«buхgalтeriya hisobi va audiт» kafedrasi «buхgalтeriya hisobi nazariyasi» fanidan ma’ruza maтni

Oddiy yozuvlar- nusxa olinishi zarur bo’lmagan hollarda qo’llaniladi. Bu quyidagi buxgalteriya daftarlarida, ya’ni bosh daftar, ro’yxatga olish jurnali va analitik hisob kartochkalarida qo’llaniladi. Bundan tashqari oddiy yozuvlar bir qator buxgalteriya hisobi hujjatlarini tuzishda ham qo’llaniladi. Masalan: memorial-orderlarni, kassa orderlarini, bo’nak hisobotlarini yozish va hokozo.
Kopirovkali yozuvlar- bitta yozuvdan bir necha nusxa olish talab qilingan vaqtda kopiroval qog’oz yordamida amalga oshiriladi, xozirgi paytda kopirovkali yozuvlar quyidagi hujjatlarni tuzishda keng qo’llaniladi. Masalan, hisob-faktura, to’lov topshirig’i, dalolatnoma, to’lov talabnomalari va boshqa hujjatlartuzishda qo’llaniladi.
Kopirovkali yozuvlardan hisob registrlariga yozishda foydalanish yozishda xatoning kamayishiga, ortiqcha yozishlarning bo’lmasligiga, vaqtning ko’proq tejalishiga va hisob ishlarining arzonlashishiga olib keladi.
Buxgalteriya hisobi registrlariga yozilgan xo’jalik operatsiyalarini aks ettirib turuvchi hamma yozuvlar oy yoki yilning oxirida jamlanadi. Bunday jamlashdan maqsad umumiy aylanma summani va hamma schyotlar bo’yicha oy yoki yil oxiriga qoldiqni aniqlashdir.
Bundan tashqari, u aniqlanilgan jami summalarning yozuvlarini solishtirib ko’rish va yo’l qo’yilgan xatolarni topish uchun ham zarurdir.
Yozuvlarni solishtirib kshrish uchun sintetik schyotlar bo’yicha bosh-jurnal daftarning jami ma’lumotlariga muvofiq aylanma balansi tuziladi, kelib chiqqan debet va kredit bo’yicha aylanmalarining umumiy summasi ro’yxatga olish jurnali bo’yicha aylanma summalarining jami yoki, agar hisob zamonaviy hisoblash vositalari bilan yuritilayotgan bo’lsa, u paytda nazorat sonlar ro’yxati summasining jami bilan solishtiriladi.
Buxgalteriya hisobi registrida yozuvlarning to’g’ri amalga oshirilishini ta’minlash uchun aylanma balansning debet va kredit bo’yicha summalari teng kelishi kerak. Bu tenglik xronologik yozuv (ro’yxatga olish jurnali) ma’lumotlarining muntazam yozuv (bosh jurnal) ma’lumotiga to’g’ri kelishidan kelib chiqadi.
Buxgalteriya hisobi registrlarida aniqlangan xatoliklar belgilangan tartibga muvofiq kechiktirilmasdan tuzatilishi zarur.
Хatoni tuzatishning uchta asosiy usuli bor.

1. 
   “Korrektura” usuli;
   
2. 
   “Qizil storno” usuli;
   
3. 
   “Qo’shimcha provodka” usuli.
   

“Korrektura” usulining mohiyati shundan iboratki, bunda noto’g’ri yozuvning ustidan (chiziqning tagidagi sonni o’qish oson bo’lsin uchun) yupqa qilib chiziladi, uning yoniga yoki tepasiga to’g’ri yozuv yoziladi va bu to’g’rida muayyan hujjatning tagida hisobning shu sohasiga javobgar shaxs yoki bosh buxgalter tomonidan izoh beriladiva uning imzosi bilan tasdiqlanadi. Agar ko’p sonli yozuv bo’lib, shundan bir qismida xato bo’lsa ham, baribir hammasining ustidan chizilib, yuqoridagi usulda to’g’rilanadi.
“Korrektura” usulidan xatolik schyotlarning korrespondensiyasiga bog’liq bo’lmasa yoki hisob yozuvlarining jami summalarida aks ettirib qo’yilmagan bo’lsagina foydalaniladi.
Agar xatolik schyotlarning korrespondensiyasi bilan bog’liq bo’lsa (noto’g’ri buxgalteriya provodka berilgan bo’lsa) hamda bir nechta joyga jami summa yozib qo’yilgan bo’lsa, unda bu xatoni korrektura usuli bilan to’g’rilash mumkin emas, chunki bunda ko’p joyni o’chirib to’g’rilash zarur bo’ladi, shuning uchun ham “qizil storno” usulidan foydalaniladi.
“Qizil storno” usulining mohiyati shundan iborotki, bunda xato yozuv qizil siyoh bilan xuddi o’zidek qilib yana bir marta yoziladi, undan keyin to’g’ri yozuv avvalgidek tegishli registrda aks ettiriladi. Schyot bo’yicha jami aylanma topilayotganda qizil siyoh bilan yozilgan summa ummumiy yig’indidan ayrib tashlanadi.
“Qo’shimcha provodka” usuli schyotlarning korrespondensiyasida xato bo’lmagan, lekin xo’jalik operatsiyasining summasi kam yozib qo’yilgan paytda qo’llaniladi. Bunday xatoni tuzatish usuli qo’shimcha buxgalteriya provodkasini (xuddi avvalgi yo’sinda odatdagi siyoh bilan farq summaga qaysi bir schyot bo’lsada) berish yo’li bilan to’g’rilanadi.