Buyurtmali kalkulyatsiya qilish usullari Reja: Kirish Kalkulyatsiyaning tamoyillari

Tannarxni kalkulatsiya qilishning jarayonli usuli

Uzluksiz, bir necha bosqichdan iborat jarayonlar bo’yicha keng ko’lamdagi mahsulot ishlab chiqaradigan xo’jalik yurituvchi subyektlarda qo’llaniladi

Mahsulot tannarxini jarayonli usul bo’yicha hisoblashda o’rtacha xarajatlar usuli yoki FIFO usuli qo’llanilishi mumkin.
Mahsulot tannarxini hisoblashning o’rtacha xarajatlar usuli belgilangan muddat boshi uchun tugallanmagan ishlab chiqarishdagi mahsulotni hisobot davri davomida boshlangan va tugatilgan sifatida ko’rib chiqadi. Bunda “asosiy ishlab chiqarish” hisobkitob schyotida yig’ilgan barcha (yil boshiga qolgan qoldiqlarni hisobga olgan holdagi) xarajatlar hisobot davrida ishlab chiqarilgan shartli tayyor mahsulot birligiga bo’linadi.
FIFO usulida hisobot davrining boshida birinchi navbatda tugallanmagan ishlab chiqarish mahsulotlari tugallangan ko’rinish oladi, shundan keyin yangi mahsulot ishlab chiqariladi. FIFO usuli mohiyatini tushunish birmuncha qiyin bo’lsa ham, real holatdan kelib chiqib o’rtacha xarajatlar usuliga nisbatan aniqroq natijalarni berishi bilan o’ziga xosdir.

Shuning uchun FIFO usuli mohiyatini atroflicha ko’rib chiqish maqsadga muvofiqdir.
Ishlab chiqarilayotgan mahsulot tannarxini hisoblashning jarayonli usulidan foydalangan holda tayyor mahsulot tannarxini hisoblash uchta tahliliy jadvallar tuzilishiga asoslanadi:
1. shartli ishlab chiqarish hajmini hisoblash jadvali; 2. ishlab chiqarilayotgan mahsulot birligi tannarxi tahlili;
3. yakuniy tannarxni hisoblash.

Ana shu tahliliy jadvallardagi ma’lumotlardan foydalanib, tayyor mahsulotga olib boriladigan xarajatlar miqdori va tugallanmagan ishlab chiqarish qoldig’i sifatida qoldiriladigan qismini aniqlash mumkin.
Quyidagi misol yordamida hisoblashning jarayonli usuli mohiyati va jadvallar tahlilini ko’rib chiqamiz.
Plastmassa o’yinchoqlarini ishlab chiqarishga ixtisoslashgan xo’jalik yurituvchi subyekt ikkita jarayon orqali mahsulotni tayyor holatga keltiradi: shaklga keltirish (A sexida) va qayta ishlash (V sexida). A sexida ishlab chiqarish jarayonining boshlanishi bilan asosiy materiallar ishlatiladi. Qo’shilgan xarajatlar har ikki sexda ham ishlab chiqarish jarayonida teng taqsimlanadi. A sexida shaklga keltirilgan tugallangan yarim fabrikatlar V sexiga o’tkaziladi. V sexida qayta ishlangan o’yinchoqlar omborga topshiriladi. Ishlab chiqarish bilan bog’liq qo’shimcha ma’lumotlar quyidagi jadvalda berilgan:

Hisobot davri boshida tugallanmagan ishlab chiqarish		15 ming dona
Materiallar, ming so’m	600,0
Qo’shilgan xarajatlar (40% ga tugatilgan), ming so’m	166,5	766,5
Hisobot oyi davomida ishlab chiqarilgan, ming dona		72,0
Hisobot oyida qayta ishlash boshlangan		60,0
Belgilangan muddat yakunida asosiy ishlab chiqarish (50% ga tugatilgan), ming so’m		3,0
Hisobot oyida asosiy materiallar berilgan, ming so’m		3300,0