Byudjet daromadlarini shakllantirish va undan samarali foydalanish mexanizmini takomillashtirish masalalari Tursunmurodova Sh – tmi magistranti
Yüklə 315,06 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Byudjet daromadlarini shakllantirish va undan samarali foydalanish mexanizmini takomillashtirish masalalari Tursunmurodova Sh – TMI magistranti Davlatning ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarini o’z vaqtida va to’liq ijobiy hal etish ma’lum moliyaviy asosni talab etadi. Aynan moliyaviy asosning markaziy bo’g’inini davlat byudjeti tashkil etadi. Davlat moliyasini sog’lomlashtirish, davlat byudjeti daromadlarining barqarorligi, ularni shakllantirish manbalari mukammal nisbati va butligini ta’minlash O’zbekiston Respublikasida amalga oshirilayotgan byudjet tizimidagi islohotlarning hozirgi bosqichida yanada muhim ahamiyat kasb etmoqda. Davlat byudjeti tizimidagi moliyaviy munosabatlarni samarali tashkil etish pirovardida byudjet ijrosini ijobiy natijaga erishishida muhim omil bo’lib hizmat qiladi. Davlat byudjetining to’g’ri va oqilona tashkil etilishi, nafaqat, mamlakat makroiqtisodiy barqarorligini ta’minlashga xizmat qiladi, balki xo’jalik sub’ektlarining iqtisodiy faoliyatiga har tomonlama ta’sir etish orqali mamlakatning iqtisodiy yuksalishiga olib keladi. Bu holat, o’z navbatida mamlakat moliya tizimi barqarorligida muhim o’rin tutadi. Shu boisdan, davlat byudjeti daromadlarini shakllantirish mexanizmini takomillashtirish va byudjet daromadlari barqarorligini ta’minlash dolzarb masalalardan biridir. Bu borada O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoev quyidagilarni ta’kidlab o’tdilar: “Makroiqtisodiy barqarorlikni yanada mustahkamlash va iqtisodiy o’sishning yuqori sur’atlarini saqlab qolish, jumladan, Davlat byudjeti barcha darajada mutanosib, milliy valyuta va ichki bozordagi narx darajasi barqaror bo’lishini ta’minlash – eng muhim ustuvor vazifamizdir”. 1 Davlat byudjeti barqarorligini ta’minlash hozirgi davrning dolzarb masalalaridan biri ekanligi yuqorida keltirilgan fikrlardan ko’rinib turibdi. Ushbu maqsadga erishish uchun byudjet daromadlarini oshirishning asosiy yo’nalishlarini aniqlash hamda byudjet-soliq siyosati yaxlitligini ta’minlash muhim vazifa hisoblanadi. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida davlat byudjeti mablag’larini shakllantirish va undan maksimal darajada samarali foydalanishga erishish davlat moliyasini boshqarish tizimining asosiy vazifalari biri hisoblanadi. Ma’lumki, o’tgan davr ichidagi barqaror byudjet tizimini to’liq shakllantirish sohasidagi barcha ishlarimiz va tajribalarimiz bu sohadagi jahon tajribasi bilan uyg’unlashdi, bu esa O’zbekiston Respublikasining «Byudjet Kodeksida» o’zining huquqiy aksini topdi. 1 Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. Toshkent: “O’zbekiston”, 2017. 8-bet . 2013 yil 26 dekabrda O’zbekiston Respublikasining «Byudjet Kodeksi»gi qabul qilinishi O’zbekiston Respublikasining byudjet tizimi tuzilishi hamda uni boshqarish asoslarini hamda davlat byudjetini tuzish, ko’rib chiqish, qabul qilish va ijro etish tartibini va Davlat byudjetining daromadlarini shakllantirish hamda uning xarajatlarini amalga oshirish printsiplarini yanada takomillashtirishga zamin yaratdi. Shuningdek, mazkur Kodeks davlat byudjeti tuzilmasiga kiruvchi byudjetlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarni hamda davlat byudjeti mablag’lari bilan operatsiyalarni amalga oshirish jarayonida hisobga olish, hisobot va nazorat qilish tartibini belgilaydi. Mamlakatimizda 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasida ham xarajatlarning ijtimoiy yo’naltirilganini saqlab qolgan holda Davlat byudjetining barcha darajalarida mutanosiblikni ta’minlash, mahalliy byudjetlarning daromad qismini mustahkamlashga qaratilgan byudjetlararo munosabatlarni takomillashtirish masalasi ustvor yo’nalish sifatida belgilangan. 2 Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida mamlakatimizda moliya tizimini samarali tashkil etishga qaratilgan qator islohotlar amalga oshirilmoqda. Mazkur islohotlar doirasida 2017-2018 yillarga mo’ljallangan strategiya qabul qilingan bo’lib uni amalga oshirish uchun zarur bo’lgan davlat dasturi tayyorlangan. Moliya tizimining muhim bo’g’ini hisoblangan byudjet tizimini isloh qilishda quyidagi yo’nalishlarni ko’rishimiz mumkin: - Iqtisodiyotdagi soliq yukini qisqartirish siyosatini amalga oshirish jarayonida davlat byudjetning daromadlarini samarali shakllantirish va uning manbalari tarkibini optimallashtirish; - daromadlarni davlat byudjetning turli bo’g’inlari xarajat majburiyatlariga asoslangan holda taqsimlanish mexanizmini samarali shakllantirish, - davlat byudjeti xarajatlarini manzilli va maqsadliligini oshirishni ta’minlash. Ulardan iloji boricha iqtisod qilingan holda zaruriy ehtiyojlarni moliyalashtirishga yo’naltirish hisoblanadi. - davlat byudjeti ijrosini gaznachilik tizimiga o’tkazish va shu yo’l bilan byudjet ijrosining samarali tizimini shakllantirish. Ayni paytda byudjet-soliq siyosati ishlab chiqarishni o’stirishga va uning samaradorligini oshirishga, soliqqa tortiladigan bazani kengaytirish maqsadida yuridik va jismoniy shaxslar daromadlarini ko’paytirishga qaratilgan bo’lishi lozim. Byudjet-soliq siyosatining xususiyati shundan iboratki, u nafaqat davlatning daromadlar bazasini ta’minlash va kelib tushgan pul mablag’larini xarajat qilish, 2 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbek iston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi PF-4947-sonli Farmoni. 2017 yil 7 fevral. balki jamiyatda makroiqtisodiy barqarorlikni hamda inflyatsiyaning past darajasini, aholining optimal bandligini ta’minlashi zarur. Byudjet-soliq siyosati keng ma’noda makroiqtisodiy barqarorlik va mustahkam iqtisodiy o’sish, iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlarini ta’minlash, tashqi iqtisodiy faoliyatni va bosqichma-bosqich valyuta bozorini erkinlashtirish, aholining barqaror moddiy farovonligini ta’minlash va aholining ijtimoiy himoyasini oshirish kabi umumdavlat makroiqtisodiy vazifalarni ta’minlashga yo’naltirilgan. Byudjet-soliq siyosati amaliyotda amalga oshirish nuqtai nazaridan birlamchi vazifalar o’rtasida to’g’ri muvofiqlikni aniqlash muhim hisoblanadi. Mamlakatimizda soliq siyosatining eng muhim ustuvor yo’nalishlari iqtisodiy siyosatning ustuvorligi, milliy boylikni tejash, milliy iqtisodiyotning o’sish darajasi, milliy va umuminsoniy qadriyatlarni uyg’unlashtirish, ikkiyoqlama soliqqa tortishning oldini olishga qaratilgan xalqaro kelishuvlar ijrosini, soliq to’lovchilarning ishchanlik kayfiyati, moliyaviy resurslarga bo’lgan ehtiyojlarini ta’minlash, milliy dasturlarni amalga oshirish hamda mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning strategik yo’nalishlari va tamoyillariga asoslangan holda olib borildi. 2018 yilgi byudjet va soliq siyosatini takomillashtirishning asosiy yo’nalishlari O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan hamda 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasida belgilangan ustuvor vazifalardan kelib chiqqan holda shakllantirilgan bo’lib, quyidagilarni nazarda tutdi: iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish, makroiqtisodiy muvozanat va barqaror iqtisodiy o’sishni saqlab qolish; xarajatlarning ijtimoiy yo’naltirilganligini saqlab qolgan holda Davlat byudjeti balansliligini ta’minlash; mahalliy byudjetlarning daromadlar qismini mustahkamlash va kelgusida mahalliy byudjetlarni shakllantirish va ijro etishda mahalliy organlarning rolini yanada oshirishga yo’naltirilgan byudjetlararo munosabatlarni takomillashtirish va boshq. Mamlakatimiz davlat byudjeti daromadlari tarkibida ham bilvosita soliqlar ulushi yuqori ulushi tashkil etadi. Xususan, 2018 yilda jami byudjet daromadlarida bilvosita soliqlarning ulushi 52,2 foizni tashkil etgan holda 2013 yilga nisbatan 1,1 foizli punktga oshgan. Mazkur tendentsiyaning mavjudligi davlat byudjeti daromadlarini shakllantirishning hozirgi holati nuqtai-nazaridan ijobiy hisoblanadi. Buning sababi shundaki, qo’shilgan qiymat solig’i va aktsiz solig’i iqtisodiy kon’yunkturaning o’zgarishlariga bevosita bog’liq bo’lmagan barqaror daromad manbalari hisoblanadi va egri soliqlar bo’yicha tushumlarning asosiy qismini tashkil etadi. Davlat byudjeti daromadlarini shakllantirishda soliq turlarining roli haqida so’z yuritadigan bo’lsak, soliqlarni guruhlari bo’yicha tahlil qilish maqsadga muvofiq bo’ladi. Jadval ma’lumotlarini o’rgangan holda bevosita soliqlarning davlat byudjeti daromadlari va YaIMdagi ulushi va dinamikasini yanada yaqqolroq ko’ramiz. Yüklə 315,06 Kb. Dostları ilə paylaş:
|