Bugun butun jahonda texnologiyalar yuksalish cho’qqisida

Nitrosellyulozaning olinishi 
Nitrosellyuloza hosil qilish uchun yog’och yoki paxta sellyulozasiga nitrat va sulfat 
kislota aralashmasi (nitrollovchi aralashma) va oz miqdorda suv ta’sir ettirish yo’li bilan 
olinadi. Nitrollovchi aralashma 2:1 nisbatda bo’ladi. Bu jarayonda sulfat kislota nitrat 
kislotani aktivlash, suv ajrab chiqichi uchun kerak bo’ladi. Nitrosellyuloza nitrat 

---

18 
kislataning konsentratsiyasi va boshqa sharoitlarga qarab, sellyuloza molekulasining har-
bir zvenosidagi bitta, ikkita yoki uchala gidroksil guruppa efirlanish (nitrollash) 
reaksiyasiga kirishadi va mono - , di - , trinitroselluloza hosil bo’ladi.
Nitrollash reaksiyasida hosil bo’lgan mahsulotning efirlanish darajasi (x) 
nitrosellyulozani xarakterlashda muhim ko’rsatkich hisoblanadi. Nazariy tomondan 
olganda har-bir elementar zveno 3 tagacha nitro guruhni qabul qilishi mumkin. Agar x 
ning qiymati 3 ga teng bo’lsa, nitrosellyulozada azot miqdori 14,14 % ga teng bo’ladi 
(trinitrosellulozada). Amalda bunga erishib bo’lmaydi. Nitrosellyulozaning 13 – 13,6 % 
gacha azot tutgan brikmalari olingan. U sanoatda piroksilin deb ataladi.
(2) 
Tarkibida 10,6 – 12 % azot tutgan nitrosellyuloza kolloksilin deb ataladi. Undan 
selluloid (eng birinchi plastmassa) va linoleum olishda foydalaniladi. Kolloksilindan 
avvallari kinolentalar olingan. Bundan tashqari nitrosellyuloza asosida turli lak-bo’yoq 
mahsulotlari – shpatlovkalar, gruntovkalar, tez quriydagan a’lo sifatli nitrolaklar ham 
olinadi. 

---

19 
Nitrosellyuloza zichligining tarkibidagi azot miqdoriga bog’liqligi quyidagi 
jadvalda keltirilgan. 
 
Nitrosellyuloza zichligining tarkibidagi azot miqdoriga bog’liqligi.  2- jadval 
Azot miqdori, % 
0 
1,7 
6,4 
10,87 
12,68 
13,41 
Zichligi, kg/m
3
1618 
1640 
1656 
1674 
1673 
1680