Buxoro davlat pedagogika instituti tosheva nurzoda toshtemirona maktabgacha ta

XVI. 3. Maktabgacha ta’lim muassasining ota-onalar bilan 
hamkorlikdagi ishining mazmuni va usullari 
MTMning ota-onalar bilan ishlashining jamoa tarzida va 
yakkama-yakka holda ishlash shakllarini mohirlik bilan qo‘shib olib 
borish, keng aholi orasida pedagogik tashviqot ishlarini tashkil etish 
tufayli bolalarni tarbiyalashda ijobiy natijalarga erishish mumkin. 
MTM xodimlarini ota-onalar va oila bilan hamkorlikdagi ishlarining 
eng keng tarqalgan shakllaridan bir qanchasini keltiramiz: 
– Ota-onalar bilan yakkama-yakka ishlash. Ilg‘or pedagogik 
tajribalarning ko‘rsatishicha, ishning bu turi katta ahamiyatga ega. 
Bunda tarbiyachi oila va bolaning shaxsiy xususiyatlarini o‘rganib 
ularni o‘zining tarbiyaviy ishida hisobga oladi. MTMlarimiz 
tajribasida ota-onalar bilan yakkama-yakka olib boriladigan ishlarning 
turli xil shakllari aniqlangan; oilaga tarbiyachining borishi, ota-onalar 
uchun suhbat o‘tkazish, ularga maslahatlar berish, ota-onalarning 
MTM hayoti bilan tanishishlari. 
– Ota-onalar bilan jamoa tarzida tashkil qilinadigan ishlar. Bular 
ota-onalarning guruhiy va umumiy majlisi, ota-onalar maktabi, 
anjumanlar, shanbaliklar, savol-javob kechalari. 
– Ko‘rsatmali ishlar. Ishning bu turi ko‘rgazmali, bolalarning 
ishlarini namoyish qilish, ochiq eshiklar kuni, pedagogik axborot 
stendlari, ota-onalar uchun kutubxona oilaviy tarbiyaning barcha 
masalari bo‘yicha materiallar solingan papkalardir. 

---

285 
– Ota-onaga pedagogik ta’lim berish va boshqalarni ko‘rsatish 
mumkin. 
– Tarbiyachining oilani borib ko‘rishi. 
Bola yashab turgan oilani o‘rganish ota-onalar bilan yaqin aloqa 
o‘rnatish va ularga yordam, maslahatlar berishning samarali 
yo‘llaridan biridir. Tarbiyachi oilaga tekshiruvchi sifatida emas 
maslahatchi, do‘st va bola tarbiyasiga yordam beruvchi shaxs sifatida 
boradi. Tarbiyachining oilaga borishidan asosiy maqsad bola 
yashayotgan sharoitni ko‘rish va zarur bo‘lsa, ota-onalarga yordam 
ko‘rsatishdir. Oilani borib ko‘rish va ota-onalar bilan suhbatlashish 
katta pedagogik odat bilan o‘tkazilishi kerak. Ota-onalar bilan 
suhbatda bolaning eng yaxshi tomonlari ochib berilsa, ota-onalarning 
tarbiyachiga bo‘lgan hurmati va ishonchi ortadi. Tarbiyachi bolaning 
uyida ko‘rganlarini qayd qilish bilan bir qatorda ularni tahlil qiladi, 
ota-onalar majlislarida oilaviy tarbiyadagi ijobiy va salbiy tomonlar 
haqida gapiradi. Ularga o‘zining maslahatlarini beradi. Oila 
tarbiyasidagi ijobiy ishlarni ota-onalar uchun tashkil etilgan testlarda 
aks ettirish ham mumkin. Oilani borib ko‘rgandagi taassurotlarini 
tarbiyaviy ishlarni hisobga olish ustuniga yozib qo‘yishi kerak. Oilaga 
kamida yiliga 2 marta borib ko‘riladi. Tarbiyachining oilaga borishi 
ota-onalarda pedagogik madaniyatni oshiradi. 
Ota-onalar bilan shaxsiy suhbatlar. Oila bilan shaxsan ishlashning 
eng keng tarqalgan usuli sifatida qo‘llanadigan suhbat bolalarni 
ertalab qabul qilish va kechqurun kuzatish vaqtida o‘tkazilishi 
mumkin. Ular tarbiyachilar bilan ota- onalarni bir-biri bilan yaqinroq 
tanishishlariga yordam beradi. Tarbiyachining ota-onalar bilan ertalab 
o‘tkazadigan suhbatlari qisqa muddatli bo‘ladi, shuningdek, uning 
yaqinlarida yaxshi kayfiyat, tarbiyachiga ishonch hissi paydo 
bo‘lishida katta ahamiyatga ega. 
Ota-onalardan bola kechqurun qanday kayfiyatda bo‘lganini, 
qanday uxlaganini, bola o‘zini qanday sezishini so‘rash foydali. 
Tarbiyachi ota-onalarga bolalarni bugun guruhda nimalar kutishi 
haqida qisqacha axborot beradi. Bu narsa bolani kayfiyatini ko‘taradi, 
ota-onani xotirjam qiladi. Ota-onalar bilan kechki suhbatlar ham vaqt 
jihatidan cheklangan, ota-onalar bilan kechki suhbat vaqtida tarbiyachi 
bolaning tashqi ko‘rinishiga taalluqli kamchiliklar aytilishi mumkin. 
Bolani guruhda kunni qanday o‘tkazgani, nimalar bilan mashg‘ul 
bo‘lgani, o‘zini qanday tutgani, nimaga e’tibor berish kerakligi haqida 

---

286 
axborot beradi. Ota-onalarni bola tarbiyasida yo‘l qo‘ygan biror 
kamchilik va xatosini tahlil qilish uchun ular bilan yanada mufassal 
suhbat o‘tkazish zarurati tug‘ilganda vaziyatni tuzatish uchun malakali 
maslahat hamda tavsiya berish kerak bo‘lganda maslahatlar 
o‘tkaziladi. 
Guruhiy maslahatlar va majlislar. Agar tarbiyachiga aynan bir 
masala bir nechta ota-onani qiziqtirayotgani ma’lum bo‘lsa, ular 
uchun umumiy maslahatlar tashkil etadi. Pedagog maslahatga 
oldindan tayyorlanadi: zarur adabiyotlarni va ko‘rsatmali materiallarni 
tanlaydi. Maslahat o‘tkaziladigan aniq vaqt haqida ota-onalarini 
ogohlantiradi. Bunday maslahatlar onda-sonda va muntazam 
o‘tkazilishi mumkin. Ota-onalarning guruhiy majlislari zaruriyatiga 
qarab yil choragida bir marta o‘tkaziladi. Bunday majlislardan maqsad 
ota-onalarni aniq pedagogik masalalar bilan tanishtirishdir. Ularda 
mazkur guruhdagi bolalarni tarbiyalash masalalari muhokama 
qilinadi, guruh ishi bilan bog‘liq tashkiliy masalalar qarab chiqiladi, 
ota-onalarning bayramda ishtirok etishlari haqida gapiriladi. 
Majlislar mavzusini belgilashda va unga tayyorgarlik ko‘rishda 
ota-onalari taklif etilayotgan bolalarni yoshini hisobga olish zarur. Shu 
munosabat bilan o‘yin yoki mehnat faoliyatlari haqida masalalar 
ko‘proq o‘rin egallash mumkin. Ota-onalarning umumiy majlisi 
maktabgacha ta’lim muassasalari hamma tarbiyalanuvchilarining ota-
onalari uchun yiliga ikki marta o‘tkaziladi. Ular maktabgacha 
muassasa mudirasi, vrach, tarbiyachilar ishtirokida tashkil etiladi. 
Umumiy majlislarda ta’lim-tarbiyaviy ishning yakunlari muhokama 
qilinadi. Birinchi umumiy majlis o‘quv yili boshida o‘tkazilib, unda 
mudira ota-onalarni maktabgacha ta’lim muassasining yillik ish rejasi 
bilan tanishtiradi. Rejaning oila bilan bog‘liq qismiga aniq to‘xtalib 
o‘tish lozim. Ikkinchi umumiy majlis o‘quv yili oxirida o‘tkaziladi. 
Bunda maktabgacha ta’lim muassasining o‘tgan yildagi ish yakunlari 
haqida ma’lumot beriladi. Bolalar muassasida tarbiyalanuvchilarning 
yashash sharoitlarini yaxshilashda ota-onalarning qo‘shgan hissalari 
ta’kidlab o‘tiladi. Umumiy majlislarda bolalar muassasasi jamoasi 
qanchalik katta va murakkab ishni bajarishni va bu ishda qanday 
yordam berish kerakligini ishonchli tarzda ko‘rsatishi kerak. 
Majlislarda pedagog ma’ruzasining hajmi 20-25 minutga mo‘ljal-
lanadi. 

---

287 
Ota-onalar bilan MTM xodimlarini birgalikdagi faoliyatini tashkil 
etish va uning mazmuni MTM dagi sharoitlarga bog‘liqdir. 
Birgalikdagi faoliyat kerakli darajada amalga oshiriladigan joyda 
o‘zaro yordam, bir-birini tushunish, topshirilgan ishga javobgarlik 
holati 
vujudga 
keladi. 
Ota-onalar 
MTM 
maydonini 
ko‘kalamzor1ashtirish, xonalarni qish mavsumiga tayyorlash, 
sog‘lomlashtirish ishlarini o‘tkazishda yordam ko‘rsatish1ari, 
bolalarga bayram kostyumlari tayyorlashda, bolalarni sayohatga 
kuzatib borishda ishtirok etishlari mumkin. Agar ota-onalar orasida 
fotosuratchilar, tikuvchilar, rassomlar bor bo‘lsa, ular MTMga 
bevosita yordam ko‘rsatishlari kerak. Ota-onalarning ishi ijtimoiy 
xarakterga ega va ixtiyoriylikka asoslangan bo‘lishi kerak. 
Birgalikdagi ishni to‘g‘ri tashkil etish uchun yillik reja tuziladi va 
ko‘rinadigan joyga ilib qo‘yiladi. Ota-onalardan qaysi kunlari MTMga 
kelib yordam berishlari mumkinligini so‘rash lozim. 
Ochiq eshiklar kuni ota-onalar bilan ishlashning samarali 
shaklidir. Ochiq eshiklar kuni jamoaning o‘z kalendar yillik rejasi 
bo‘yicha har bir yosh guruhning ma’lum rejimi bo‘yicha odatdagi 
mehnat kunidir. Bunday kunlarni yiliga 1-2 marta o‘tkazish tavsiya 
qilinadi. Ochiq eshiklar kunini o‘tkazish zarur. Ya’ni ota-onalarga 
bolalarni jismoniy chiniqtirish, ovqatlantirish, nıashg‘ulotning borishi, 
sayr haqida ko‘pgina narsalarni ko‘rish imkoniyatiga ega ekanliklari 
haqida ma’lum qilinadi. 
Ota-onalarga esa quyidagilar eslatiladi: bolalar bilan oddiy 
munosabatda bo‘lish, ularning faoliyatida imkon boricha ishtirok 
etish, tarbiyachiga xalaqit bermaslik, farzandiga tanbeh bermaslik 
(mashg‘ulotlar o‘tkazilayotganda). 
Ochiq 
eshiklar 
kunini 
o‘tkazishga 
tayyorlanayotganda 
fotosuratchini taklif etish, keyinchalik esa “Ota-onalar – bizning 
mehmonimiz”, “Bizda ochiq eshiklar kuni” mavzusida fotoko‘rgazma 
tashkil etish mumkin. Bu ochiq eshiklar kunida qatnasha olmagan ota-
onalarda qiziqish uyg‘otadi. 
Ota-onalar qo‘mitasi va jamoachilik bilan ishlash. Har bir 
MTMda ota-onalar qo‘mitasi bo‘lib “Maktabgacha ta’lim muassasasi 
nizomi” bo‘yicha tashkil etiladi. Ota-onalar qo‘mitasi ishning 
vazifalari va mazmuni uning huquqlari, hisoboti va ish yuritishi ota-
onalar qo‘mitasi haqidagi “Nizom“da aks ettiriladi. Bu qo‘mita ota-
onalarning umumiy majlisida bir yil muddatga saylanadi. Uning 

---

288 
tarkibiga har bir guruhdan 1-2 vakil kiradi. Ular orasidan rais va kotib 
saylanadi. MTM rahbari va pedagogik jamoa ota-onalar qo‘mitasiga 
faol tarbiya masalalarida uzoq bo‘lmagan kishilar tarafdoridir. 
Tarbiyachilar u yoki bu oila qanday ota-onalar qo‘mitasiga a’zo 
bo‘lgandan so‘ng MTMga ota yoki ona qanday yordam berishi 
mumkin, ular jamoa tarbiyasi hayoti bilan qiziqishadimi, MTMda 
bo‘lish kerakligi haqidagi mashg‘ulotlar tartibini kuzatish, sayr 
qilishda ishtirok etish haqidagi taklifga labbay deb javob berishadimi, 
degan savollarga javob berishlari kerak. Ota-onalar qo‘mitasini unda 
ishlashni xohlovchi ota-onalardan ham saylash mumkin. Bunday ota-
onalar odatda, samarali qiziqib ishlaydilar. Ota-onalar qo‘mitasi ota-
onalarning umumiy majlisiga hisob beradi, unga avval qabul qilingan 
qarorlarning bajarilishi haqida hisobot beradi. Ota-onalarning umumiy 
majlisiga hisob beradi. Ota-onalar qo‘mitasining faoliyati MTMning 
yillik rejasiga mos holda rejali ravishda olib borilishi kerak. Qo‘mita 
ishini mudiri boshqarib boradi. Uning niajlislari kamida ikki oyda bir 
marta o‘tkazilishi kerak. 
MTMning ota-onalar bilan ishining yillik rejasi : 
– umumiy majlislar; 
– ota-onalar bilan axloqiy va jismoniy tarbiya masalalarida olib bori-
ladigan ish;
– “Bolalarning tabiat qo‘ynidagi mehnati – axloqiy tarbiyaning 
vositasidir” degan mavzuga alohida e’tibor berish; 
– ota-onalarni MTM ishiga yaqinlashtirish, ularni MTMdagi tarbi-
yaviy ishlar bilan keng tanishtirish. 
Quyidagilar ota-onalar e’tiborida bo‘lmog‘i kerak: 
– navbatchilikni tashkil etish; 
– shanbaliklar uyushtirish; 
– ochiq mashg‘ulotlarda qatnashish; 
– guruh majlislarida qatnashish; 
– individual suhbatlar, maslahatlar. 
– oilalarni borib ko‘rilganda bolalar mehnat faoliyatlariga alohida 
e’tibor berish (bola yoshiga mos holda). 
Umumiy majlislar: 
1.
MTM va oilada bolaning axloqiy tarbiyasi. Mavzu bo‘yicha ota-
onalar chiqishlarini tayyorlash. 
2.
Bola tarbiyasida ota-onalar obro‘yi. Ma’ruza mavzusi bo‘yicha 
tayyorlangan ota-onalar chiqishlari. 

---

289 
a) Yoz paytida MTM hovlisida tarbiyaviy ishlar (bunda mehnat 
tarbiyasi masalalariga alohida e’tibor beriladi). 
b) Yoz sharoitida sog‘lomlashtirish tadbirlari (shifokor axboroti). 
v) Bolalarni ekskursiyaga olib chiqish bilan bog‘liq tashkiliy 
masalalar. 
a) Bolalar bilan o‘tkazilgan yozgi sog‘lomlashtirish ishlarining 
yakuni. 
b) Ota-onalar qo‘mitasi ishining hisoboti.