Buxoro viloyati hududiy

Sinov savollari
1. Aylanishlar soni o‘zgarganda kompressor xarakteristiasini qayta hisoblash.
2. Parrakli kompressorlarning ishini tartibga solish shartlari.
3. Kompressorlar xarakteristikasi deb nimaga aytiladi.


Tayanch iboralar:
Parrakli kompressorlarning xarakteristikalari, aylanishlar sonining kompressor xarakteristikasiga ta’siri, kompressor quvvatini, sarfini qayta hisoblash formulalari, drossellash.


Mavzu 14
Nasos stansiyasida bajaradigan asosiy ishlar.
Reja.

1. 
   Nasos stansiyasi nasos agregatlari va ularning yuritmalari
   
2. 
   Neft va neft mahsulotlarini quvurlar orqali transport qilish texnologiyasi.
   

Gaz so'rish agregati xizmatidagi tizimlarning eng murakkabi — gaz so'rish agregatini tartibga solish va xavfsizligini ta'minlash tizimidir. Ushbu tizim quyidagi funksiyalarni bajaradi: gaz so'rish agregatini ishga tushirish va uni to'xtatish; gaz so'rish agregati ishini o'rnatilgan rejimda normal holatda ushlash; gaz so'rish agregati ishini xarakterlovchi turli fizik parametrlar (gaz bosimi, yonish mahsulotlari harorati, yuqori bosimli quvur o'tkazgich va Past bosimli quvur o'tkazgich rotorining aylanish chastotasi) ni o'lchash; avariya xavfi yuzaga keiganda gaz so'rish agregati ning xavfsizligini ta'minlash choralarini amalga oshirish; ishga tushirish turbinasi (turbodetander) orqali bosliqarisb va ishga tu-sliirish turbinasiningxavfsizligini ta'minlash; gaz so'rish agregati-ni masofadan turib distansion boshqarish.
Xullas, tartibga solish va avtomatik xavfsizligini ta'minlash tizimi gaz so'rish agregati ishining ishonchli va normal holatini ta'minlaydi (1.8- rasm). Bu tizim tarkibiga avtomatlarning clek-tr va gidravlik ajratgich va qayta uiagichlarning, reguiyatorlar-nnig, zoiotniklarning va boshqalarning katta miqdori kiradi. Ga/ turbinasi ish rejimi yonish kamerasiga yoqilg'i gaz. uzalishni o'ziashtirish (kamaytirish yoki aksincha) vol ishi bilan tartibga soiinadi. Gaz so'rish agregati ish rejimining buzilishi yuzaga kel-gan vaqtcia tartibga solish va aviomatik xavfsizligini la'miniash tizimi agiegatni o'chiradi va bu haqda xizmat xodimiga signal orqali xabar beradi. Gaz so'rish agregati ish. rejimining o'zgarisbida yoqilg'i gazini yonish kamerasiga uzarisli darhol to'xlaydi. Tizimda blokirovkaning turli ko'rinislilarl mayjad.
-Markazdan qochma nagnetatellari yuritmalari uchun statsio-[• gaz turbinalaridan tashqari aviatsion va sudali gaz turbinalar mm qo'llaniladi. Aviatsion gaz turbinalar — quvvati 6,3 ming kVt hA'lgan NK-12ST rusumli va quvvati 16 ming kVt bo'lgan NK-l^ST rusumli gaz turbina dvigateli bo'lib, ular o'zlarining nor­mal muddatini samolyotda o'tashadi. Yonilg'ini suyuq holidan gaz holiga o'tkazish bilan bog'liq bo'lgan o'zgarishlar kiritilgan by turbinalarni markazdan qochma nagnetatellari yuritmalari si-fatida ishlatiladi. Aviatsion gaz turbina dvigatellari yuritmalari bilan birlashgan gaz so'rish agregatlar o'zining ixchamligi. kichik gabariti va massasi bilan statsionar gaz turbina yuritmasi bilan birlashganlaridan ajralib turadi. Taxminan bir xil quvvatli (6 ming kVt) gaz turbina qurilmasi (yuritma) GT-750-6 rusumdagi stat­sionar turbina bazasida 46,5 t massaga, GPA-S-6,3 rusumli avi­atsion gaz turbina dvigateli bazasida esa 3,5 t massaga ega. Bun-dan tashqari aviatsion gaz turbina dvigatellari bazasidagi gaz so'rish agregatlar uchun ishga tushirishning tez amalga oshishi (10—15 min) ham xarakterlidir, agregat esa montaj maydoniga. uning mexanizmlari transportlashgan bokslarga joylashtirilgan holda blok ko'rinishida olib kelinadi.
Sudali gaz turbina qurilmalarida yuritma sifatida quvvati 10 ing kVt bo'lgan GPU-10 rusumli gaz turbina qurilmasi )'Uaniladi. Sudali gaz turbina qurilmalari uzunligi 6 m va di-netri 1600 mm bo'lgan birlamchi «sigara»ni tashkil etadi. Su-li gaz turbinali gaz turbina qurilmalari yuqorida aytib o'tilgan iatsion gaz turbinali gaz turbina qurilmalarga xos afzalliklarn-g hammasiga ega. Sudali gaz turbina dvigatelining blok-kon-/neri massasi 30 t ni, shu bilan birga «sigara»ning massasi 10,5 t tashkil etadi. Sudali gaz turbina dvigateli gaz turbina qurilma-i kompressor stansiyalarning qurilish maydonchasiga trans-rtli himoya konteynerlarda (1.10- rasm) olib kelinadi va nol i sathda poydevorga o'rnatiladi.
Gaz turbina yuritmali gaz so'rish agregati tiplarining umu-belgisi hali o'rnatilmagan. XX asrning 60- yillarida ishlab jarila boshlagan gaz turbina qurilmalari uchun quyidagi belgi-qabul qilingan edi: GT-700-4, GT-750-6, GT-700-5 (GT-turbina, birinchi son — gazning yonish kamerasidan kcyingi, эп bosim quvur o'tkazgichiga kirmasdan oldingi harorati, °C, nchi son — gaz turbina qurilmalarining quvvati, MVt). Ba'zi arda rusumlanishdagi sonlar o'rni almashtirib yoziladi, ma-i GT-6-750. Quvvati 10,16 va 25 ming kVt bo'lgan stasion-az turbinali gaz so'rish agregatlari uchun quyidagi belgilar ll qilingan: GTK-10, GTN-16, GTN-25 (GT - gaz turbi-K. — kompressor yuritmasi uchun, N — nagnetatel yuritmasi in; sonlar — gaz turbina quvvati, MVt). Shuningdek, GTQ
laming alohida nomlanishlari mavjud, masalan, GTK-10-3 va GTK-10-4, bu yerda sonlar — nomlanish raqami. Aviatsion gaz turbina yuritmasi bilan birlashgan gaz so'rish agregatlari uchun quyidagi belgilar qabul qilingan: GPA-S-6,3 va GPA-S-16 (GPA — gaz so'rib chiqarish agregati, sonlar — gaz turbina quvvati). Sudali gaz turbina yuritmalari bilan birlashgan gaz so'rish agre­gatlari uchun quyidagi belgi qabul qilingan: GPU-10 (GPU — gaz so'rish qurilmasi, son — gaz turbina quvvati, MVt).
Magistral gaz quvurlari bo'ylab gazni transportirovka qilish uchun nagnetatellar yuritmalari tipini tanlash texnik-iqtisodiy tomonlama emas, balki ekologikjihatdan ham muhim ahamiyat kasb etadi, chunki elektr yuritmali gaz so'rish agregatlari atmos-ferani ifloslamaydi. Elektr yuritmali gaz so'rish agregatlarini qo'llashning iqtisodiy samarasi haqida turli mulohazalar mavjud. Masalan, agar kompressor stansiyalarni magistral liniyalar bilan birlashtiruvchi elektr liniyasining uzunligi 100 km dan oshmasa, gaz turbina yuritmali gaz so'rish agregatlariga qaraganda elektr yuritmali gaz so'rish agregatlarining iqtisodiy samaradorligi ba-landroq. Biroq gaz so'rish agregati yuritmasinmg u yoki bu tipi­ni tanlash har bir holatda gaz transporti va energiya tizimlari rivo-jiga kompleks yondoshuv asosida amalga oshirilishi kerak.
Gaz so'rish agregatining markazdan qochma nagnetateliga kelib tushayotgan gaz mexanik aralashma, namlik va kondensat-dan tozalanishi kerak. Gazda mexanik aralashmalarning mavjud-ligi markazdan qochma nagnetatelining ishdan chiqishiga sabab bo'ladi. Markazdan qochma nagnetatelidagi gazning siqilishidan keyin Lining harorati 50—80°C gacha oshadi. Gazning bunday harorati lining gaz quvuri bo'ylab sarfini kamaytirishi va kom­pressor stansiyalararo gaz quvurlar uchastkasida haroratlar far-qini yuzaga keltirishi mumkin. Quvur ko'ndalang uzunligi bo'yicha sezilarli haroratlar farqi harorat kuchlanishini va quvur deformatsiyasini yuzaga keltiradi. Shuning uchun siqilishdan so'ng gaz magistral gaz quvuri bo'ylab uzatishdan avval, albatta 5—15°C gacha sovitilishi kerak. Bu maxsus gaz sovitish qurilma­lari yordamida amalga oshiriladi.
Gazni mexanik aralashma va kondensatdan tozalash uchun qurilma ma'lum bir vertikal separator-chSngtutqichlar va o'ramli quvurlardan tashkil topgan.
Tozalanishi kerak bo'lgan gaz kirish quvuri orqali pastki qavatning yuqori qismiga kelib tushadi. Pastki qavatda go-rizontal chegaralarda payvandlash yordamida kontakt quvurlari mahkamlangan. Quvurlarning pastki qismida ko'ndalang kesim mavjud. Quvur tomonlari apparatning pastki qismidagi moy van-nasining yuqori sathiga 25—30 mm yetmaydi. Chiqish quvurlari-dan chiqib, gaz maxsus yuqori seksiya yordamida og'diriladi, moy qatlami orqali o'tadi va moy tomchilarini olib, kontakt quvurlari orqal apparatning o'rta qavatiga o'tadi. O'rta qavatda kontakt quvurlaridan chiqayotgan gaz oqimi tezligi darrov pasayadi va changning yirik zarraiari moy tomchilari bilan birga cho'kadi va drenaj quvurlari bo'ylab apparatning pastki qismiga oqib tushadi. Yirik chang zarraiari va moydan tozalangan gaz yuqorigi seksiyaga uzatiladi, u yerda po'lat plastina-jalyuzi nasadka-lararo o'tadi. Jalyuzilarda diametri 0,25 mm dan kam bo'lgan mayda chang zarraiari va moy qoldiqlari cho'kadi. Tozalangan gaz apparatning yuqorigi qismidan chiqish quvurlari orqali chiqib ketadi. Chang zarraiari bilan ifloslangan moyni apparatdan uzoqroqda joylashgan tindirgichga yuboriladi. Ifloslangan moy­ni tindirgichga maxsus quvur yordamida havo puflash orqali yu-ooriladi. Yangi moy apparatga maxsus akkumulyatordan chiqqan quvur orqali qo'shiladi. Ifloslangan moyni to'liq tozalash max­sus lyuk orqali yilda 2—3 marta apparat o'chirilgan holda amal-ga oshiriladi. Moy changtutgichlar quyidagi gabaritlarga ega: ko-ipus diametri 2,4 m gacha, balandligi 8,8 m gacha, changtutgich­lar og'irligi 30 t gacha.
Siklonli changtutgichlar ham vertikal apparatdan tashkil topgan. Silindrik apparat ichida siklonlar joylashgan
Birinchi pog'ona — siklonli changtutgichlarda; ikkinchi pog'ona — filtr-separatorlarning gorizontal tipida, flltrlovchi elementdagi yupqa filtratsiya hisobiga tozalashni amalga oshirish.
Markazdan qochma nagnetatellardan keyin siqilgan gazni magistral gaz quvurlariga uzatilishdan awal sovitish uchun kom­pressor stansiyalarda gazni havoli sovitish qurilmalari qo'llaniladi. Bunday qurilmalarning har biri ma'lum bir havd* sovitish apparat (HSA) (odatda, 8—15 ta) laridan tashkil topgan. Havo sovitish apparatlarining HSG (gorizontal) va HSZ (zig-zagsimon) tiplari ishlatiladi. HSG rusumli apparatda issiqlik almashuvi elementlari bir qator, gorizontal joylashtirilgan, HSZ msumidagi apparatlarda esa bir-biriga nisbatan ma'lum burchak ostida (zigzagsimon) joylashadi.
Havo bilan sovitgich quyidagicha ishlaydi: tayanch metall konstruksiyalarida zmeyevikli trubkasimon issiqlik almashuvi sek-siyalari mahkamlab o'rnatilgan. Issiqlik almashuvi seksiyasi quvurlari bo'ylab ishchi bosim ostida transportlanayotgan gaz yu-boriladi. Issiqlik almashuvi seksiyasining quvurlararo bo'shlig'idan elektr yuritmali 2 ventilyator yordamida havo yu-boriladi. Aynan shu havo hisobiga gaz soviydi. Qurilish maydoliga HSA laming har bin alohida blok (komplekt)lar va uzcllar o'rinishida olib kelinadi. Apparat aynan shu bloklar va uzellardan montirovka qilinadi.