarab:
mahalliy bozor – shahar yoki qishloqdagi bozorlar;
milliy yoki ichki bozor – bu ma’lum bir davlatning bozori hisoblanadi;
mintaqaviy bozor – bu har xil davlatlar bozori va uning birlashmalari
hisoblanadi.
II. Faoliyat ko’rsatish, darajasiga qarab:
asosiy bozor – bunda ishlab chiqarilgan tovarlarning asosiy qismi sotiladi;
qo’shimcha bozor – mahsulotlarning birqismi sotiladi
samarasiz bozor – vaqtinchalik faoliyat ko’rsatadi;
salohiyatli bozor – ma’lum sharoitdagina rivojlana oladigan bozor;
sust bozor – yashashi yoki yashamasligi noma’lum bozor.
III. Mahsulotlarning sotilish turiga qarab:
ulgurji bozor;
chakana bozor.
IV. Tovarlar bilan ta’minlash darajasiga qarab:
muvozanatli bozor;
muvozanatsiz bozor;
taqchil bozor.
V. Qonunga qarab:
qonuniy bozor.
xufiya bozor.
VI. Raqobat kurashiga qarab:
erkin raqobat bozori
monopolistik bozor;
oligopolik bozori;
sof monopolistik bozori.
VII. Tarmoq turiga qarab:
avtomobil bozori;
kompyuter bozori
samolyot bozori va hokazo.
VIII. Mazmuni va ishlatilishiga qarab:
Iste’molchilar bozori – bunday bozorda ishlab chiqarish va shaxsiy iste’molchilar uchun sanoat va oziq-ovqat mahsulotlari sotiladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida bu bozor talab va taklif, qiymat qonunlari asosida faoliyat ko’rsata boshlaydi. Iste’molchilar bozori asosida, birja savdosi, barter turlari vujudga keladi. Iste’molchilar bozorini rivojlanishi uchun O’zbekistonda savdo va umumiy ovqatlanish ob’ektlari xususiylashtirildi va erkin savdo baholariga o’tildi;
