Bugun butun jahonda texnologiyalar yuksalish cho’qqisida

 

---

16 
Etilsellyuloza 
Etilsellyuloza – [C
6
H
7
O
2
(OH) 
3-x 
(OC
2
H
5
)
x
]
n
oq yoki sarg’ish rangli kukun holidagi 
polimer, tarkibida 44,0 - 50 % etoksil (- OC
2
H
5
) gruppa bo’ladi; efirlanish darajasi 2,20 – 
2,60.) Bu efir, asosan, ishqor bilan ishlov berilgan selluloza mahsulotlariga etilxlorid
( C
2
H
5
Cl ) yoki dietilsulfat (C
2
H
5
)
2
SO
4
ta’sir ettirib olinadi. Hosil bo’lgan efirlarning 
fizik-kimyoviy xossalari reaksiya sharoitiga bog’liq bo’ladi. Shunga qarab suv, quyosh 
nurlari ta’sirlariga chidamli yumshoq va qattiq etilselluloza olinadi. 
Etilselluloza organik erituvchilarda yaxshi eriydi, u termoplastik materialdir. 
Etilselluloza ko’pgina plastifikatorlar bilan yaxshi aralashadi va hossalarini past 
temperaturalarda ham yo’qotmaydi. Shuning uchun undan plastmassalar, qoplama 
materiallar (lak-bo’yoq mahsulotlari) olinadi. 
Nitrosellyulozalar 
Nitrosellyuloza – sellyulozaning nitrat kislata bilan hosil qilgan murakkab efiri 
bo’lib ko’pincha tashqi ko’rinishidan ko’proq sellulozaga o’xshaydi. U oq yoki sarg’ish 
rangli, hidsiz, og’ir tolali moddadir. U sellyulozaning texnikada katta ahamiyatga ega 
bo’lgan efirlaridan biridir. Nitrosellyuloza yuqori molekulyar brikma bo’lib, uning 
kimyoviy tarkibi [ C
6
H
7
O
2
(OH)
3-x 
(ONO
2
)
x 
] 
n
formulaga to’g’ri keladi. Formuladagi x - 
efirlanish darajasi (nitrogruppaning o’rtacha soni) , n – polimerlanish darajasi. U atseton, 
etil spirit, etilatsetat kabi organik erituvchilarda yaxshi eriydi. U mexanik xossalari va suv 
shimmasligi 
jihatidan 
sellulozaning 
boshqa 
efirlaridan 
ancha 
ustun 
turadi. 
Nitrosellulozaning asosiy kamchiligi yonuvchanligidir. Uning yana bir muhim xususiyati 
yuqori azot tutgan holda yuqori eruvchanlikni nomoyon qiladi[9-10]
Nitrosellulozalar etirifikatsiya darajasi bo’yicha bir jinsli hisoblanmaydi. 
Nitroguruh va qolgan gaidroksil guruhlar makromolekula zvenosida bir-xil 
taqsimlanmagan. Rentgenografik izlanishlar shuni ko’rsatadiki, nitrosellulozalar uchun 
tartiblangan qisimlar miqdori 20 – 30 % ni tashkil etadi va bu ko’rsatkich etirifikatsiya 
darajasi ortishi bilan ortib boradi 
Texnik nitrosellyuloza 90 tagacha fraksiya tutadi, polimerlanish darajasi 50 dan 
1800 tagacha. Uning molekulyar massasi 40 000 mingdan 50 000 gacha o’zgarishi 
mumkin. Yana shuningdek nitroselluloza individual modda sifatida mavjud emas, u 
polimer gomologlar aralashmasidan tashkil topadi. 

---

17