Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti pedagogik ta

Bola shaxsini rivojlantirishda didaktik o‘yinlarning ahamiyati 
Maktabgacha yoshdagi bolalar foliyati rang-barangdir. Ular hammadan 
ko‘proq o‘yinni yoqtiradilar. Chunki o‘yin maktabgacha yoshdagi bolalar uchun 
asosiy va eng sevimli mashg‘ulotdir. O‘yin – bolalarning o‘zaro munosabati yo‘lga 
solidi, his-tuyg‘usini rivojlantiradi, erkini mustahkamlaydi. 
Shuning uchun ta’lim tarbiya berish jarayoniga o‘yin elementlarining 
muaommoli holatlarining kiritilish va darslarni jonlantiradi 
Didaktik o‘yinlar ta’limiy xarakterga ega bo‘lib bolalar bilimining 
mustahkamlanishiga va kengayishiga ularning umumiylashtirishiga tizimga 
solishga yordam beradi. Ta’lim va tarbiya berish jarayonida har xil didaktik 
o‘yinlardan: og‘zaki, stol ustida xarakatli, ijodiy xayolan sayohat o‘yin viktorinada 
foydalanish muaommoli xolatlar chiqarish, yechimini toppish, natijaga erishish, 
mashg‘ulot samorodorligini oshiradi 
Didaktiv o‘yinlarning xususiyatlari shundaki, ta’limga a’loqador masalalar 
mashg‘ulot jarayonida o‘yin asosida uning qoidalariga muvoffiq tarzda olib 
boriladi, bola o‘ynar ekan u nimanidir o‘rganishi haqida o‘ylab o‘tirmaydi. Lekin 
o‘yin jarayonida nimanidir o‘rganadi. Didaktiv o‘yin mazmuni ta’limni muhim 
qismi sifatida kiritilgan bo‘ladi. Didaktik o‘yin bolalarning aqliy qobilyatini 
o‘stiradi. Bola o‘yin jarayonida faollashadi. O‘yin vazifalari diqqatni jamlashni, 

---

534 
o‘yin mazmunini anglashni talab qiladi. O‘yin bolani talim tarbiya olishga zarur 
ko‘nikmalar hosil qilishga undaydi. Didaktik o‘yinlarni bolalarning ma’naviy va 
axloqiy kamolotiga ularning mukammal inson bo‘lib kamol topishida tarbiyaviy 
ta’sir qudratiga ega. O‘yin timsolida bolalar jamoa bo‘lib yashashga 
uyushqoqlikkka birgalikda ijod qilishga, ishlashga va mustaqillikka o‘rganadilar. 
Didaktik o‘yinlar bolalarning aqliy faoliyatini ongini o‘stirishga ularning fikrlash 
tashabbuskorligini oshirishga xizmat qiladi. Bolalarning his-tuyg‘ularini 
shakllantirishga ayniqsa, ularning sezgi a’zolarini (sezish, ko‘rish, tinglash, va 
boshqalar) faoliyatini oshirishga yordam beradi. Uning idroki zehni xotirasi, 
irodakisini mustahkamlab boradi. Diqqati va topqirligi oshib boradi, olgan 
bilimlarining o‘z faoliyatida mehnat o‘yin jarayonida sinab ko‘rish ishtiyoqi paydo 
bo‘ladi. Didaktik o‘yinlardan asosan bolalarning aqliy faoliyatini rivojlantirihga 
ta’sir etuvchi vosita foydalanish bilan bir qatorda nutq o‘stirish, atrof-muhit bilan 
tanishtirish, hisoblash ko‘nikmalarini hosil qilish.
Ekologik va estetik tarbiyani amalga oshirishda keng qo‘llaniladi. Bolalar bilan 
o‘tkaziladigon har bir didaktik o‘yin ularda aniq bilimga narsa va buyumlarga 
qiziqish uyg‘otish bolalar diqqatini jalb qila olishi mumkin. Bolalar oldiga 
qo‘yilgan bolalar tushunchasiga mos bo‘lmasa, ularni qiynab qo‘ysa, u vaqtda 
o‘yin o‘z qiymatini yo‘qotadi. Bolalar qiziqmagach vazifa bajarilmaydi, maqsadga 
erishilmaydi. Didaktik o‘yinda bevosita takrorlash metodlaridan foydalanish lozim. 
Bundan maqsad ayrim muammolarni hal qilishdir, ya’ni mashg‘ulotlarda faol 
qatnashgan bolalar bilan sust, loqayd bolalarni ham o‘yinga jalb qilib olingan bilim 
va ko‘nikmalarni takomillashtirishdan iboratdir. Ta’limning o‘yin jarayonini 
ayniqsa, ochiq havoda amalga oshirish bolalarda kuzatuvchanlik va ijodgarlikni 
rivojlantirib va ularni ranglarni, shakllantirib, kata-kichikligini, hidni, ta’mni, 
aniqlashda qobilyatini taraqqiy ettirishga o‘rgata boradi. Jismoniy mashqlar 
o‘tkazish chog‘ida ham turli she’riy yoki topishmoqli o‘yinlardan foydalanish 
maqsadga muvofiqdir. Bolalarda mustaqil bajarish malakaviy ko‘nikmalarini 

---

535 
hosil qilish ularning zehnini ostirish, tez hisoblash ko‘nikmalarini rivojlantirish 
ijodiy fikr maxsulini o‘stirish qiziqishlarini oshirish maqsadida mashg‘ulotlarni 
zamonaviy usullarda foydalanib o‘tish davr talabidir. Mavzuli nutq o‘stirish, atrof-
olam bilan tanishtirish mehnat mashg‘ulotlarida sahnalashtirish “o‘yin 
musobaqalar” “teatrlashtirish” “Sayohat” “Konsert” mashg‘ulotlaridan foydalanish 
samarali natija beradi. Shunday qilib, - O‘yin bolalarning mustaqil faoliyati bo‘lib 
unda bolaning ruhiyati namoyon bo‘ladi. - O‘yin maktabgacha yoshdagi bolalar 
hayotini tashkil etish shaklidir. - O‘yin bolalarning har tomonlama tarbiyalash 
vositalaridan biridir 
-
O‘yin bolalarga ta’lim tarbiya berishning metod usulidir. - Bolalar uyini o‘zining 
mazmuni xususiyati va tashkiliy jihatlariga egadir. - O‘yin bolalarning jismoniy 
jihatdan tarbiyalashda maktabgacha talim muassasasi ishida katta o‘rin egallaydi. 
O‘yinda yosh organizmga xos bo‘lgan talab va ehtiyojlar qondiriladi. Hayotiy 
faollik ortadi birdamlik, tetiklik, quvnoqlik tarbiyalanadi. Shuning uchun ham 
bolalarni jismoniy tarbiyalashda o‘yin munosib o‘rin egallaydi.