gazoxodlarda faqat yirikligi 100 mkmdan ortiq chang zarrachalari ushlab qolinib,
f.i.k. 40-70 % ni tashkil etadi. Katta hajm egallashi va f.i.k. pastligi sababli
cho’ktirish kameralari rangli metallurgiyada deyarli qo’llanilmaydi; ularning
vazifasini gaz tashiydigan gazoxodlar bajaradi.
3.8-rasm. Cho’ktarish kamerasining sxemasi
Hozirgi vaqtda quruq chang ushlagichlardan siklonlar keng tarqalgan
hisoblanadi (3.9-rasm). Siklonlarda chang ajralib chiqishi yopiq tsilindrik yoki
konussimon bo’shliqda paydo bo’ladigan va og’irlik kuchidan bir necha marta
ortiq bo’lgan markazdan qochma kuch ta’sirida boradi. Siklonlarda paydo
bo’ladigan markazdan qochma kuchlar chang zarrachalarini uning korpus devorlari
tomon sochib tashlaydi va ular tashqi spiralsimon traektoriya bo’yicha pastki
chang zarrachalarini chiqarib yuborish tuynugi tomon harakatlanadi. Konusning
pastki qismigacha yetib kelgan gaz oqimi aylanib yana tepada o’rnatilgan tuynukka
qarab ichki spiralsimon harakat qiladi. Siklonlarda chang zarrachalarini cho’kish
tezligi gaz oqimi aylanish radiusi ortishi bilan kamayadi. Bundan ko’rinib
turibdiki, kichik diametrli siklonlarning ish unumdorligi yuqori bo’ladi.
Amaliyotda ortirilgan tajriba shuni ko’rsatmoqdaki, diametri 0.8-1 m bo’lgan
siklonlardan foydalanish samarali hisoblanadi. Shu sababli, gaz oqimi katta
bo’lganda bitta katta diametrli siklondan ko’ra, gaz oqimi parallel taqsimlanadigan
bir necha kichik diametrli siklonlardan foydalanish tavsiya etiladi. Bunday sistema
siklonlar guruhi deb ataladi (3.9-rasm).
3.9-rasm. Siklon
Odatda siklonlar gazlarni zarrachalari o’lchami 5-10 mkm bo’lgan
changlardan tozalash uchun foydalaniladi. Siklonlarning f.i.k. 70-80 % ni tashkil
etadi. Gaz oqimining aylanish radiusi kachayishi bilan siklonlarning ish
unumdorligi oshishi diametri 40-250 mmli siklonlardan iborat siklonlar
batareyasini ishlab chiqarilishiga olib keldi (3.8-rasm). Chang zarrachalari
o’lchami 5 mkm bo’lganda batareyali siklonlarning ish unumdorligi 82-85 %, 15
mkm bo’lganda 95-96 % ni tashkil eladi. Gaz oqimini siklonlar ichida yo’naltirish
mahsus vint ko’rinishidagi element yordamida amalga oshiriladi.
3.10-rasm Siklonlar guruhi
3.11-rasm. Siklonlar batareyasini
Matoli filtrlarda tarkibida chang bo’lgan gaz, kalava, ip, shisha va sintetik
tola, shuningdek jun va paxtadan tayyorlangan filtrlash matosi orqali o’tkaziladi
(3.12-rasm). Rangli metallurgiyada qopsimon filtrlar keng tarqalgan. Qopsimon
faltrlar mayda zarrachalarni ushlab qolishda samarali ishlaydi. Shuning uchun
ularga yo’naltirilgan gaz dastlab yirik chang zarrachalaridan tozalanishi kerak
(misol uchun siklonlarda). Qopsimon filtr ishlaganda mato g’ovaklari chang bilan
to’lib qoladi va filtrlash qobiliyati asta-sekin kamaya boradi. Filtrni ish
unumdorligini oshirish uchun uning alohida sektsiyalari to’xtatilib, qopchalar
titrama mexanizm yordamida qoqiladi. Matoning ichki yuzasida o’tirib qolgan
changlar bunda bunkerga to’kiladi va shnek yordamida filtrdan chiqarib yuboriladi.
Qopsimon filtrlarning f.i.k. 98-99 % ni tashkil etadi.
3.12-rasm. Filtr matoning ko’ndalak kesimi
3.12-rasm. Matoli filtr
Nam holatda chang ushlab qolish chang va suvning o’zaro ta’siriga
asoslangan. Bunday turdagi chang ushlagichlarning keng tarqalgan turi suv sepib
ishlaydigan skrubberlar hisoblanadi. O’lchami 2-5 mkm bo’lgan zarrachalarning
70 % dan kamrog’i ushlab qolinadi. Bundan mayda zarrachalar yaxshi ushlanib
qolinmaydi (3.12-rasm).
3.13 – Skrubber sxemasi
Chang zarrachalarini elektr usulida ushlab qolish, rangli metallurgiya
gazlarini mayda va o’ta mayda zarrachalardan tozalaydigan va f.i.k. 99,5 % ga teng
bo’lgan asosiy usullardan biri hisoblanadi. Elektr yordamida chang zarrachalarini
ushlab qolish qurilmalari elektrfiltrlar deyiladi. Elekrfiltrlarning ish tamoyili chang
zarrachalarini 50-100 kV kuchlanishli doimiy lok bilan manfiy zaryad zaryadlash
hisoblanadi. Ionlangan zarralar eleklrodlarga tortilib, ularda o’tiradi. Quruq va nam
filtrlar mavjud. Rangli metallurgiyada harorali 400-450°C bo’lgan chang
zarrachalari ko’p yoki kam bo’lgan gazlarni tozalash uchun ishlatiladigan
gorizontal quruq filtrlar keng tarqalgan. Nam elektrofiltrlar yuqori elektr
qarshilikka ega bo’lgan yoki gazdagi mayda tomchi ko’rinishidagi muallaq bo’lgan
zarrachali changlarni ushlab qolish uchun ishlatiladi.
Sanoat sharoitida changni ushlab qolish bir necha bosqichda, kamida ikki
bosqichda amalga oshiriladi. Dastlab gazoxod va siklonlarda yirik zarrachali chang
ushlab qolinadi, so’ng yuqori samaradorlik bilan mayda zarrachali chang ushlab
qolinadi. Bu ushlab qolingan changdan ratsional foydalanish va mayda zarrachali
changni ushlab qolish samaradorligini oshirishga imkon beradi Yirik zarrachali
chang asosiy jarayonga qaytariladi, mayda zarrachali chang esa tarkibida qimmatli
oson uchuvchan zarrachalar bo’lgani sabali mahsus kompleks qayta ishlashga
yuboriladi.
Aniq bir melallurgik jarayon uchun chang ushlash sistemasini tanlash
ko’pgina omillarga bog’liq. Ulardan asosiylari: chang chiqishi, uning
granulometrik tarkibi, asosiy metallga yo’ldosh komponent sifatida keladigan
qimmatli komponentlar miqdori, chiqib kelayotgan gazlar harorati va boshqalardir.
Ko’pchilik xollarda gazlarni changdan tozalash o’z-o’zidan belgilangan
maqsad hisoblanmaydi. Ko’pgina metallurgik ishlab chikarishning chiqib
ketayotgan gazlar tarkibida atrof-muhitga sezilarli darajada salbiy ta’sir qiladigan
yoki ma’lum qimmatga ega bo’lgan va olinishi shart bo’lgan komponentlar bo’ladi.
Olinishi ikki tomonlama foydali bo’lgan gaz tarkibidagi komponentlarga
oltingugurt oksidi, gazsimon xlor, simob bug’i va xakozolarni aytib o’gish
mumkin. Misol uchun, atrof-muhitga salbiy ta’sir qiladigan oltingugrg oksidi,
sulfat kislota
yoki elementlar oltingugurt olish uchun
muvaffaqiyatli
foydalanilmoqda.
Metallurgik gazlar tarkibidan qimmatli komponentlarni ajratib olish va
ularni zararsizlantirish uchun quyidagi usullar ishlatiladi:
1) absorbtsiya, ya’ni gazlarni suyuqlikka yutilishi. Gaz holatda ajratib
olinayotgan komponent yutayotgan suyuqlik bilan, unda eriydigan birikma hosil
qilish bilan kimyoviy ta’sirlashadi. Bunday jarayon xemosorbtsiya deyiladi;
2) adsorbtsiya - gazlarni zarralarning qattiq fazasiga yutilishi;
3) gazsimon zarrachalarni mahsus qo’shimchalar yordamida keyinchalik
chang ushlab qolish usuli bilan ularni gazdan ajralib olish uchun qattiq yoki suyuq
holatga o’tkazish.
Rangli metallurgiya korxonalari, tarkibida oltingugurt oksidi miqdori
kamligi sababli to’g’ridan-to’g’ri sulfat kislota olib bo’lmaydigan gazlari albatta
zararsizlantirilib, keyinchalik yutilgan oltingugurtdan foydalangan xolda,
oltingugurt tarkibli qimmatli mahsulot olinadi.
Dostları ilə paylaş: |