Bronxýal astma üZR? KlýNÝk töVSÝY? L? R
Yüklə 262,11 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
II komponent: Risk faktorlarının aşkar edilməsi və onların təsirinin azaldılması
aşkar edilməsi və onlara nəzarət edilməsi astmanın müvəffəqiyyətli müalicəsi üçün çox vacibdir. Xəstəni əhatə edən mühitdə triggerlərin olmaması BA simptomlarının profilaktikasına kömək edir, dərmanlara olan ehtiyacı azaldır. BA-nın kəskinləşməsinə səbəb olan allergen və çirkləndirici maddələrdən ən çox yayılanları bunlar hesab olunur: yataq gənəsi, heyvanların xəzi və s. allergenləri, tarakanlar, bitki tozcuqları, kif, məişət sobalarının tüstüsü. Virus infeksiyası, fiziki gərginlik, qida allergenləri, aspirin və digər qeyri-steroid iltihab əleyhinə preparatlar, β- blokatorlar və s. də BA-nın triggerlərinə aid edilir.
Gənələr mikroskopik ölçülərə malikdirlər. Onlar heç bir xəstəlik törətmir və yoluxdurmurlar. Insan dərisinin ifrazatları ilə qidalanır və döşəklərdə, yorğanlarda, xalçalarda, yumşaq mebeldə, pərdələrdə və toz kollektorları adlandırılan digər yerlərdə külli miqdarda aşkar edilirlər. Rütubətli və isti mühitdə onlar xüsusilə sürətlə çoxalırlar. Erkən uşaqlıq dövründə ev tozu allergenlərinin təsirinə məruz qalmaq BA-nın inkişafına imkan yaradır. Profilaktika: Hər 7-10 gündən bir yataq ağlarını temperaturu 60ºС-dən yüksək olan qaynar suda yumaq lazımdır. Döşəkləri, yorğanları və balışları vaxtaşırı günə vermək lazımdır. Yataq dəstləri qalın, kraxmallanmış parçadan olmalıdır. Ən yaxşısı xüsusi allergiya əleyhinə yataq dəstlərindən istifadə etməkdir. Xalçaları, palazları, yumşaq oyuncaqları, müqəvvaları, parçadan üz çəkilmiş mebelləri evdən (heç olmasa yataq otağından) kənarlaşdırmaq, müntəzəm olaraq mənzildə quru və yaş təmizləmə aparmaq, otaqların havasını tez-tez dəyişmək lazımdır.
və s.) çox zaman BA üçün risk faktorları təşkil edir. Profilaktika: Heyvanları evdən və ya heç olmasa yataq otağından kənarlaşdırmaq, mənzildə yaş təmizləmə aparmaq və hava təmizləyicisindən istifadə etmək lazımdır.
həm də ətrafdakıların çəkdiyi siqaretin tüstüsünü udduqda. Tütün tüstüsü uşaqlarda sensibilizasiya riskini artırır, xəstələrdə isə simptomların ağırlaşmasına gətirib çıxara bilir. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 14
siqaret çəkməməlidirlər (heç olmasa otaqda). Siqaret çəkilən ictimai yerlərə getməyin. Tarakan allergeni çox zaman BA üçün trigger rolunu oynayır. Profilaktika: Mənzili müntəzəm olaraq əsaslı surətdə təmizləmək, xəstə evdə olmadığı zaman insektisidlərdən istifadə etmək. İnsektisidlərdən istifadə olunduqdan sonra xəstə evə gələnə qədər mənzilin havasını dəyişmək və hava təmizləyicisini işə salmaq lazımdır. Kif, digər göbələk sporları və bitki tozcuqları əksər xəstələrdə BA-nın kəskinləşməsinə gətirib çıxarır və ya xəstəliyin yeganə səbəbini təşkil edir.
konsentrasiyası zamanı pəncərələri bağlamaq və qapalı məkandan çıxmamaq. Hava təmizləyicisindən istifadə olunduqda bu tədbirlər daha çox kömək edir. Odunların yandırılmasından əmələ gələn tüstüdə və digər ev mənşəli çirkləndirici maddələrdə qiciqlandırıcı hissəciklər mövcuddur.
tez-tez dəyişmək, məişət aerozollarından istifadə etməmək (o cümlədən mebelin pardaxlanması üçün), hava təmizləyicisindən istifadə etmək.
kəskinləşməsinə (xüsusilə uşaqlarda) səbəb ola bilər. Profilaktika: Kəskin respirator virus infeksiyalarının profilaktikası üçün ümumi qəbul olunmuş tədbirlər, bədənin möhkəmləndirilməsi, orta və ağır dərəcəli astmalı xəstələrdə hər il qrip əleyhinə vaksinasiya aparmaq. Soyuqdəymənin ilk əlamətləri meydana çıxdıqda inhalyasion β 2-
istifadə etmək, peroral qlükokortikosteroidlərlə müalicəyə daha erkən başlamaq. BA-nın simptomlarına tam nəzarəti təmin etmək üçün iltihab əleyhinə müalicəni bir neçə həftə ərzində davam etdirmək. Keçirilmiş infeksiyadan sonra bir neçə həftə ərzində BA-nın simptomlarının güclənməsi müşahidə oluna bilər. Fiziki hərəkətlər BA-lı xəstələrin əksəriyyətində trigger rolunu oynayır. Profilaktika: Düzgün seçilmiş müalicə zamanı BA-lı xəstələrin əksəriyyəti fiziki hərəkətlərlə (o cümlədən qaçış və digər idman yarışları) tam şəkildə məşğul ola bilər. Hərəkətlərə başlamazdan əvvəl qısa və ya uzunmüddətli təsirə malik β 2 -aqonistlərin, yaxud natrium- kromoqlikatın qəbulu (İQK-dən müntəzəm istifadə edilməsi fonunda) Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
15 astma simptomlarının profilaktikası üçün ən effektiv vasitə hesab olunur. Digər triggerlərdən fərqli olaraq fiziki hərəkətlərdən imtina etmək lazım deyil. β-adrenoblokatorlar və qeyri-steroid iltihab əleyhinə preparatlar (aspirin) BA-nın kəskinləşməsinə səbəb ola bilər, ona görə də bu preparatlardan istifadəni istisna etmək lazımdır. Qida allergenləri və konservantlar (asetilsalisil turşusunun törəmələri) çox zaman BA-nın əmələ gəlməsinin və ya kəskinləşməsinin səbəbi kimi çıxış edir. Qida gündəliyinin aparılması bu risk faktorlarının aşkar edilməsinə və sonradan "günahkar" qida məhsulu və ya DV-nin eliminasiyasına kömək edir. Triggerlərlə kontaktın azaldılması həyat tərzinin dəyişdirilməsi ilə bağlıdır, bu isə bəzi xəstələr və ya onların ailələri üçün çətinlik törədə bilər. Astma triggerləri ilə kontaktın azaldılmasının ən əlverişli üsullarını tapmaq üçün pasiyentlə fərdi iş aparmaq lazımdır. Sevimli ev heyvanından ayrılmaq bütün ailə üçün problem yarada bilər, ancaq heyvanı, heç olmasa həyətə köçürmək və ya yataq otağından kənarlaşdırmaq mümkündür. Yenidoğulan uşağın gənə ilə kontaktı astmanın inkişafına gətirib çıxara bilər. Nəzərə almaq lazımdır ki, uşağın doğulması onsuz da yaşayış tərzinin dəyişməsinə səbəb olur, ona görə də bu dövrdə lazımi qoruyucu tədbirlərin görülməsi daha asan başa gəlir. Heyvanların kənarlaşdırılması, hava təmizləyicisindən və allergiya əleyhinə yataq dəstlərindən istifadə edilməsi, yataq ağlarının tez-tez qaynar suda yuyulması bəzən çətinlik törədə bilər, buna baxmayaraq ailələr bu cür həyat tərzinə əməl etməlidirlər.
müalicəsi və müşahidə olunması
ASTMAYA HANSI SƏVİYYƏDƏ NƏZARƏT EDİLDİYİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ
Сari müalicə planının tərtib olunması, müalicə rejiminə nə dərəcədə əməl edildiyinin qiymətləndirilməsi, həmçinin astmaya nəzarətin səviyyəsinin müəyyən edilməsi üçün hər bir pasiyent müşahidə altında saxlanmalıdır. Yaxşı nəzarət edilən, hissəvi nəzarət edilən və nəzarət edilməyən astmanı ayırd etmək üçün astmanın təsnifatı bölməsində sadə sxem verilmişdir.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 16 YAXŞI NƏZARƏT SƏVİYYƏSİNƏ NAİL OLMAQ ÜÇÜN MÜALİCƏ
Hər bir pasiyentə, Cədvəl №4-də göstərilmiş beş müalicə "pilləsindən" birinə uyğun gələn müalicə təyin edilməlidir. Pasiyentin vəziyyəti nə qədər ağırdırsa, müalicə pilləsi də bir o qədər yüksək olmalıdır. Astmaya yaxşı nəzarətin əldə edildiyi ən aşağı müalicə pilləsini seçmək lazımdır. Əgər seçilmiş müalicə pilləsində astmaya pis nəzarət olunursa, o zaman bir pillə yuxarı qalxmaq lazımdır. Astma tutmalarının müalicəsi ayrıca işıqlandırılacaqdır. Ehtiyac yarandığı zaman hər bir müalicə pilləsində təxirəsalınmaz
yollarının sərbəstliyini təmin edir və astmanın simptomlarını yüngülləşdirir (pasiyentin bu qrupdan olan preparatlardan nə qədər istifadə etdiyinə diqqət yetirmək lazımdır, onların müntəzəm və ya tez- tez qəbul olunması astmaya pis nəzarət edildiyinin göstəricisidir). Pasiyent, 2-dən 5-ə qədər olan müalicə pillələrində, həmçinin
iltihabi prosesi zəiflədir, simptomların əmələ gəlməsinin və tutmaların yaranmasının qarşısını alır. Hal-hazırda inhalyasion qlükokortiko- steroidlər bu qrupdan olan ən effektiv dərmanlar hesab edilir.
İlk dəfə astma diaqnozu qoyulmuş və o vaxta qədər dərman qəbul etməmiş pasiyentlərdə müalicəni 2-ci pillədən başlamaq lazımdır (əgər simptomlar güclüdürsə, 3-cü pillədən). İnhalyasion dərmanlara daha çox üstünlük verilir, çünki belə yeridilmə üsulunda dərman maddələri birbaşa tənəffüs yollarına çatdırılır. Nəticədə sürətli və daha güclü terapevtik effekt əldə edilir, həmçinin digər orqan və sistemlərə əlavə təsir göstərilməsi azalır. Hal- hazırda dozalaşdırılmış aerozol inhalyatorları (DAİ), dozalaşdırılmış toz inhalyatorları (DTİ) və nebulayzerlər daha çox yayılmışdır. Speyserlərdən istifadə olunması inhalyatorların işlədilməsini asanlaşdırır, DV-lərin ağ ciyərlərə çatdırılmasını yaxşılaşdırır, ağız və udlaq boşluğuna təsiri azaldır, yerli və ümumi əlavə təsirlərin səviyyəsini aşağı salır (xüsusilə İQK-lərin tətbiqi zamanı). Müxtəlif inhalyatorların tətbiq edilməsi zamanı fərqli texnikalardan istifadə olunur. Pasiyentlərə və ya onların valideynlərinə (əgər pasiyentlər uşaqdırsa) inhalyasiya üçün vasitələrdən istifadə etməyi öyrətmək, həmçinin hər bir həkim qəbulu zamanı onlardan öz vərdişlərini nümayiş etdirməyi xahiş etmək lazımdır. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
Cədvəl №4. ASTMANIN MÜALİCƏ PİLLƏLƏRİ 1-ci pillə 2-ci pillə 3-cü pillə 4-cü pillə 5-ci pillə Pasiyentin maarifləndirilməsi Ətraf mühitin təsirlərinə nəzarət
Ehtiyac yarandıq- da, sürətli təsirə malik β
2 - aqonist Ehtiyac yarandıqda, sürətli təsirə malik β 2 -aqonist Birini seçin Birini seçin Birini və ya daha çoxunu əlavə edin Birini və ya hər ikisini əlavə edin Aşağı dozalı İQK Aşağı dozalı İQK + uzunmüddətli təsirə malik β 2 - aqonist Orta və ya yüksək dozalı İQK + uzunmüd- dətli təsirə malik β 2
aqonist Peroral QK-lər (ən aşağı dozalarda) Antileykotri- yen preparatı (reseptorların antaqonisti və ya sintetik inhibitor) Orta və ya yüksək dozalı İQK Antileyko- triyen preparatı Anti-IgE müalicəsi
Aşağı dozalı İQK + antileykotriyen preparatı Yavaş xaric olunan teofillin Xəstəliyin gedişinə nəzarət
edən dərman-
ların seçilməsi
Aşağı dozalı İQK + yavaş xaric olunan teofillin
17 Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 18 Tez bir zamanda tənəffüs yollarının sərbəstliyini təmin edən və astmanın simptomlarını yüngülləşdirən alternativ dərman preparatlarına inhalyasion antixolinergiklər, qısamüddətli təsirə malik peroral β 2 -
2 -aqonistlər və qısamüddətli təsirə malik teofillin daxildir. Əgər müntəzəm İQK qəbulu ilə müşayiət olunmursa, qısa və ya uzunmüddətli təsirə malik β 2 -
NƏZARƏT SƏVİYYƏSİNİN MÜŞAHİDƏ ALTINDA SAXLANMASI
Daimi
müşahidə astmanın nəzarətdə saxlanmasının əsasını təşkil edir, ən aşağı müalicə pilləsini seçməyə və dərmanların minimal dozalarından istifadə etməyə imkan verir. Adətən pasiyent ilkin müraciətdən sonrakı 1-3 ay ərzində, bundan sonra isə hər növbəti 3 aydan bir müayinə olunur. Astma tutmasından sonra pasiyent 2 həftədən 1 aya qədər olan müddət ərzində müşahidə altında saxlanmalıdır.
Hər həkim qəbulu zamanı pasiyentə aşağıdakı sualları (Cədvəl №5) vermək lazımdır:
ASTMA ÜZƏRİNDƏ NƏZARƏT PLANI GÖZLƏNİLƏN MƏQSƏDLƏRƏ CAVAB VERİRMİ? Pasiyentdən soruşun: Astma sizi gecə oyanmağa məcbur edirmi? Təxirəsalınmaz terapiya vasitələrindən həmişəkindən daha çox istifadə etməyinizə ehtiyac yaranıbmı? Hər hansı təcili tibbi yardım göstərilməsinə ehtiyacınız olubmu? Nəfəsvermənin maksimal sürəti sizə məxsus ən yaxşı səviyyədən aşağı olubmu? Siz özünüzün adi fiziki hərəkətlərinizi yerinə yetirirdinizmi? Bu tədbirləri nəzərdən keçirin: Zərurət yarandıqda dərmanların təyini və astmaya nəzarət planını tənzimləyin (bir pillə yuxarı və ya aşağı). İlk növbədə onların pasiyentin vəziyyətinə uyğun gəlib-gəlmədiyinə diqqət yetirin. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 19
PASİYENT İNHALYATOR, SPEYSER VƏ YA PİKFLOUMETRLƏRDƏN DÜZGÜN İSTİFADƏ EDİRMİ?
Zəhmət olmasa, dərmanlarınızı necə qəbul etdiyinizi nümayiş etdirin. Bu tədbirləri nəzərdən keçirin: Düzgün texnikanı nümayiş etdirin. Pasiyentdən dərman qəbulunu yenidən göstərməyi xahiş edin.
PASİYENT, ASTMAYA NƏZARƏT PLANINA UYĞUN ŞƏKİLDƏ DƏRMANLARINI QƏBUL EDİR VƏ RİSK FAKTORLARININ TƏSİRİNDƏN KƏNARLAŞMAĞA ÇALIŞIRMI? Pasiyentdən soruşun (misal üçün): Müalicə planını tərtib edə bilməyimiz üçün, zəhmət olmasa, söyləyin, faktiki olaraq siz dərmanları nə qədər tez-tez qəbul edirsiniz? Astma üzərində nəzarət planını yerinə yetirərkən və dərmanları qəbul edərkən hansı problemlərlə üzləşirsiniz? Son bir ay ərzində özünüzü yaxşı hiss etməyinizlə əlaqədar dərmanların qəbulunu dayandırmısınızmı? Bu tədbirləri nəzərdən keçirin: Planı elə tənzimləyin ki, praktik istifadə üçün daha rahat olsun. Planın yerinə yetirilməsi qarşısındakı maneələri aradan qaldırmaq üçün problemləri pasiyentlə birlikdə həll edin.
Sizdə xəstəliyinizlə, dərmanlarla və ya astmaya nəzarət planı ilə bağlı hər hansı narahatlıq hissi varmı? Bu tədbirləri nəzərdən keçirin: Narahatlıq hissini azaltmaq üçün əlavə izahat aparın və maneələri dəf etməyin yollarını müzakirə edin.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 20
►
Əgər cari müalicə ilə astmaya nəzarət edilmirsə, o zaman müalicədə bir pillə yuxarı qalxmaq lazımdır. Adətən bir ay ərzində yaxşılaşma baş verir. Ancaq ilk növbədə dərmanların qəbuluna – texnikanın düzgünlüyü və təyinata uyğunluğu, həmçinin risk faktorlarının təsirindən kənar olmağa diqqət yetirmək lazımdır. ►
yuxarı qalxmaq imkanını gözdən keçirmək lazımdır. Bu zaman daha effektiv müalicə vasitələrinin seçilməsinin mümkünlüyü, onların təhlükəsizliyi və qiyməti, o cümlədən pasiyentin əldə edilmiş nəzarət səviyyəsindən razı olub-olmaması nəzərə alınmalıdır. ►
Əgər minimum 3 ay ərzində astmaya yaxşı nəzarət olunursa, o zaman müalicədə bir pillə aşağı keçmək və dərmanların qəbulunu tədricən, mərhələli şəkildə azaltmaq lazımdır. Məqsəd – dərmanların qəbulunu astma üzərində nəzarəti saxlamaq üçün zəruri olan minimal aşağı səviyyəyə qədər azaltmaqdan ibarətdir.
Astmanın kəskinləşməsi (tutma) vəziyyətində tədricən təngnəfəslik, öskürək, xırıltılar, yaxud döş qəfəsinin sıxılması hissi güclənir və ya bu simptomların kombinasiyası müşahidə olunur. Tutmanın ciddiliyinə qiymət verməmək düzgün deyil, ağır astma tutması həyat üçün təhlükə təşkil edə bilər. Tutmanın müalicəsi diqqətli müşahidə altında həyata keçirilir.
►
Sakit vəziyyətdə pasiyentdə zəifləmiş və ya çətinləşmiş tənəffüs qeyd edilir, o qabağa əyilərək oturmuşdur (məcburi vəziyyət), danışarkən cümlə qurmaqdan çox qısa ifadələrdən istifadə edir (körpələr yeməkdən imtina edir). Pasiyent həyəcanlı, yuxulu və ya qorxmuş ola bilər. Onda bradikardiya və ya tənəffüsün tezləşməsi (dəqiqədə 30 dəfədən çox) müşahidə edilir. ►
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 21 ► Nəbz dəqiqədə 120 döyüntüdən çoxdur (körpələrdə dəqiqədə 160 döyüntüdən artıqdır) ►
Başlanğıc müalicədən sonra belə NMS ən yaxşı fərdi göstəricinin, yaxud proqnozlaşdırılan göstəricinin 60%-dən azını təşkil edir. ►
►
Bronxodilyatorun təyin edilməsindən sonra sürətli, ən azı 3 saat davam edən, aşkar reaksiya yoxdur. ►
Peroral qlükokortikosteroidlərlə müalicənin başlamasından sonrakı 2-6 saat ərzində yaxşılaşma baş vermir. ►
Yüngül tutmalar NMS-nin 20%-dən az aşağı düşməsi, gecə oyanmaları və sürətli təsirə malik β 2 -aqonistlərdən istifadənin artması ilə müəyyən olunur. Əgər pasiyentdə astmaya nəzarət etmək üçün fərdi fəaliyyət planı varsa və orada pillələr üzrə müalicə təsvir olunmuşdursa, o zaman yüngül tutmalar adətən ev şəraitində müalicə edilir. Orta ağırlıqlı tutmalar stasionar şəraitində müalicə aparılmasını tələb edə bilər. Ağır tutmalar isə, demək olar ki, həmişə stasionarda müalicə olunur.
Astma tutmaları təxirəsalınmaz müalicə tələb edir: ►
Adekvat dozalarda sürətli təsirə malik inhalyasion β 2 -aqonistlər təyin etmək lazımdır. (Müalicəyə ilk saat ərzində hər 20 dəqiqədən bir 2-4 inhalyasiya etməklə başlayın; bundan sonra yüngül kəskinləşmələr hər 3-4 saatdan bir 2-4 inhalyasiya, orta dərəcəli kəskinləşmələr isə hər 1-2 saatdan bir 6-10 inhalyasiya tələb edir). ►
qlükokortikosteroidlərin (24 saat ərzində 0,5-1 mq/kq prednizolon və ya onun ekvivalenti) erkən tətbiq edilməsi iltihabı azaldır və bərpa prosesini sürətləndirir. ►
Əgər pasiyentdə hipoksiya varsa, o zaman tibb mərkəzlərində və ya xəstəxanalarda ona oksigen vermək lazımdır (95%-li О 2 -dən istifadə edin). ►
Hospitalizasiyaya daha az ehtiyac olduqda və NMS ilə GNH 1
göstəricilərinin yaxşılaşması müşahidə edildikdə, β 2 -aqonist və antixolinergikin kombinasiyasından istifadə olunur. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
22 ► Əgər metilksantinlər yüksək dozalı inhalyasion β 2 -aqonistlərə əlavə olaraq təyin edilirsə, onların istifadə olunması tövsiyə edilmir. Ancaq inhalyasion β 2 -aqonistlərin olmadığı şəraitdə teofillindən istifadə edilə bilər. Astma tutmaları zamanı aşağıdakı müalicə növlərinin tətbiq edilməsi tövsiyə olunmur: ►
Sedativ preparatlar (qəti şəkildə çəkinmək lazımdır) ►
Mukolitiklər (bronxoobstruksiyanı gücləndirə bilərlər) ►
Döş qəfəsinə fiziki təsir/ fizioterapiya (pasiyentdə diskomfortu artıra bilər)
►
Yaşlılarda və böyük yaşlı uşaqlarda çoxlu maye qəbulu (kiçik yaşlı uşaqlar və körpələr üçün lazım gələ bilər) ►
Antibiotiklər (tutmaların müalicəsi üçün tətbiq olunmur, ancaq pasiyentdə eyni zamanda pnevmoniya və ya bakterial infeksiya, məs. sinusit, varsa, təyin edilə bilər) ►
Epinefrin/adrenalin – anafilaksiya və ödemlərin (Kvinke ödemi) təcili müalicəsi üçün təyin edilə bilər, ancaq astma tutmalarının müalicəsində istifadə olunmur. ►
Ağır astma tutmaları zamanı uzunmüddətli təsirə malik (yavaş xaric olunan) preparatların istifadəsi tövsiyə olunmur.
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. BRONXİAL ASTMALI PASİYENTLƏRƏ GÖSTƏRİLƏN YARDIMIN ÜMUMİ ALQORİTMİ Astmalı xəstələrin aşkar edilməsi Pikfloumetriya Nəzarətə götürmə Anamnezin toplanması, risk faktorlarının aşkar edilməsi Ağırlıq dərəcəsinin qiymətləndirilməsi Müalicə proqramının tərtibi Pasiyentlərə yazılı müalicə planının verilməsi “Təcili yardım”dan daxil olan məlumatlar Stasionardan göndərişlər Skrininq Müalicə planına yenidən baxılması Sonrakı müşahidə Hospitalizasiya Müalicə planına dəyişikliklər edilməsi üçün mütəxəssisin qəbuluna göndəriş Nəzarət
edilən astma
Nəzarət edilməyən astma Effekt
yoxdur Pasiyentlərin və onların ailə üzvlərinin maarifləndirilməsi
23
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 24
Astmanın müalicəsində istifadə olunan dərman preparatları Cədvəl №6 1. XƏSTƏLİYİN GEDİŞİNƏ NƏZARƏT ÜÇÜN DƏRMANLAR Preparat Dozası Əlavə təsirləri Şərhlər İnhalyasion qlükokortikosteroidlər Beklometazon Budesonid Flutikazon
doza astmaya nəzarətin səviyyəsindən asılıdır. Tədricən, 2- 3 aydan sonra, astmaya yaxşı nəzarətin əldə edildiyi minimal dozaya qədər azaldılır. (İQK-ların dozaları ayrıca cədvəldə verilmişdir).
dozalar dərinin nazikləşməsinə və qançırların əmələ gəlməsinə, nadir hallarda isə böyrəküstü vəzlərin fəaliyyətinin zəifləməsinə gətirib çıxarır. Yerli əlavə təsirlər – səsin tutulması, ağız və udlaq boşluğunun kandidozu. Orta və aşağı dozalar uşaqlarda boy artımının əhəmiyyətsiz dərəcədə ləngiməsinə səbəb ola bilər. Ancaq böyük yaşda gözlənilən boy ölçüsünə çatmalarına təsiri müşahidə olunmamışdır.
təsirlər yaranmasının potensial, ancaq kiçik riski effektiv olmaları ilə tarazlaşdırırlır. DAİ-lər üçün klapanları olan dəstəkli kameralar və DTİ-lərin istifadəsindən sonra ağzın yaxalanması oral kandidozların əmələ gəlmə riskini aşağı salır.
Sistem qlükokortikosteroidləri Tabletlər və ya siroplar: Hidrokortizon Metilprednizolon Prednizolon Prednizon Tabletlər və ya siroplar: Gündəlik nəzarət üçün istifadə edildikdə, minimal effektiv doza 5-40 mq prednizon ekvivalentinin səhərlər və ya günaşırı təyin edilməsidir. Tutmalar zamanı gündə 40-60 mq, bir və ya iki dəfəyə (yaşlılarda) və gündə 1-2 mq/kq (uşaqlarda). Tabletlər və ya siroplar: Uzunmüddətli istifadə osteoporoz, hipertoniya, diabet, katarakta, piylənmə, dərinin nazikləşməsi və əzələ zəifliyi, böyrəküstü vəzlərin fəaliyyətinin zəifləməsi və boy artımının ləngiməsinə gətirib çıxara bilər. Peroral qlükokortikosteroidlərin qəbulu zamanı gedişi pisləşən xəstəliklərin – məs: herpes, virus infeksiyaları, suçiçəyi, vərəm, hipertoniya, diabet və osteoporoz – olmasına diqqət yetirin.
Uzunmüddətli istifadə zamanı – günaşırı səhər təyin edilməsi toksikliyin azalmasına gətirib çıxarır. "Zərbə" dozalarından 3-10 gün ərzində qısamüddətli istifadə astmaya nəzarətin tez bir zamanda əldə edilməsinə gətirib çıxarır. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
25
İnhalyasion:
DAİ – 2 və ya 5 mq, 2-4 inhalyasiya gündə 3-4 dəfə. Nebulayzer – 20 mq gündə 3-4 dəfə. Nedokromil: DAİ – 2 mq/inhalyasiya, 2-4 inhalyasiya gündə 2-4 dəfə. Minimal əlavə təsirlər. İnhalyasiyadan sonra öskürək yarana bilər. Maksimal effekt əldə etmək üçün 4-6 həftə lazım gələ bilər. Hər gün və tez-tez istifadə etmək tələb olunur. Bəzi pasiyentlər preparatın dadının xoşagəlməz olduğunu qeyd edirlər. Uzunmüddətli təsirə malik β 2 -aqonistlər İnhalyasion: Formoterol (F) Salmeterol (Sm) Yavaş xaric olan tabletlər:
F: 1 inhalyasiya (12 mkq) gündə 2 dəfə. DAİ-F: 2 inhalyasiya gündə 2 dəfə. DTİ- Sm: 1 inhalyasiya (50 mkq) gündə 2 dəfə. DAİ-Sm: 2 inhalyasiya gündə 2 dəfə.
S: 4 mq/hər 12 saat T: 10 mq/hər 12 saat
İnhalyasiya: Tabletlərin təyin olunmasına nisbətən daha az və əhəmiyyətsiz əlavə təsirlər. Müntəzəm terapiya üçün istifadə edildikdə bu təsirlər ağır astma tutmaları və ölüm halları riskinin artması ilə əlaqədardır.
narahatlıq, skelet əzələlərinin tremoru, baş ağrısı, hipokaliemiyaya səbəb ola bilər. İnhalyasiya: Kəskin
tutmaların müalicəsi zamanı Salmeterol-dan istifadə etmək OLMAZ. Nəzarətedici müalicədə onu monoterapiya şəklində deyil, İQK-lərlə müalicəyə əlavə olaraq təyin etmək lazımdır. Formoterol da oxşar təsirə malikdir, ancaq ehtiyac yarandıqda ondan kəskin simptomların müalicəsində istifadə etmək olar.
Yavaş xaric olan teofillin qədər effektivdirlər. Onların İQK- lərlə müalicəyə əlavə olaraq təyin edilməsi haqqında məlumatlar yoxdur.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 26
preparatlar İnhalyasion: QK + uzunmüddətli təsirə malik β
2 -aqonistlər Flutikazon + Salmeterol (F/S) Budesonid + Formoterol(B/F) DTİ-F/S: 100, 250 və ya 500 mkq + 50 mkq - 1 inhalyasiya gündə 2 dəfə. DAİ-F/S: 50, 125 və ya 250 mkq + 25 mkq - 2 inhalyasiya gündə 2 dəfə. DTİ-B/F: 100 və ya 200 mkq + 6 mkq - 2 dəfə. DAİ-B/F: 80 və ya 160 mkq + 4,5 mkq - 2 inhalyasiya gündə 2 dəfə. Kombinasiya olunmuş preparatların ayrı-ayrı komponentləri üçün təsvir edilmişlərlə eynidir.
Orta və ağır davamlı astma zamanı İQK- lərin dozasını iki dəfə artırmağa nisbətən preparatların kombinasiya edilməsi daha effektivdir. Kombinasiya olunmuş preparatların dozası astmaya nəzarətin səviyyəsindən asılıdır. Metilksantinlər Yavaş xaric olan: Teofillin Başlanğıc doza gündə 10 mq/kq, müntəzəm maksimal doza gündə 800 mq – bir və ya iki dəfəyə. Tez-tez mədə bulanması və qusma müşahidə olunur. Daha yüksək seroloji konsentrasiyalarda ürəkkeçmə, taxikardiya və aritmiya kimi ciddi əlavə təsirlər meydana çıxır.
Teofillin-in səviyyəsini tez- tez nəzarətdə saxlamaq tələb olunur. Preparatın sorulması və metabolizminə bir çox faktorlar, o cümlədən yüksək qızdırma təsir göstərə bilər.
M – 10 mq yatmazdan əvvəl. P – 450 mq gündə 2 dəfə. Z – 20 mq gündə 2 dəfə.
M – 5 mq yatmazdan əvvəl (6- 14 yaş). M – 4 mq yatmazdan əvvəl (2- 5 yaş). Z – 10 mq gündə 2 dəfə (7-11yaş). Preparatların tövsiyə edilən dozalarda təyin edilməsi zamanı müəyyən mənfi təsirlərin yaranması haqqında məlumatlar yoxdur. Qara ciyər funksiyasına təsiri ilə bağlı bir neçə məlumat var. Bu preparatlar yüngül davamlı astması olan pasiyentlərdə daha effektivdir. Onlar İQK-lərə əlavə edildikdə müsbət təsir göstərirlər, ancaq uzunmüddətli təsirə malik inhalyasion β 2 -aqonistlər kimi effektiv deyillər. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
27
Omalizumab Anti-IgE Yaşlılar: Preparat 2 və ya 4 həftədən bir dəri altına yeridilir. Doza çəkidən və IgE-nin konsentrasiyasından asılı olur. Daxil edilmə yerində ağrı və qançır (5-20 %), çox nadir hallarda anafilaksiya (0,1 %). 2-8ºС
temperaturda saxlanmalıdırlar. Bir nöqtəyə yeritmək üçün preparatdan maksimum 150 mq təyin edilir.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
28
2. ASTMA SİMPTOMLARINI QISA MÜDDƏTDƏ YÜNGÜLLƏŞDİRƏN TƏXİRƏSALINMAZ TERAPİYA DƏRMANLARI Preparat Dozası Əlavə təsirləri Şərhlər Qısamüddətli təsirə malik β 2 -aqonistlər Salbutamol Fenoterol Levalbuterol Metaproterenol Terbutalin Təsir gücündə fərqlər mövcuddur, ancaq bütün preparatların bir inhalyasiyasının effekti əsasən yaxın səviyyədədir. Ehtiyac yarandıqda simptomatik istifadə üçün və ya fiziki hərəkətlərdən əvvəl tətbiq etmək üçün – DAİ-nin 2 inhalyasiyası və ya DTİ-nin 1 inhalyasiyası. Astma tutmaları zamanı hər 2-4 saatdan bir 4-8 inhalyasiya, tibbi müşahidə altında 3 dəfə 20 dəqiqədən bir təyin edilə bilər.
Taxikardiya, skelet əzələlərinin tremoru, baş ağrısı və əsəbilik. Çox yüksək dozada hiperqlikemiya, hipokaliemiya.
siroplar şəklində daxilə tayin edilmə bu əlavə təsirlərin yaranması riskini artırır. Kəskin
bronxospazm üçün seçim preparatıdır. Tablet və ya siroplara nisbətən inhalyasiya üsulu ilə daxil edildikdə daha tez təsir edir və daha effektivdir. Preparatdan istifadənin artması, əldə edilən effektin kifayət dərəcədə olmaması və ya bir ay ərzində bir qabdan artıq dərmanın sərf olunması astmaya pis nəzarət edildiyinin göstəricisidir. Buna uyğun olaraq astmanın uzunmüddətli müalicəsini tənzimləyin. Bir ay ərzində dərmandan ≥ 2 qab istifadə edilməsi, ağır və həyat üçün təhlükəli astma tutmaları riskinin artması ilə bağlıdır. Antixolinergik preparatlar İpratropium bromid (İB) Oksitropium bromid DAİ-İB: hər 6 saatdan bir 4-6 inhalyasiya, kritik vəziyyətlərdə hər 20 dəqiqədən bir. Nebulayzer – 3 dəfə 20 dəqiqədən bir, sonra isə hər 2-4 saatdan bir. Yaşlılar üçün 500 mkq və uşaqlar üçün 250- 500 mkq. Ağızda yüngül quruluq hissi və ya xoşagəlməz dad. β 2
təsirinə əlavə effekt təmin edə bilər, ancaq təsiri gec başlayır. β 2 -
dözümsüzlük nümayiş etdirən pasiyentlər üçün alternativ vasitədir. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 29
malik teofillinlər Aminofillin 7 mq/kq zərbə dozası 20 dəqiqədən artıq müddət ərzində yeridilir, sonra isə 0,1 mq/kq/saat olmaqla fasiləsiz infuziya davam etdirilir. Mədə bulanması, qusma, baş ağrısı. Daha yüksək seroloji konsentrasiyalarda ürəkkeçmə, taxikardiya və aritmiya müşahidə olunur. Teofillin-in səviyyəsi üzərində nəzarət tələb olunur. İnfuziya zamanı 12 və 24 saatdan sonra seroloji səviyyəni yoxlayın, 10-15 mkq/ml səviyyəsini saxlamağa çalışın.
inyeksiya 1:1000 məhlul – (1 mq/ml). 0,1 mq/kq-dan 0,3- 0,5 mq/kq-ya qədər. 20 dəqiqədən bir 3 dəfə təyin edilə bilər.
Selektiv β 2 - aqonistlərin tətbiqi zamanı yarananlara bənzər, ancaq daha güclü əlamətlər. Bundan başqa: hipertoniya, qızdırma, uşaqlarda qusma və hallüsinasiyalar. Əgər selektiv β 2 - aqonistlərdən istifadə mümkündürsə, adətən astma tutmalarının müalicəsi üçün tövsiyə olunmur. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
30
İQK-lərin dozaları Yaşlılar Gündəlik doza (mkq) Uşaqlar Gündəlik doza (mkq) Preparat Aşağı Orta Yüksək Aşağı Orta Yüksək Beklometazon 200-500 >500- 1000
>1000- 2000
100- 200
>200- 400
>400 Budesonid 200-400 >400- 800 >800-
1600 100-
200 >200-
400 >400
Flutikazon 100-250 >250- 500 >500-
1000 100-
200 >200-
500 >500
Uşaqlarda inhalyasiya üçün vasitələrin seçilməsi Yaş qrupu Üstünlük verilən vasitə Alternativ vasitə 4 yaşdan aşağı DAİ və uyğun gələn speyser (üz maskası ilə) Üz maskası ilə nebulayzer 4-6 yaş DAİ və uyğun gələn speyser (müştüklə) Üz maskası ilə nebulayzer 6 yaşdan yuxarı (DAİ – 5 yaşdan yuxarı)
Nəfəslə aktivləşdirilən DTİ və ya DAİ, yaxud speyserli DAİ Müştüklü nebulayzer Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 31
1.
Pocket Guide for Asthma Management and Prevention. Revised December 2006. Quick-reference guidelines of the Global Initiative for Asthma (GINA). 2.
van der Molen T, Ostrem A, Stallberg B, Ostergaard MS, Singh R. International Primary Care Respiratory Group (IPCRG) Guidelines: management of asthma. Primary Care Respiratory Journal. 2006 Feb;15(1):35-47. 3.
поликлинической педиатрии. 2007, с304-320. 4.
Bronchial Asthma. AIHA Clinical Practice Guideline for General Practitioners. 2002, Washington, DC. 5.
Педиатрия" 2005-2006, Москва 6.
The National Asthma Education and Prevention Program (NAEPP) Expert Panel Report. Quick-reference Guidelines for the Diagnosis and Management of Asthma – Update on Selected Topics 2002. http://www.nhlbi.nih.gov/guidelines/asthma/asthsumm.htm
7. Genevieve W. Ressel. NAEPP Updates Guidelines for the Diagnosis and Management of Asthma. American Family Physician Journal. Vol. 68/No. 1 (July 1, 2003) 8.
7 – 2001. 9.
Национальная программа “Бронхиальная астма у детей. Стратегия лечения и профилактики.” Москва, 2006 10.
бронхиальной астмы. Под редакцией ак. А.Г.Чучалина. Москва, 2005
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 32 11. Медицинские стандарты (протоколы) диагностики и лечения больных с аллергическими заболеваниями и нарушениями иммунной системы. Под ред. акад. РАМН Р.М.Хаитова. Москва, 2001
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. Klinik protokolla baðlý t?klif v? Az?rbaycan Respublikasý S?hiyy? Nazirliy S?hiyy? v? Ýslahatlar M?rk?zin? gönd?r? bil?rsiniz. Ünvan: Baký, H.Z?rdabi küç., 96 Tel: 431 -60-88 Faks: 430 -52-85 Email: office@isim.az iradlarýnýzý inin Ýctimai Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. Document Outline
Yüklə 262,11 Kb. Dostları ilə paylaş:
|