Buxgalteriya hisobining maqsadi va vazifalari



Yüklə 118 Kb.
səhifə1/3
tarix31.01.2023
ölçüsü118 Kb.
#81888
  1   2   3
buxxxg


BUXGALTERIYA HISOBINING MAQSADI
O‘zbekiston Respublikasida davlat mustaqilligi qo‘lga kiritilgandan buyon buxgalteriya hisobi tizimini bozor iqtisodiyoti va moliyaviy hisobotlarning xalqaro standartlari talablariga muvofiqlashtirish maqsadida bosqichma-bosqich isloh qilinmoqda. Buxgalteriya hisobini isloh qilish bozor iqtisodiyoti tizimi tamoyillari bo‘yicha o‘tkaziladigan iqtisodiy islohotlarning asosiy elementlaridan biri hisoblanadi. Bozor iqtisodi sharoitida buxgalteriya hisobi faqat hisob-kitob va statistik vazifalarni bajaribgina qolmay manfaatdor tomonlar obyektiv va asoslangan qaror qabul qila olishi uchun xo‘jalikni boshqaruvchi subyektning faoliyati haqida axborot oluvchi, ularni qayta ishlab beruvchi sohaga aylanadi.
Buxgalteriya hisobi tizimini huquqiy boshqarish – muomalada qatnashuvchilarning buxgalteriya hisobi sohasida qonunchilik me’yorlarida ko‘zda tutilgan huquq va majburiyatlari bo‘lib talab majburiyat, ruxsat etilgan huquq tarzidagi boshqaruv formasidir. Buxgalteriya hisobi tizimidagi huquqiy boshqarish tarkibiga huquq me’yorlari, huquqiy munosabatlar, yuridik javobgarlik kabi qator elementlar kiradi. O‘zbekiston Respublikasida buxgalteriya hisobi tizimlari uchun «Buxgalteriya hisobi haqida»gi qonun asosiy huquqiy baza hisoblanadi. Qonunda buxgalteriya xizmati mutaxassislari soha bo‘yicha korxonalar rahbarlarining huquq va majburiyatlari buxgalteriya hisobi tizimining asosiy maqsadlari, vazifalari va tamoyillari, buxgalteriya faoliyatini tashkil qilish, asosiy yo‘nalishlari va hisobot tayyorlash kabilar belgilab qo‘yilgan. Mavjud xalqaro amaliyot buxgalteriya hisobini to‘rt darajali me’yoriy boshqarish tizimini ko‘zda tutadi. Birinchi daraja – qonunchilik aktlari, masalan «Buxgalteriya hisobi haqida»gi qonun. Ikkinchi daraja – asosiy qoidalar yig‘indisi, ya’ni buxgalteriya standartlari. Bu darajada buxgalteriya hisobi bilan bog‘liq
shaxslar bir xilda faoliyat yuritishlari uchun asosiy buxgalteriya tushunchalari va tamoyillari (qoidalari) belgilanadi. Dunyo amalliyotida hozircha 30 dan ortiq standartlar belgilangan. Uchinchi daraja – mamlakat bo‘yicha turli muassasalardagi har xil tarmoqlarda buxgalteriya hisobini yuritish borasida ishlab chiqilgan turlicha uslubiy ko‘rsatma va tavsiyanomalar. To‘rtinchi daraja – hisob ishlarini olib boradigan korxonalarda nashr etiladigan ichki ish hujjatlari va qo‘llaniladigan hujjatlarni yuritish. Birinchi darajaga Respublikamizda 1996-yil 30-yanvarda qabul qilingan «Buxgalteriya hisobi haqida»gi qonun mansub bo‘lishi mumkin. Ikkinchi darajaga hozircha ishlab chiqilayotgan buxgalteriya standartlarini kiritishimiz mumkin. Hozirgi paytda buxgalteriya hisobi milliy standarti (BHMS) tasdiqlangan. Uchinchi darajaga O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va tarmoqning o‘ziga xos xususiyatlariga muvofiq hisob standartlarini aniqlashtiruvchi boshqa idoralarining uslubiy tavsiyalari (ko‘rsatmalari) instruktsiyalar sharhlarini kiritsa bo‘ladi. To‘rtinchi daraja har bitta korxonada mavjud. Korxonaning o‘z ishchi hujjatlari buxgalteriya hisobini tashkil qilish xususiyatlarini va uni yuritishni belgilaydi. Buxgalteriya hisobi yig‘im (tushum) tizimini tartibga solish mumkin; ro‘yxatdan o‘tkazish va pul shaklidagi ma’lumotlarni umumlashtirish xo‘jaliklar operatsiyalarida tashkilotlarning majburiyatlarini va ularning yaxlit, uzluksiz, hujjatli hisob olib borishlarini aks ettiradi.
Hozirgi zamon iqtisodiy sharoitida buxgalteriya hisobining roli o‘zgardi. Agar avvallari hisobning maqsadi nazorat qilish vazifasidan iborat bo‘lgan bo‘lsa, endilikda xalqaro milliy standartlarga ko‘ra, buxgalteriya hisobi va uning asosida tuzilgan moliyaviy hisobotning maqsadi undan foydalanuvchilarga to‘liq va ishonchli ma’lumot taqdim etishdir. Buxgalteriya ma’lumotlaridan foydalanuvchilarni uchta guruhga bo‘lish mumkin.
1. Tashkilot ma’muriyati – direktorlar kengashi, yuqori boshqarmalar xodimlari, menejerlar, bo‘linmalarning rahbarlari va mutaxassislari.
2. To‘g‘ridan to‘g‘ri moliyaviy qiziqish bilan ma’lumotlardan egri foydalanuvchilar, bugungi va potensial investorlar, banklar, asosiy mablag‘ va ishlab chiqarish zaxiralari bilan ta’minlovchilar, boshqa kreditorlar.
3. Ma’lumotlardan qisman moliyaviy qiziqish tufayli egri foydalanuvchilar: soliq idoralari moliya muassasalari, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining nazorat taftish boshqarmasi, auditorlik firmalari, Davlat Statistika qo‘mitasi, mahalliy hokimiyat idoralari va boshqa foydalanuvchilar.
BUXGALTERIYA HISOBINING ASOSIY VAZIFALARI
Buxgalteriya hisobi quyidagi asosiy vazifalardan iborat:
- buxgalteriya hisobi schyotlarida aktivlarning ahvoli va harakati, mulkiy huquq va majburiyatlarning ahvoli haqida to‘liq va ishonchli ma’lumotlarni
tuzish;
- samarali boshqarish maqsadida buxgalteriya hisobidagi ma’lumotlarni umumlashtirish;
- moliyaviy, soliq va boshqa hisoblarni tuzish.
Hozirgi zamon hisob adabiyotlarida buxgalteriya hisobining vazifasi quyidagicha bo‘linadi:
- rejali;
- nazoratli;
- ma’lumotli;
- tahliliy (baho);
- hisobli.
O‘zbekiston Respublikasida ro‘yxatdan o‘tgan, xususiy shakldan qat’i nazar, yuridik shaxslar, davlat tashkilotlari va boshqarmalari, ularning Respublikamizda va undan tashqarida joylashgan tarmoq korxonalari, filiallari va boshqa shu’ba bo‘linmalari buxgalteriya hisobining subyektlari bo‘la oladi. Buxgalteriya hisobining obyektlari asosiy va joriy aktiv, majburiyat, xususiy kapital, zaxiralar, daromad va xarajat (chiqim)lar, foydalar, ularning harakatlari bilan bog‘liq xo‘jalik operatsiyalari bo‘ladi.
Hisob siyosati deganda xo‘jalik subyektlari rahbarlarining buxgalteriya hisobini yuritish va moliyaviy hisobotlarni tuzish uchun qo‘llagan usullarning yig‘indisi tushuniladi. Tashkilotning hisob siyosati buxgalteriya hisobining quyidagi asosiy tamoyillariga mos kelishi lozim:
- uzluksiz;
- xo‘jalik operatsiyalari, aktiv va passivlarning pullik bahosi;
- ishonchlilik;
- qo‘shib yozish usullari;
- ko‘rsatkichlarni solishtirish (taqqoslash);
-moliyaviy hisobotning xolisligi;
-hisobot davri tushum va chiqimlarining mos kelishi;
- mulkiy ajratilganlik;
- aktiv va majburiyatlarning aniq bahosi;
- formadan mazmunning ustunligi;
- ratsionallik (muvofiqlik);
-qarama-qarshilikning yo‘qligi;
- aniqlik;
- ma’nodorlik;
- jiddiylik;
- haqqoniylik va moliyaviy hisobotni xolis (beg‘araz) ko‘rsatish;
- tugallanganlik;
- izchillik;
- o‘z vaqtida;
- obyektivlik.
BUXGALTERIYA HISOBINING PREDMETI
Buxgalteriya hisobining predmeti umumlashgan holdagi aniq buxgalteriya obyektlaridan tashkil topgan (yig‘ilgan) tashkilot faoliyatidir. Unga:- korxonaning mulki (asosiy mablag‘lar va nomoddiy aktivlar, natural va pul ko‘rinishidagi KTB (kam baholi va tez eskiruvchan buyumlar va pul mablag‘lari);
-bu mulkning paydo bo‘lish omillari;
- korxonaning xo‘jalik operatsiyalarida aks etadigan faoliyatlari jarayoni kiradi.Mulk deganda moddiy va pul boyliklarining qo‘shilishi shuningdek, boshqa tashkilot va shaxslar bilan yuridik aloqalar tushuniladi (majburiyat). Xo‘jalik operatsiyalari alohida xo‘jalik harakatlari bilan tasniflanadi va tarkibda o‘zgarish keltirib chiqaradi, mulk va uni paydo qiluvchi omillarning joylashuvi. Shu bilan birga xo‘jalik operatsiyalari quyidagilarga ta’sir qilishi mumkin:
- faqat tashkilotning mulkiga;
- faqat uning paydo bo‘lish omillariga;
- bir vaqtning o‘zida mulk va uning omiliga.
Hamma mulklar ikki guruhga bo‘linadi:
- aylanmadan tashqari aktivlar;
- aylanmadagi aktivlar.



1- rasm


Korxona mulklarining tasnifi.


Asosiy fondlar quiyidagi xususiyatlar bilan xarakterlanadi:
1-uzoq muddat davomida xizmat qiladi (bir yildan ortiq);
2- bir necha yil davomida asta-sekin ishdan chiqib boradi va o‘zining balans qiymatini amortizatsiya orqali ishlab chiqariladigan qiymatga o‘tkazadi;
Asosiy fondlardan farqli ravishda aylanma aktivlar doimiy aylanmada bo‘ladilar. Qoida bo‘yicha ular:
- faqat bir ishlab chiqarish aylanmada xizmat qiladilar;
- o‘zlarining natural formalarini yo‘qotadilar;
- tayyor mahsulotga o‘z qiymatlarini birinchi ishlab chiqarish davridayoq o‘tkazadilar. Birinchi bosqichda korxona mulklarining paydo bo‘lish omili Nizom kapitalining (fondining) shakllanishi yoki:
-ustav kapitalga muassislik pul badallari;
- korxona tashkil etishda davlat tomonidan qo‘yilgan mablag‘;
- mulklar, qimmatbaho qog‘ozlar, nomoddiy aktivlar kabi ko‘rinishdagi muassislik badallari ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. Keyingi bosqichlarda korxona mulkining mablag‘lari paydon bo‘lishi quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha kengayishi mumkin:
- turlicha shakllangan fondlar hisobiga (zaxira kapital, qo‘shilgan kapital, korxonaning rivojlanish fondi) soliqlar to‘langandan keyin korxona ixtiyorida qolgan, hosil bo‘lgan tushumlar hisobiga;

Yüklə 118 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin