- zayomlar va kredit pul resurslari hisobiga; - ustav fondini kopaytirish uchun aksiyadorlarning umumiy yigilishida dividendlar hisobidan ajratilgan pul; - maqsadli moliyalashtirish; - boshqa majburiyatlar. Shunday qilib, korxona mulkining shakllanish omillari ozining xususiy mablaglari hamda kreditorlar tomonidan olingan majburiyatlar boladi.
2-rasm
Buxgalteriya hisobi uslublari oz ichiga qator elementlarini olgan buxgalteriya hisobini organish usullaridir. Ular quyidagicha: 1-hujjatlashtirish; 2- inventarizatsiya; 3-baholash; 4- mahsulot, ish, xizmatni hisoblab chiqish (kalkulyatsiya); 5- schyotlar tizimi; 6- ikkiyoqlama yozuv; 7- balans; 8-moliyaviy hisobot; 9-offsetting (moddalarning o‘zaro sinovlari). Hujjatlashtirish buxgalteriya hisobi ma’lumotlariga yuridik kuch beruvchi amalgaoshirilgan xo‘jalik operatsiyalaridir. Dastlabki hujjatlashtirish buxgalteriya hisobini korxonaning xo‘jalik faoliyatini yaxlit vauzluksiz aks ettirishini ta’minlaydi. Hisobga faqat to‘g‘ri rasmiylashtirilgan hujjatlar, aynan texnikstandartlarda qo‘llanishi ko‘zda tutilishi belgilab qo‘yilgan hamma rekvizitlar qabul qilinadi. Inventarizatsiya natura holida mavjud bolgan moddiy boyliklarni, pul mablaglari va moliyaviy majburiyatlarni korxonadagi haqiqiy ahvolini tekshirish imkonini beruvchi buxgalteriya hisobi elementlaridan biri. Inventarizatsiya buxgalteriya hisobi malumotlarini tasdiqlash yoki hisobga olinmagan boyliklarni, yol qoyilgan yoqotishlar, talon-tarojliklar va kamomadlarni tasdiqlaydi. Baholash xojalik tannarxini pul shaklida aniqlash usuli. Kalkulyatsiyalash yagona mahsulot ishlab chiqarish uchun ketgan ish va xizmat, mahsulot ishlab chiqarish hamda sotish uchun sarflangan xarajatlarning jamlanma hisob-kitob obyekti tannarxini hisoblash usuli. Schyotlar tizimi guruhlashtirilgan obyektlarni iqtisodiy belgilari (21-sonli BHMS) boyicha buxgalteriya hisobiga asoslanadi. Hisobni ikkiyoqlama yozuv boyicha yuritish (17-sonli BHMS) deganda xojalikni yuritayotgan subyekt buxgalteriya operatsiyalari qayd qilishini ikkiyoqlama yozuv tizimi asosida olib borish tushuniladi. Buxgalteriya provodkasi amalga oshirilgan xojalik operatsiyalarini buxgalteriya hisobi boyicha rasmiylashtirish usuli. Buxgalteriya balansi korxonaning aniq sana boyicha moliyaviy ahvolini, mablaglar paydo bolishi va ularning joylashtirish omillarini tasniflovchi moliyaviy hisobotning asosiy shakllaridan biri. Offsetting (moddalarning ozaro sinovi) (1-sonli BHMS) boshqa BHMS larda kozda tutilgan istisno qilgan holda aktiv va passivlar ortasida ozaro sinovning bolmasligi. Moliyaviy hisobot buxgalteriya hisobi malumotlar asosida tuziladi. Uning maqsadi xojalik subyektining moliyaviy ahvolini, faoliyatini va undagi ozgarishlarni korsatishdir. Korsatib otilgan buxgalteriya hisobining har bir elementi qonunchilik tartibida ishlab chiqilgan va tasdiqlangan korsatmalariga mosdir.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI I. Q'zbekiston RespubIikasining «Buxgalteriya hisobi to'g'risida»gi Qonuni, 1996-yiI 30-avgust. 2. Q'zbekiston RespubIikasining «AuditorIik faoliyati to'g'risida»gi Qonuni. «Q'zbekiston ovozi» gazetasi 2000-yiI 3-iyun.