Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 5,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- El arası deyimlər, adətlər...
- Ağ daş, qara daş ...
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Aparıcı: -“Atbeli” oyununu əməlli-başlı hazırlayanda bir də görüşərik, inşallah, sabahlara daha hazırlıqlı, daha çevik, daha özümüzə bənzər... Əsas məsələ vaxtı-zamanı anlamaqdı, anladınsa ayaqlar altında, tapdaqda yəni, heç nəyin qalmaz...
***
“...hər şeyin başını qaytarmaq” fikrinə qayıdaq, ərəb- fars istilahıyla desək, bu ifadə hər hansı bir hərəkətin və yaxud hərəkatın istiqamətlənməsidir. İnsan yarandığı gündən yuvasından çıxarkən addımını bir daha qayıtmamaq qorxusuyla atır. Sadəcə düşünməyi bacaran, yəni, heç olmasa bir addım irəlini görən qorxulardan yayına bilir. Amma təəssüflər olsun ki, azacıq da olsa düşünmək bir çoxları üçün dünyanın ən böyük əziyyətidir. Bu da bir cür köləlikdir, yəni əgər özünçün də olsa düşün- mək əziyətinə qatlaşmırsansa yadında olanları unudacaq- san, yaddaşsız qalandasa hara dartırlarsa ora getməlisən. Özün istəməyib getdiyin yeri də anlamaq mümkün deyil. Bu həm də güclə getmək deməkdir. Güclə getmək də www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
yüyənin kiminsə əlində olmağıdır. Bu neçə yüz illərdə bizim yüyənimiz sözün əsil mənasında yad əllərdə oldu...Əgər biz bu tarixi və psixolji anlayışı obrazlı olaraq yüyən altda yaşamaq kimi ifadə elədiksə o cür də izah etməyə, çözməyə çalışaq. Atın əhilləşməsi, yəni öyrədilməsi onun tutulmasından başlayır. Tutdun başına noxta saldın, qorxuda bildinsə sənindir. Xalq da elədir, köləliyin əvvəli zəbt olunmağıyla başlayır. Qorxur, qorxaqlarıyla içinə yığılır, bu da onun balaca görünmək istəyiylə bağlıdır. Amma Xalqın balaca görünmək istəməyən qorxmazları içinə dartınmır, seçilir, üzə çıxır, baş qaldırırlar ki, millətin boyunu göstərsinlər. Yüyən tutana da bu lazımdır... Görünənləri qırırlar. Amma o gözəldir ki, bu qırılmaya,
Biz tarixlər boyu bu cür qırğınları çox görmüşük... ölməmişik, yaşamışıq.
*** www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
baxıram. -At, - deyir qardaşım, - ürəkli ol. Amma daş kimi atma, bu bıçaqdı, bıçaq, yalama döyül. Bıçaq kimi at! Sonra bıçağı əlimdən alıb özü atır. Sümük saplı bıçaq qoyun cəmdəyinin sinəsinə saplanır, tiyəsi görünməz olur. -Bıçaq atmağı öyrənsən,-deyir,-addımların sərrast olacaq, qayım, bərk... addımlarını düz atacaqsan, dərslərini də yaxşı oxuyacaqsan, atı da yaxşı sürəcəksən. Böyüyəndə maşın alacaqsan aa, onda maşını da yaxşı sürəcəksən...Çünki sən bıçağın sancılmağını hələ www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Bir də oxu. Çiyinlərini tərpədə-tərpədə oxu! Çiyinlərinə sal səsini! Mən həmin ahənglə ardını oxudum:
Xan bıçağım, xaqan bıçağım, Qəbzəsi al-qan bıçağım Əyri yatağan bıçağım, Yağı gözünəəə...! Gözlərimi yumdum ,bıçağın taxtaya doğru getdiyini görürəm... Atdım,bıçaq taxtaya sancılmışdı... Bu mətn, minilliklər boyu yaşayıb yaşatdığımız uşaqlarımız üçün olan “Bıçaq atma” oyunundandır. Nə yazıqlar ki, indiki yüzilliklərdə demək olar ki, unuduldu. XX yüzilliyin ortalarınacan yaşadırdıq, yaşayırdı...Oyunun böyüklərimizin öyrətdiyi “Əl üstü”, “Əl içi”, “Barmaqarası” “Dişdəmə”, “Ayaqüstü” yönləri vardı. Birinci yön-əlin üstüylə atıb sancmalısan. İkinci yön,- əlin içiylə, üçüncü www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
yön, - dişlərinlə tutub atmalısan, dördüncü, ayağın üstünə qoyub atmalısan... Sonda yuxarıda dediyim mahnını oxuyub, “Yağı gözünə” deyən kimi bıçağı manşır-bəlli yerə sancmalıydıq, manşır yer də daha çox torpaq, üz-üzə durduğumuz dağ,-Böyük təpə olardı, - ora sancmalıydıq. Amma qardaşım yan-yörəmizin yağı-düşmən olduğunu anlayıbmış, bayram günlərində kəsdiyi qoyunların dərisini soyan kimi birinci bıçağı cəmdəyə sancardı... Mən bunu indi anlayıram... onu da anlayıram ki, bıçaq atmağı yaxşı bacaranlar həmişə hər yerdə birinci olurdular; at sürməkdə də, maşın sürməkdə də, dərs oxumaqda da. Minilliklər boyu yaşayıb minilliklər boyu da uşaqlarımızın tərbiyəsində var olan bu oyunu indi itirdiklərimizin içində arayıb axtarmaqdayam... “Yerişini, duruşunu bıçaq kimi kəsərli elə”, “Çox gülmə kəsərini itirərsən”, “Bıçaq kimi kəs, amma bıçaq kimi də dinməz ol”, “Bıçaq qurd ağzı bağlayar...” bu kimi deyimlər niyə, nə üçün yaranmışdı? Bu sorunun da bircə cavabı var, düz, doğru, halal, qorxmaz, igid, ağıllı uşaqlar böyütmək üçün...İndi özümüzlə bağlı tarixləri xatırladıqca yaddaşımıza yayılan dad-tam da ona görədir...
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
İllər keçdi, mən “Bıçaq oyunu”nun yaddaşımda qalan qırıntılarını toplayıb, bərpa edib işlədim, həmişə də oyun bıçaqları yanımda oldu, gizlin, daldey yerlərdə tuşqula ( nişangah- mişen-hədəf) atdım, indi də atıram, bu yaşımda da elə bilirəm bıçaq əlimdən yox, içimdən çıxır. İndi bərpa edib işlədiyim düzgünü, - oyunun sözlərini tam-bütöv şəkildə qulluğunuza təqdim edirəm.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Bəs belədirsə niyə yer üzü bizi olduğumuz kimi tanımır və yaxud tanımaq istəmir? Özümüzün niyə özümüzə inamımız yoxdu? Biz bu inamı harda itirmişik? Özümüzə bəslənən bu inam
indimizə niyə
qalmayıb...Minilliklər, yüzilliklər boyu yaratdıqlarımızı niyə görmürük? Bizi tanımaq istəməyənlər bir yana, bəs özümüz özümüzü niyə tanımırıq? Bəlkə bütün bunlar tərbiyəmizə, böyüməyimizə dəxli olan bu cür şeyləri itirdi- yimizə görədir.... Əlbətdə, bu suallar insana həmişə verilir, fərqinə varan oldu-olmadı, bütün həyatı boyu bu sorular ondan bir addım öndədir, ona görə də tam cavab vermək çətindir. Yaşın da elə vaxtıdır ki, nəinki yazılanların, hətta deyilən sözlərin belə, bircə-bircə hesabını aparmaq qalır www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
adama...Yəni, bu dövrlərdə insanın özündən asılı olmayan yır-yığışı başlayır. İndi mən bu yır-yığışda onu anlayıram ki, əslində mənsub olduğum və sevib qanım kimi dərindən tanıdığım bu xalqı yer üzünə dəyərincə, heç olmasa layiq olduğu
qədərində tanıdıb
anlatmadıq; Bilmədik, gəldiyimiz dünyanın ən dərin qatları haradır... Öz qapımı- zın səmtini özümüz də itirdik, aça bilmədik ki, içəri girən qapımızdan girsin, bacamızdan yox... Çox vaxt, qapı açanda da yuxarıdan açdıq, başımızın üstündən... gələn yuxarıdan gəldi, çox vaxt ayaq altda yaşamağımız da ona görədir...Xalqın öz sözüdü, “yedəyə getdik”, başımıza gələnləri görsək də, görüb anlasaq da özümüzü o yerə qoymadıq, təhlil aparmadıq, araşdırmaları yazmadıq, tapşırılanları yazdıq, ələ baxdığımız üçün doğrunu gizlətdik. Şəkildən şəkilə düşdük. Yenə XALQIN öz dediyiylə deyək; “hər şeyə oxşayan heç nəyə bənzəməz”
El arasında deyərlər,“Köhlən at başınnan, insan dilinnən bağlanar”, “Çoban gözüylə at al, qoca gözüylə www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
arasında deyərdilər, qara daş yurd daşı deyil, qoysan da yurdda qalmaz...Yerini dəyişəndi. Uşaq vaxtı hərəmizin bir bəlli qara daşımız vardı, manşırlayıb-nişanlamışdıq ki, görək yerini dəyişəcəkmi. Amma görə bilmədik, qara daş yaddaşımıza ilişib eləcə qaldı, yerini dəyişən özümüz olduq. Çox yəqin ki, gözəl şairimiz Musa Yaqub da yaddaşında qaldığına görə deyir:“Bu dünyanın qara daşı göyərməz...” Əslinə qalanda yarandığımız gündən daş ağlı-qaralı yoldaşımız olub, ona sığınmışıq, Yeri gələndə silah-yaraq kimi işlətmişik. Qobustan qayalıqları, qayaüstü rəsmlər minilliklər boyudur bizim itirib unutduğumuz sözləri söyləməkdədir... Deyərlər, qara daş o qədər sərtdi ki, sərtliyindən üstünə bərk qışqırsan çatdayar. Deyilənə görə, qara daşlar gözə-nəzərə də dözmür...Uğursuz, şərə www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Zaur Həsənovun bu dəyərli əsərini oxuyandan sonra araşdırmalarıma, daha doğrusu, yaddaşıma bir də qayıtdım, daşlarla bağlı inanclarımızı, deyimlərimizi, məsəllərimizi yazıb araya ərsəyə gətirməyi gərəkli saydım. El arasında “Daşatma” adəti də olub. Elliklə yığışıb kiminsə daşını atardılar. Yəni dediyimiz bu “kimsə” El adı batırandırsa, satqınlıq edib yurd satıbsa, dostunu darda qoyub qaçıbsa, buna görə də Elə - Obaya xətər toxunubsa yığışıb onun “daşını atardılar”...Bu çox ağır cəza idi; dediyim bu “Kimsə” də ona atılan bu daşların altında üzünü döndərib çıxıb gedərdi, bir də qayıtmazdı. Eldən “dışqarı “ olardı. Ona görə də dilimizdə indi də tez-tez işlədilən belə ifadələr var: “mən onun daşını atdım...”, “onun daşı çoxdan atılıb...” “Eldən dışqarı adamdı”. Son dövrlərə qədər, yəni bizim uşaqlıq çağlarımızda belə bir oyun vardı: beş-on dənə ağlı-qaralı daşları qarşımıza səpələyir, gözlərimizi yumub: “Ağ daş, qara daş, Allah mənə bir yoldaş”...- deyə-deyə ağı-qaradan seçməliydik. Ağ daşları kim çox seçərdi, oyunu udmuş hesab olunurdu. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
“Mənim daşım ağırdı” ifadəsi də var, mənə elə gəlir ki, “ heç kəsin gözü məni götürmür”, “hamı paxıllığımı çəkir” mənalarında işlədilir...Belə də deyirlər, “gəl, daşı ətəyindən tök...” Uşaq vaxtı yağışdan sonra üfüqlərdən asılan göy qurşağına çatmaq üçün ətəyimizə daş doldurub üfüq boyu çox qaçmışıq. Nənələrimiz deyərdi ki, qurşağa çatsanız ətəyinizdəki daşlar qızıl olacaq. Biz də yağışdan sonra: “Nənə qurşağı əlimnən tut”, deyə-deyə şehli yamaclar boyu yorulub “əldən-dildən” düşənəcən qaçardıq. Bir də deyərdilər, ilin ayın axır çərşənbəsində, yəni çox-çox qədim adıyla desək, İl-Ay gecəsində atlar bir kərə gövşəyirlər, başqa vaxt atlar gövşəməz. Kim ətəyinə daş doldurub atın gövşəməyini görsə daşları qızıl olacaq. Beləcə, gözləyənlər çox oldu, səhəri, ətəyində daş, diri gözlə qarşıladılar, atların gövşəməyini görən olmadı. “Daşı ətəyinnən tök”, “at gövşəməz”, məsəli də güman ki, ona görə yaranıb...
*** |