Buxoro davlat unversiteti

Shunday kilib, badiiy-musiqaviy did quyidagi jarayonda shakillanadi:

1. 
   Musiqa asarini to’laligicha idrok etish.
   

2. 
   Uning ma’nosini tushunib olish.
   

3. 
   Agar o’rinli bo’lsa, bajarish. Amaliyotda u namoyon bo’ladi:
   

1. 
   Agar bahosida.
   
2. 
   Badiiy talablarga javob beradigan asarlarni qabul qilishga intilish.
   

3. 
   Asar tanlashda idrokda badiiylikni boshdan kechirish va asarlarni ijro etish. Vazifa: Musiqaviy deganda nimani tushunasiz? Emotsional hissiyot nima?
   

Bolalarni pedagogik aktiv faoliyatini vujudga keltirish uchun nimalar orqali qiziqtiradi? Qanday badiiy asarlarni bilasiz?

Bolaning musiqaviyligi uning aktiv musiqaviy faoliyati orqali tarbiyalanadi. Pedagog mashg’ulotlarda bolalar diqqatini tashkil etish va yo’naltirish orqali qabul qilingan narsalar haqida o’ylash, qiziqish, taqqoslash, qiziqish uyyutishga yordam beradi.

Bolalarda musiqa mazmuniga tushunarli munosabatda bo’lish paydo bo’ladi, musiqani tinglashga ishtiyoq -tug’iladi. Musiqaviy asarlarni tinglash bolalar yshtirokisiz bo’lmasligi kerak. Musiqa orqali beriladigan kayfiyat ularda javob kaygusini uyyutish kerak.Emotsional jonkuyarlikni tarbiyalash yo’llari tulicha. Mohir metodik usullar orqali bolalarni musiqa asarlarinish bajarilishiga jalb qilish mumkin: ashula aytish, raqs, o’yinlarga.

Emotsional jonkuyarlik bo’yicha avvalgi tajriba bilan chambarchas 6og’liq. Bola qanchalik tanish musiqa asarini tinglasa, shunchalik u musiqaviy faoliyatda aktiv hamda maqsadga qaralgan hamda ishtirok etadi. Suhbat musiqaga yanada ongliroq munosabatda bo’lishga yordam beradi. Uyinchoqlar, rasmlar she’riy va obrazli so’zlar qo’llanishi musiqa orqali kuzg’atilgan kuy ogohlikni chuqurlashtiradi va shu asosda musiqani yanada nozik tiyaglash ortadi. O’z navbatida ular bolaning aktiv faoliyatini hisoblagan qushiq aytish va harakatlarida mustahkamlashadi.

Bolani musiqaviy asarlarni idrok etish tug’risidagi masalaga to’xtaymiz.

Idrok san’ati o’zidan kiyin dsixologik faoliyatni namoyon qiladi. qaysiki, intelektual, bilish, emotsional momentlarni birlapggiradi. Musiqa san’ati asarlarini tushunish masalasi o’zidan o’zi kelib chiqishi mumkin emas. Uni o’rgatish kerak. Musiqa asarlarini idrok etish hissietidan boshlayaadi. Musiqa asarlarini idrok etish emotsional jonkuyarlikni vujudga keltiradi. Bolaning bu holatida unga tanish mazmun va quvonch-idrok asosida emotsiyalarning paydo bo’lishidir. Bolalarda asarni tushunib qabul qilish qobiliyatini tarbiyalash zarur.

Musiqani idrok etish ilk bolalardan shakllanadi. To’plangan emotsional musiqaviy taasurotlar qo’shiq aytishga, muzika asboblarini chalishga, badiiy xalh qo’shiqlarini aytishga olib keladi.

Hissiyog, eshitish, idrokning rivojlanish asosida bolalarda musiqaviy taasurotlar to’plana bshlaydi. 7 yoshli bola musiqaning mazmuniga qarab qayg’uradi va fikr yuritadi. Biz bola oldiga musikani idrok etishning payida bo’lishi vazifasini quramiz. Keyin esa tashqi ta’sir etish orqali musiqaviy taasurotlarni yshindisi vazifasini.

Estetik idrok - bu 2 asosiy komponentlar yishndisidir: emotsionallik va tushunarlilik. Lekin bunga yana xayol va harakat momenti - ritm ham qo’shiladi.

Keyin maktabg^-acha yoshdagi bolalar tanish musiqani biladilar, marsh, ilyaska, alla musiqalarii ajratadilar, musiqaning sokin va quvnoq xarakterini ajratadilar, lekin uni yosh xususiyatlari kuchiga ko’ra so’z orqali ifodalay olmaydilar. 4-5 yoshda bolalar obrazlarni detallashtiradilar, musiqaning kontrast xarakterlarini qisman ajratadilar, musiqa asarlarining ifodaliligi forma va vositalarini tushunadilar. Pedagogning savoli va talabiga so’z orqali javob qaytaradilar. 6-7 yoshli bolalar quyidagi terminlar orqali; kirish, kuplet, birga aytish bo’liad, temp va boshqalar, differentsiyalashtirishlari va umumlashtirishlari mumkin. Ular musiqa asarlarining ifodaliligi xarakter va vositalarini tushunadilar va o’yin obrazlarig’a qarashadi.

Shunday qilib musiqa idrokini tarbiyalash quyidagicha boradi:

1. 
   Musiqa materialini ajratib olish.
   
2. 
   Tarbiya va ta’lim metodlarini sistemalashti-rish.
   
3. 
   Ishning turli bosqichlaridan foydalanish.
   

4. 
   Musiqa asarlarining turli-tuman tematiklaridan foydalanish (ijtimoiy, tabiat, mehnat, bolalar turmushi, ertaklar).
   

5. 
   Musiqa asarining obrazlar soni va formasiga qarab asta-sekin murakkablashib borishi. Musiqani emotsional uchun uning tovush materialini qabul qilishni bilish zarur, uni
   

eshitish, differentsiyalashni bilish kerak. Bu malaka bolalar bilan musiqa asarlarini (oddiylarini) analiz qilish, ular diqqatini musiqa ifodaliligi vositalariga qaratish yo’li bilan rivojlantiriladi. Musiqa asarlarini analiz qilish orqali bola musiqani o’ziga xos tilini ajrata boshlaydi -musiqaning xarakteridagi dunyodagi obrazlar bilan bsnliqliq ular emrtsional kayfiyatini (lirika, bardamlik, tantanavorlik va boshqalar).

Pedagog bolalarda aktiv faoliyatni vujudga keltirish uchun obrazli va she’riy so’z orqali ashula, o’yin, eshitish uchun pesa syujetini yoritadi, bolada paydo bo’ladigan xayolni qo’z!aydi, obrazlarni chaqiradi, uni syujet asosida fikrlash harakatiga musiqa asarini

programmasiga jalb qiladi.
Shunday yunalishdan keyin musiqani idrok etish bolada emotsional tushunarli
bo’ladi.

So’z orqali natijani ifodalash va asarga baho berish tarbiyachining mohir rahbarligi ostida asta-sekin badiiy-musiqaviy didni paydo qiladi.

Shunday kilib, badiiy-musiqaviy did quyidagi jarayonda shakillanadi:

1. 
   Musiqa asarini to’laligicha idrok etish.
   
2. 
   Uning ma’nosini tushunib olish
   

3. 
   Agar o’rinli bo’lsa, bajarish. Amaliyotda u namoyon bo’ladi:
   

1. 
   Agar bahosida.
   
2. 
   Badiiy talablarga javob beradigan asarlarni qabul qilishga intilish.
   

3. 
   Asar tanlashda idrokda badiiylikni boshdan kechirish va asarlarni ijro etish. Vazifa: Musiqaviy deganda nimani tushunasiz? Emotsional hissiyot nima?
   

Bolalarni pedagogik aktiv faoliyatini vujudga keltirish uchun nimalar orqali qiziqtiradi? Qanday badiiy asarlarni bilasiz?