15
(1)
olimi Anselmom Payenom tamonidan topilgan. Hozirgi paytda dunyo bo’yicha
70.mln. tonnadan ko’proq sellyuloza ishlab chiqarili. Sellyuloza
tabiatda kraxmal kabi
o’simliklarda fotosintez reaksiyasi natijasida hosil bo’ladi. U o’simlik hujayralari
qobiqlarining asosiy tarkibiy qismidir. Uning nomi shundan kelib chiqqan («sellula» -
hujayra). Paxta tolasi – bu deyarli toza selluloza (98% gacha), zig’ir
va kanop tolalari
ham asosan sellulozadan iborat. Yog’ochda u taxminan 50 % ni tashkil etadi.
Sellyuloza tolasimon modda,
suvda ham, odatdagi organik erituvchilarda ham
erimaydi. Uning erituvchisi shveyser reaktivi- mis(II) gidroksidning amiakli eritmasidir.
Sellyuloza bu eritma bilan reaksiyaga kirishadi.
Sellyulozaning oddiy va murakkab efirlari
Pardozlovchi tarkiblar tayyorlashda parda hosil qiluvchi modda sifatida sellyuloza
efirlari juda ko’p ishlatiladi. Efir sellyulozali lak-bo’yoq mahsulotlarini olishda oddiy
(etilsellyuloza, benzilsellyuloza) va murakkab (nitratlar, atsetatlar, atsetobutiratlar)
sellyuloza efirlaridan foydalaniladi. Sellyuloza makromolekulasining gidroksil (- OH )
guruhidagi vodorod atomlari reaksiyalar paytida kislotalar qoldig’iga
almashtirilsa
murakkab efirlar, spirt qoldig’iga almashtirilsa esa oddiy efirlar hosil bo’ladi. Bularning
ichida ishlab chiqarishlarda eng ko’p qo’llaniladagani bu nitrosellyulozadir.
Atsetilsellyuloza, bilan atsetobutiratsellulozaning qo’llanilish doirasi chegaralangan.
O’rtacha oddiylikdagi sellyuloza efirlaridan amaliyotda etilsellyuloza qo’llaniladi.[14]
Dostları ilə paylaş: 
