«buхgalтeriya hisobi va audiт» kafedrasi «buхgalтeriya hisobi nazariyasi» fanidan ma’ruza maтni

Buni misollarda ko’ramiz. Masalan, xo’jalik yurituvchi sub’ektning bankdagi depozit hisobvarag’idan ishchi va xizmatchilarga ish haqi to’lash uchun kassaga 2000000 so’m naqd pul olindi.
Bu xo’jalik operatsiyasiga quydagicha buxgalteriya provodkasituziladi:

Debet “Milliy valyutadagi pul mablag’lari” schyoti

2000000
Kredit “Depozit hisobvarag’i” schyoti

Yuqoridagi tuzilgan schyotlarning o’zaro bir-birlari bilan bog’lanishi oddiy buxgalteriya provodkasi hisobanadi, chunki bu schyotlar korrespondensiyasida faqat ikkita buxgalteriya schyoti qatnashib, biri debetlanadi, ikkinchisi esa kreditlanadi.

Boshqa bir misol. Naryad va tabellarga asosan ishchi va xizmatchilarga ish haqi hisoblanadi;
a) asosiy ishlab chiqarishda ishlovchi ishchilarga 1450000 so’m;
b) yordamchi ishlab chiqarishda ishlovchi ishchilarga 250000 so’m;
v) umumishlabchiqarish bo’linmalarida ishlovchi xodimlarga 300000 so’m.
Bu xo’jalik operatsiyasiga quyidagicha buxgalteriya provodkasi tuziladi:
Debet “Asosiy ishlab chiqarish” schyoti 1450000 so’m
Debet “Yordamchi ishlab chiqarish” schyoti 250000 so’m
Debet “Umumishlab chiqarish xarajatlari” schyoti 300000 so’m
Kredit “Хodimlar bilan mehnatga haq to’lashga doir
hisob-kitoblar” schyoti 2000000 so’m
Keltirilgan buxgalteriya provodkasi murakkab bo’lib, unda uchta buxgalteriya schyotlari debetlanib, “Хodimlar bilan mehnatga haq to’lashga doir hisob-kitoblar” schyoti kreditlanadi.
Qaysi turdagi xo’jalik operatsiyalari bo’lmasin, ularni schyotlar tizimida to’g’ri yozish uchun ayrim masalalarga qat’iy amal qilish talab qilinadi. Jumladan, buxgalteriya balansining aktiv tomonidan ko’rsatiladigan xo’jalik mablag’larining tarkibi va joylanishini, shuningdek, shu mablag’larning kelib chiqish manbaini va qaysi maqsadga mo’ljallanganligini, darhaqiqat, hammasining xo’jalik jarayonidagi iqtisodiy mohiyatini bilish zarurdir.
Yuqorida aytib o’tilganidek, buxgalteriya schyotlarining har qaysisida iqtisodiy jihatdan bir hil bo’lgan ma’lum xo’jalik operatsiyalari aks ettiriladi. Demak, xo’jalik operatsiyalari buxgalteriya schyotlarida sistematik yozuv olib borish yo’li bilan guruhlashtiriladi. Buxgalteriya hisobida sistematik yozuvdan tashqari xo’jalik operatsiyalari sodir bo’lishi bilan uning iqtisodiy mazmknidan qat’iy nazar maxsus jurnalda ketma-ket qayd qilinadi va uni buxgalteriya hisobida “Ro’yxatga olish jurnali” deb yuritiladi. Хo’jalik operatsiyalarini ularning iqtisodiy mazmunidan qat’iy nazar ketma-ket qayd qilinishiga xronologik yozuv deb ataladi.
Buxgalteriya hisobining joriy ma’lumotlarini umumlashtirish uchun aylanma vedomost xizmat qiladi.