Buxoro davlat pedagogika instituti

1. Gomogenlar – matematika va gumanitar yo’nalishda ish olib borsa bo’ladigan o’quvchilar.
2. Yarim gomogen – tabiiy turkumdagi fanlarni o’zlashtira olishga moyil o’kuvchilar.
3. Gegeron – barcha fanlarni har xil saviyada o’zlashtiradigan o’quvchilar va hokazo.
Tabaqalashtirish jarayonining yangi muhim yo’nalishi to’ldiruvchi ta’limni rivojlantirish bo’lib qolmoqda.
To’ldiruvchi maktablar paydo bo’lishining sababi AQSh va G’arbiy Yevropada o’zlashtirishi past o’quvchilarning ko’payib borayotganligi, funktsional savodsizlik avj olayotganligidir.
To’ldiruvchi ta’lim maktabgacha tarbiya muassasalarida, maktab va litseylarda amalga oshirilmoqda. AQShda bu xizmatga ommaviy axborot vositalarinig imkoniyatlari ham safarbar etilgan. Milliy telekompaniya maxsus o’quv kanali orqali 130 soatlik o’quv ko’rsatuvlari tashkil etiladi.
O’quv jarayonlarini tabaqalashtirib olib borish bo’yicha chet el mamlakatlarining ko’pchiligida tadqiqotlar davom ettirilmoqda.
Rivojlangan davlatlarda iqtidorli bolalarga e’tibor tobora ortib bormoqda.
Keyingi davrlarda o’z tengdoshlariga nisbatan qobiliyatda bir necha barobor ilgarilab ketgan bolalar ko’plab topilmoqda. Ular o’qishni juda erta boshlab ta’lim kurslarini o’zlashtirishda katta shov-shuvlarga sabab bo’ladigan darajada muvaffaqiyatlarga erishadilar.
Shunday iqtidorlar maktabi G’arbda XX asrning 60-yillardayoq paydo bo’lgan edi. Bunday maktablarning o’quv dasturlari bolalar qobiliyati va imkoniyatini to’la ro’yobga chiqarishni ta’minlab berish darajasida murakkab tuzilgan.
Qobiliyatli bolalar bilan ishlash dasturlari AQShda keng quloch yoygan. Ayrim shaharlarda oliy toifali bolalar bog’chalari ochilgan bo’lib, ularda 4-5 yoshli o’quvchilar maktab dasturida o’qitiladilar. AQShda “Merit” dasturi asosida har yili yuqori sinflar va kollejlardan eng qobiliyatli bolalardan 600 mingtasi tanlab olinadi. Ular o’rtasida test sinovlari o’tkazilib eng qobiliyatli 35 ming o’quvchi tanlab olinadi va o’qitiladi. Ularga turli imtiyozlar, stipendiyalar, yaxshi shart-sharoitga ega bo’lgan turarjoy, eng oliy darajadagi universitetlarga qabul va boshqalar amalga oshiriladi.
Lekin iqtidorli bolalarga qarama-qarshi qutbda turgan aqli zaif o’quvchilarning taqdiri ham chet ellik hamkasblarni tobora tashvishlantirmoqda, bunday holni kelib chiqish sabablarini o’rganish, oldini olish bo’yicha ko’pgina profilaktik ishlar olib borilmoqda va ular uchun maxsus maktablar ochilmoqda. Lekin statistik ma’lumotlar bunday bolalar soni tobora oshib borayotganligini ko’rsatayotir.
XX asrning 70-yillarida AQShda kelajak maktabi umummilliy loyihasini amalga oshirishga kirishildi. Bu eksperiment mazmuni o’qituvchi buyrug’i bilan ish tutish, ko’proq o’quvchilarga mustaqil ishlash imkoniyatini berishdan iborat. Ta’lim tarkibi sinfda ishlash, mustaqil mashg’ulot, o’qituvchi konsultatsiyasini o’z ichiga oladi.
Germaniya maktablarida sinfda o’quvchilar sonini qisqartirish sari yo’l tutilgan. Bunday o’quvchilarning har biriga individual paketlar (topshiriqlar) tarqatiladi. Toshiriqlarni o’quvchi mustaqil bajaradi, lozim bo’lganda u o’qituvchidan konsultatsiya oladi.
Yuqorida bayon qilinganlardan ko’zda tutilgan maqsadlar:
- maktablarning insonparvarlik, umuminsoniylik yo’nalishlarini kuchaytirish;
- o’quvchi shaxsini shakllantirishning eng samarali yo’llarini qidirib topish;
- tarbiyaning yangi shakllarda – o’quvchilar kengashi, maktab kengashlaridan, tarbiyaviy o’yinlardan foydalanish;
- maktab o’quv dasturlarini ixtisoslashtirish, fanlarning o’zaro aloqasini mustahkamlash, takomillashtirish;
- maktabni mehnat, insoniy faoliyat bilan yakinlashtirish, kasbga yo’naltirish ishlarini qayta tashkil etish;
- tabaqalashtirib o’qitishni yo’lga ko’yish, maxsus o’kuv muassasalarini (xam iqtidorli, ham aqliy, jismoniy zaif o’quvchilar uchun) rivojlantirish;
- yangi, ya’ni o’quv texnik vositalarni ta’limdagi salmog’ini oshirish, o’kituvchilar uchun kompyuter ta’limini yo’lga ko’yish;
- pedagogik g’oyalarni amalga oshirishda keng kamrovli tadqiqotlarni amalga oshirishdan iboratdir.