Bu kitab abş-da Təhsil Almış Məzunlar Asosiasiyasının dəstəyi ilə 2104-cü ildə nəşr olunmuşdur
Fəsil VIII. Şirkətlərdə bağlanan xüsusi növ əqdlərin hüquqi tənzimlənməsi
Yüklə 2,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- QISALTMALAR
|
Fəsil VIII. Şirkətlərdə bağlanan xüsusi növ əqdlərin hüquqi tənzimlənməsi ................... 221
Xüsusi əhəmiyyətli əqdlərin hüquqi rejimi ................................................................................. 221 Xüsusi əhəmiyyətli əqdlərin bağlanma qaydası ......................................................................... 225 Aidiyyəti şəxslərlə əqdlər ............................................................................................................... 227 Aidiyyəti şəxslərlə əqdlərin bağlanması qaydası ....................................................................... 230 Aidiyyəti şəxslərlə əqdlərin direktorlar şurası tərəfindən təsdiqlənməsi ............................... 231 BAKI 2014 7 QISALTMALAR AR Azərbaycan Respublikası ABŞ Amerika Birləşmiş Ştatları BB Böyük Britaniya CM Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsi KM Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Bax. Baxın MDB Müstəqil Dövlətlər Birliyi İXM Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsi MM Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi ƏM Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsi NK Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti QKDK Azərbaycan Respublikasının Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi (qeyd: Bu orqanın səlahiyyətləri Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasına ötürülübdür) SC Səhmdar cəmiyyət ASC Açıq səhmdar cəmiyyət QSC Qapalı səhmdar cəmiyyət 8 MMC Məhdud məsuliyyətli cəmiyyət ÜY Ümumi yığıncaq DŞ Direktorlar şurası MŞ Müşahidə şurası TK Təftiş komissiyası AK Audit komitəsi 9 ÖN SÖZ 7-8 il bundan əvvəl beynəlxalq qurumun əməkdaşları Azərbaycanın iri regionlarından birinin rəhbərliyi üçün korporativ idarəetməyə dair təqdimat keçirirdi. Saat yarım davam edən təqdimatdan sonra regionun iqtisadi inkişafına məsul olan məmur öz təşəkkür nitqində xüsusilə vurğulamışdır ki, kooperativlər Azərbaycanda hələ ötən əsrin 80-ci illərindən mövcuddur və onlara göstərilən bu diqqət çox əhəmiyyətlidir! Başqa sözlə, “korporativ” sözünü “kooperativ” kimi başa düşmüşdür. Təəssüf ki, nəinki məmurlarımızın böyük əksəriyyəti, hətta bəzi hüquqşünaslarımızın və iqtisadçılarımızın da çoxu hüquqi şəxsin mahiyyətini dərk etmir. Uzağa getməyək, elə qanunvericiliyimizə baxsaq, görərik ki, əksər hallarda hüquqi şəxs mənasında aşağıdakı ifadə işlədilir: “idarə, müəssisə, təşkilat”. Halbuki, Azərbaycan Respublikasının (“AR”) Mülki Məcəlləsinə (“MM”) görə idarə hüquqi şəxs olmayan təşkilatdır (54-cü maddə); müəssisə əmlak kompleksidir (139-1.1.5-ci maddə), yəni subyekt deyil, obyektdir (daşınmaz əmlakın növüdür); təşkilat isə qeyri-müəyyən məfhumdur və yalnız hüquqi şəxs mənasında işlədilmir (məsələn, 54-cü maddəyə görə hüquqi şəxs olmayan idarə də təşkilat hesab olunur). MM-yə bu sayğısızlığın səbəbi nədir? Bəlkə ona görə ki, hüquqi statusuna və həcminə görə digər qanunlardan üstün olmasına baxmayaraq, “tezbazar” hazırlanmış və qəbul olunmuş MM ən qüsurlu (həm hüquqi, həm məntiqi, həm də dilçilik nöqteyi-nəzərindən) qanunlarımızdan biridir? Təbii, bu amilin rolu böyükdür. Amma sual doğur ki, MM niyə belə qüsurludur? Niyə MM-nin qüvvədə olduğu 14 il ərzində onun qüsurlarının böyük əksəriyyəti aradan qaldırılmayıb? Problemin kökü əslində çox dərindir. Belə ki, tarixən Azərbaycanda hüquq elmi zəif olub. Məşhur hüquqşünaslarımız da olmayıb. Orta əsrlərdə belə 10 digər müsəlman xalqların bir qisminin tanınmış şəriət alimləri olub. Biz də isə olmayıb. Gözəl şairlərimiz olub, amma fiqh alimlərimiz olmayıb. Rusiya əsarəti altında olduğumuz dövrdə isə yalnız publik hüquq sahələrinə diqqət verilib. Mülki hüquq elmi və məktəbi isə həmişə zəif olub. Necə ki, gənclərimiz SSRİ dövründə hərbi xidmətdə “rahat” yol (aşpaz, sürücü, tikinti işçisi və s.) axtarıblar, hüquqşünaslarımız da həmişə hüquq-mühafizə orqanlarında işləmək arzusu ilə yalnız cinayət hüququna üstünlük veriblər. Təbii, elmi əsası olmayan qanunda qüsur da çox olur. Bununla belə, publik hüquq sahəsi üzrə bu o qədər də hiss olunmur, çünki onun normaları (bir daha təkrar edirik) mahiyyətcə süni xarakter daşıyır. Publik hüquq normasının müəllifinə əsasən üç şey tələb olunur: 1) dəqiq siyasi niyyət; 2) sağlam məntiq; 3) hüquq texnikası. Lakin mülki hüquq normasının müəllifinə dərin və geniş elmi- praktiki bilik, habelə analoji xarici qanunvericiliyə bələd olmaq lazımdır. Biz hələ indi də eramızdan əvvəl yaranmış Roma mülki hüququna qibtə edir, ondan bəhrələnirik. Publik hüquqda belə hal müşahidə olunmur. Publik hüquq normaları zaman və məkan baxımdan azmüddətli və dardır. Hər bir ölkənin öz hüquq sistemi, öz hüquq metodları var. Lakin artıq sübut olunub ki, son nəticədə hər hansı mülki hüquq münasibəti bu və ya digər şəkildə (qanunla, presedentlə, adətlə) hər yerdə oxşar tənzimlənir (yalnız yerli ənənələrdən irəli gələn ailə və vərəsəlik münasibətlərinə bu qayda nisbətən aiddir). Çünki söhbət təbii münasibətlərdən gedir. İnsanlar isə hər yerdə eynidir. Xarici qanunvericiliyi bilmək onun müddəalarını tərcümə edib mexaniki olaraq milli qanunvericiliyimizə daxil etmək demək deyil. Burada bir neçə ölkənin nəinki qanunvericiliyinin, həmçinin hüquqi təcrübəsinin dərin təhlili tələb olunur. Əfsuslar olsun ki, bizdə xarici qanunvericiliyin müddəaları əsasən mexaniki olaraq milli qanunvericiliyimizə daxil edilir. Ən acınacaqlısı isə odur ki, qanun layihəsini hazırlayan məmur əksər hallarda optimal xarici təcrübəni də axtarmır, sadəcə əlinin altına düşən ilk xarici qanunu tərcümə edir. Təbii ki, bir 11 çox hallarda bu Rusiya qanunvericiliyi olur. Bu da məmurlarımızın rus dilini nisbətən daha yaxşı bilməsi ilə bağlıdır. MM də istisna deyil. Onun bir sıra fəsilləri Rusiya Mülki Məcəlləsinin hərfi tərcüməsidir. Əlbəttə, Rusiyanın hüquq sistemi bizə çox yaxındır və bu baxımdan Rusiya təcrübəsinə müraciət etmək lazımdır. Lakin əvvəla Rusiya qanunvericiliyi də qüsurlardan azad deyil. Digər tərəfdən isə ümumiyyətlə yalnız bir ölkənin təcrübəsindən yararlanmaq məqsədəuyğun deyil. Bununla belə, konkret olaraq bizim MM-də yalnız Rusiya təcrübəsi istifadə edilməyib. Onun hazırlanmasında Almaniya Mülki Qanunnaməsinin də mühüm təsiri açıq-aydın görsənir. Lakin belə nəticədənsə, Rusiya MM-ni tam tərcümə edib qəbul etmək daha yaxşı olardı. Çünki MM-nin bəzi fəsilləri (əsasən Ümumi hissədə) Rusiyadan, bəziləri isə (əsasən Xüsusi hissədə) Almaniyadan götürülüb. Təbii ki, nəticədə MM sistemsiz sənədə çevrilib, çünki bu zaman nəinki terminologiyalar, ümumiyyətlə, oxşar və hətta eyni məsələlərə yanaşma fərqli alınıb. Əlbəttə, heç bir normativ-hüquqi akt Allah kəlamı deyil, buna görə də qüsurdan azad deyil. Hətta ən yüksək hüquq elmi potensialına malik olan ölkələrin qanunvericiliyində də qüsurlar var. Bizdə isə, qeyd etdiyimiz kimi, hüquq elmi və hüquq məktəbi yox dərəcəsindədir! Buna görə də qanunvericiliyimizin qüsuru da az deyil. Lakin təbii ki, publik qanunvericilik aktlarında qüsur daha azdır, çünki onların müəllifləri hətta zəif olsalar da, AR Prezidentinin Administrasiyasında və Milli Məclisin Aparatında sağlam məntiqə malik olan savadlı hüquqşünaslar onların səhvlərini aradan qaldıra bilirlər. Mülki qanunvericilik üzrə isə bu mümkün deyil. Sadəcə savadlı olmaq və sağlam məntiqə malik olmaq burada kifayət etmir. Heç kəs universal hüquqşünas ola bilməz. Mülki qanunvericilik aktının hazırlanması uzunmüddətli və çoxsaylı müzakirələr tələb edir. Prezidentin Administrasiyasının və Milli Məclisin Aparatının hüquqşünaslarının 12 isə buna fiziki imkanı çatmır. Nəticədə MM-yə dair aidiyyatı dövlət orqanının hazırladığı düzəliş layihəsi ilə bağlı alternativ fikir olmur. Təbii ki, dövlət orqanları MM-yə düzəliş layihələrini sırf publik maraqlar çərçivəsində hazırlayırlar. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda hər hansı qanuna düzəliş bu məqsədlə edilir. Hər hansı qanun layihəsinin yaxşı mənada “yiyəsi” var və bu da normal haldır. MM-nin isə belə “yiyəsi” yoxdur və məhz buna görə də onun səviyyəsi aşağıdır. Ötən 14 il ərzində MM-yə edilən düzəlişlər də əsasən məhz hər hansı dövlət orqanının maraqlarından irəli gəlmişdir: məsələn, qiymətli kağızlar üzrə AR Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsinin, sığorta müqaviləsi üzrə AR Maliyyə Nazirliyinin və s. Əlbəttə, onların düzəlişlərində də müəyyən qüsurlar var, lakin mənasız və məntiqsiz müddəalar yoxdur. Onların qüsurlu müddəaları ilə mübahisə etmək olar, hüquqi tənqidlə çıxış etmək olar, amma hər bir halda uzağı ikinci dəfə oxuyandan sonra mənasını başa düşmək olar. MM-nin publik maraq olmayan müddəalarına isə heç bir düzəliş edilmir, çünki maraqlı dövlət orqanı yoxdur. Korporativ hüquq normaları da məhz belə müddəalara aiddir. Korporativ hüququn inkişafı ilk növbədə sahibkarlara lazımdır 1 . Onlar isə “firma”, “şirkət”, “müəssisə”, hətta “obyekt” adlandırdıqları və sahibi olduqları hüquqi şəxsin mahiyyətini belə dərk etmirlər. Məsələn, hətta iştirakçı olduqları hüquqi şəxsin əmlakını öz mülkiyyətləri hesab edirlər. Bu kimi problemlər təqdim edilən kitabda məharətlə təhlil edilib. Milli korporativ hüququn ilk elmi araşdırılması olan bu monoqrafiya həm elm və tədris, həm də praktiki cəhətdən ölkəmizin hüquq sisteminə böyük töhfədir. Hüquqşünas alim və müəllimlər, habelə tələbələr korporativ hüququ artıq xarici mənbələrdən və köhnəlmiş vəsaitlərdən deyil, bizim qanunvericiliyə əsaslanan əsərdən öyrənə biləcəklər. Bununla belə kitab AR-nın korporativ hüququnu 1 Əlbəttə, geniş mənada dövlət də bunda maraqlıdır. Lakin birbaşa maraq nadir hallarda olur. Amma olur. Məsələn, ölkəmizin ən iri hüquqi şəxsi olan Dövlət Neft Şirkətinin hüquqi statusu qeyri-müəyyəndir. Bunun da səbəbi məhz korporativ hüququn zəifliyidir. 13 sadəcə təsvir etmir, onun problemlərini təhlil edir, qabaqcıl xarici təcrübə ilə müqayisə aparır, mövcud qüsurların aradan qaldırılması istiqamətində bir sıra səmərəli təkliflər verir. Burada onların sadalanması mümkün deyil. Buna ehtiyac da yoxdur. Kitabı tam oxumaq lazımdır. Bununla belə, kitab elə yığcam və konkret yazılıb ki, ondan məlumat kitabçası kimi istifadə edərək sırf müəyyən anda maraqlı olan fəsli də oxumaq olar. Təsadüfi deyil ki, belə bir kitab sırf hüquqşünas-alim deyil, əsasən hüquqşünas-praktik olan mütəxəssis tərəfindən yazılmışdır. Bu zaman, o, həm dərin elmi biliklərindən (o cümlədən xarici qanunvericilik sahəsində), həm də böyük təcrübəsindən məharətlə istifadə etmişdir. Mövcud hüquq təhsilimizin və elmimizin acınacaqlı durumu, təcrübə ilə heç bir əlaqəsinin olmaması yalnız hüquqşünas-praktiklər tərəfindən dəyişdirilə bilər. Məhz onların səyi nəticəsində gənclərimizə düzgün hüquq təhsili aşılana bilər. Məhz belə kitabların əsasında hüquq elmimiz inkişaf edə bilər. Nəhayət, məhz bu kimi monoqrafiyaların bazasında qanunvericiliyimiz təkmilləşə bilər. Ümumiyyətlə, qanunvericiliyin dəyişdirilməsi prosesinə kitabın müəllifi kimi istedadlı və müasir düşüncəli müəlliflərin cəlb edilməsi qaçılmazdır. Əks halda, hüquq elmimiz, hüquq təhsilimiz, normal qanunvericiliyimiz və son nəticədə hüquqi dövlətimiz olmayacaq. Yüklə 2,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|