“CΩmiyyΩt mΩdΩniyyΩti müdafiΩ edΩrsΩ

AssosiasiyanÕn ikinci qurultayÕ 

Azԥrbaycan mԥdԥniyyԥtin dirçԥliúi dövründԥ 

 

29 may 1996-cÕ ildԥ BakÕ Sosial ødarԥetmԥ vԥ Politologiya ønstitutun-

da “Simurq” AMA-nÕn ikinci qurultayÕ keçirildi. Qurultay ötԥn dövr ԥrzin-

dԥ AssosiasiyanÕn fԥaliyyԥtini bԥyԥndi vԥ qeyd etdi ki, “Simurq” Azԥrbay-

canda mԥdԥniyyԥt konsepsiyasÕnÕn, sovet dövründԥ qԥbul edildiyi kimi, 

“iqtisadiyyat üzԥrindԥ “üstqurum” deyil, bütöv sosial sistem kimi qoyulu-

úu, elmi-nԥzԥri iúlԥmԥsi vԥ reallaúdÕrÕlmasÕnda novator oldu. Bununla ya-

naúÕ milli-mԥdԥni inkiúaf üçün strateji ԥhԥmiyyԥtԥ malik olan intellektual 

mԥdԥniyyԥtin prioritet inkiúafÕna vԥtԥndaú yardÕmÕna AssosiasiyanÕn kur-

sunun düzgünlüyü tԥsdiqlԥndi.  

QurultayÕn iúindԥ Prezident AdministrasiyasÕ Humanitar úöbԥsinin 

mԥslԥhԥtçisi, prof. Dilarԥ Seyidzadԥ iútirak edirdi. Qurultayda xarici diplo-

matlar, alimlԥr vԥ mütԥxԥssislԥr, respublikanÕn ictimai tԥúkilatlarÕnÕn nü-

mayԥndԥlԥri tԥbrik sözü ilԥ çÕxÕú etdilԥr. Azԥrbaycanda AFR-nÕn müvԥqqԥ-

ti iúlԥr vԥkili, doktor Yasper Vik, øsrailin sԥfiri Eliezer Yotvatt, Rusiya sԥ-

firliyinin mԥdԥniyyԥt üzrԥ attaúesi Nikolay Rusak, øraqÕn AzԥrbaycandakÕ 

sԥfiri, doktor øbrahim Ԥt-Tayi, ak. Maqsud Ԥliyev, prof. Ԥsԥdulla Qurba-

nov, prof. Gültԥkin SultanovanÕn çÕxÕúlarÕnda AssosiasiyanÕn fԥaliyyԥtinԥ 

yüksԥk qiymԥt sԥslԥndirildi. 

 

75 

økinci qurultay görkԥmli siyasi xadim H.Ԥ. Ԥliyevin rԥhbԥrliyi altÕn-

da ölkԥnin demokratik dԥyiúikliklԥr vԥ sivil ölkԥ vԥ hüquqi dövlԥt yaradÕl-

masÕ yoluna, AzԥrbaycanÕn milli-mԥdԥni dirçԥliú yoluna qԥdԥm qoydu÷u 

úԥraitdԥ keçirildi. 

Mԥlum oldu÷u kimi, XX ԥsrin 90-cÕ illԥrinin ԥvvԥllԥri müstԥqil Azԥr-

baycan RespublikasÕnÕn yaranmasÕ, siyasi qeyri-sabitlik vԥ iqtisadi tԥnԥzzül, 

Azԥrbaycan cԥmiyyԥtindԥ beynԥlxalq münasibԥtlԥrlԥ gԥrginlԥúdirilԥn qarúÕ-

durma vԥ münaqiúԥlԥr ilԥ úԥrtlԥnԥn mürԥkkԥb vԥ ziddiyyԥtli dövr idi.         

15 iyun 1993-cü ildԥn, xalqÕn ça÷ÕrÕúÕ ilԥ, Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn döv-

lԥt quruculu÷u idarԥçiliyinԥ görkԥmli siyasi xadim, Azԥrbaycan xalqÕnÕn 

Ümummilli lideri Heydԥr Ԥliyev baúçÕlÕq edirdi. Azԥrbaycanda vԥtԥndaú 

müharibԥsinin qarúÕsÕnÕn alÕnmasÕ, ölkԥnin iqtisadi inkiúafÕna güclü tԥkan 

verԥn neft strategiyasÕnÕn iúlԥnib hazÕrlanmasÕ vԥ hԥyata keçirilmԥsi, milli 

özünüdԥrkԥ azԥrbaycançÕlÕq ideologiyasÕnÕn daxil edilmԥsi, müstԥqil Azԥr-

baycan RespublikasÕnÕn demokratik, hüquqi, rԥqabԥtԥ davamlÕ müasir dövlԥt 

kimi yaradÕlmasÕ vԥ inkiúaf etdirilmԥsi Heydԥr Ԥliyevin xidmԥtlԥrinԥ aiddir. 

Heydԥr Ԥliyevin siyasi uzaqgörԥnliyi vԥ yüksԥk dövlԥt idarԥçiliyi mԥdԥniy-

yԥti sayԥsindԥ 90-cÕ illԥrin sonuna yaxÕn AzԥrbaycanÕn ruhi mԥdԥniyyԥti öz 

inkiúafÕnÕn keyfiyyԥtcԥ yeni mԥrhԥlԥsinԥ qԥdԥm qoydu ki, bunu ԥn yeni tarix 

Azԥrbaycan mԥdԥni Dirçԥliú dövrü adlandÕrmaq qԥbul edilmiúdir. Dünya 

mԥdԥni mԥkanÕnda Azԥrbaycan xalqÕnÕn mԥdԥni dԥyԥrlԥrini qay÷Õ ilԥ qoru-

yaraq vԥ bacarÕqla translyasiya edԥrԥk, dünya mԥdԥniyyԥtinin innovativ nai-

liyyԥtlԥrini yaradÕcÕ surԥtdԥ mԥnimsԥyԥrԥk vԥ istifadԥ edԥrԥk, mԥdԥniyyԥti-

miz milli inkiúaf üçün yeni imkanlar açdÕ. Bu illԥrdԥ AzԥrbaycanÕn ruhi vԥ 

maddi mԥdԥniyyԥtinin inkiúafÕnda yeni nailiyyԥtlԥrԥ sԥbԥb olan mühüm so-

sial-mԥdԥni dԥyiúikliklԥr hԥyata keçirildi, tԥhsildԥ, hüquq sistemi vԥ sosial 

sistemdԥ, iqtisadiyyatda, sԥhiyyԥdԥ vԥ digԥr sahԥlԥrdԥ islahatlar aparÕldÕ. 

Bu dövrdԥ ölkԥnin inkiúafÕ vԥ hakimiyyԥt böhranÕ bir çox cԥhԥtdԥn za-

manÕn ça÷ÕrÕúlarÕna cavab verԥn vԥ dünya davamlÕ inkiúaf tԥcrübԥsini nԥzԥrԥ 

alan düzgün dövlԥt strategiyasÕndan, siyasi vԥ iqtisadi istiqamԥtlԥrin vԥ döv-

lԥt idarԥçiliyi sisteminin düzgün seçimindԥn asÕlÕ idi. Azԥrbaycanda demok-

ratik cԥmiyyԥt quruculu÷u - ideoloji vԥ siyasi iúin ԥsaslÕ surԥtdԥ yenidԥn qu-

rulmasÕnÕ, demokratik ölkԥlԥrin inkiúaf tԥcrübԥsinԥ vԥ dünya sivilizasiyasÕ 

nailiyyԥtlԥrinԥ ԥsaslanan yeni dövlԥt mԥdԥniyyԥtinin formalaúdÕrÕlmasÕnÕ 

gündԥmԥ gԥtirdi. Hԥyat - düzgün qurulmuú inkiúaf istiqamԥtlԥri vԥ dövlԥt si-

yasԥti prioritetlԥrini, balanslaúdÕrÕlmÕú hüquqi sistemi, vԥtԥndaú hԥmrԥyliyi-

nԥ, vԥtԥndaúlarÕn yüksԥk etik mԥdԥniyyԥtinԥ nail olma ԥsasÕnda cԥmiyyԥtin 

vԥ dövlԥtin hԥyat fԥaliyyԥti metodlarÕ vԥ formalarÕnÕn daim tԥkmillԥúdiril-

76 

mԥsini tԥlԥb edirdi. Bu dövrdԥ milli inkiúafda keyfiyyԥtli nԥticԥlԥrԥ istiqa-

mԥtlԥnmiú dövlԥt idarԥçiliyi siyasԥti xüsusi ԥhԥmiyyԥt kԥsb edirdi.  

Bu reallÕqlarÕ vԥ tԥlԥbatlarÕ nԥzԥrԥ alaraq, XX ԥsrin 90-cÕ illԥrinin ikinci 

yarÕsÕnda Heydԥr Ԥliyevin rԥhbԥrliyi altÕnda ölkԥdԥ dövlԥtçilik mԥdԥniyyԥti-

nin demokratiklԥúdirilmԥsi, köhnԥ inzibati-dövlԥt idarԥçiliyi sisteminin isla-

hatÕ vԥ keyfiyyԥtcԥ yenisinin yaradÕlmasÕ üzrԥ mԥqsԥdyönlü fԥaliyyԥt geniú-

lԥndi. Kulturoloji tԥhlil göstԥrir ki, dövlԥt idarԥçiliyi quruculu÷unda - stra-

tegiya, texnologiya, etika, sosiologiya, estetika kimi beynԥlxalq elmi idarԥ-

etmԥ prinsiplԥrindԥn bacarÕqla istifadԥ edԥrԥk, Heydԥr Ԥliyev “hakimiyyԥt 

mԥdԥniyyԥti”, “rol mԥdԥniyyԥti”, “vԥzifԥ mԥdԥniyyԥti” vԥ “úԥxsiyyԥt mԥdԥ-

niyyԥti”nin harmonik surԥtdԥ tԥcԥssüm olundu÷u yeni milli idarԥçilik texno-

logiyasÕ vԥ sisteminin yaradÕcÕsÕ oldu.  

Azԥrbaycan RespublikasÕnda dövlԥt quruculu÷u prosesi, baúlÕca olaraq, 

aúa÷ÕdakÕ sԥnԥdlԥr vԥ tԥúkilati-siyasi qԥrarlar ԥsasÕnda hԥyata keçirilirdi: 

Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn KonstitusiyasÕ (1995); dövlԥt idarԥçiliyi sahԥ-

sindԥ islahatlar haqqÕnda ölkԥ Prezidentinin FԥrmanÕ (1998); Qԥrb ölkԥlԥri-

nin tԥcrübԥsi ԥsasÕnda milli dövlԥt idarԥçiliyi sisteminin modernlԥúdirilmԥsi 

üzrԥ Dövlԥt KomissiyasÕnÕn yaradÕlmasÕ (1999); Azԥrbaycan RespublikasÕ-

nÕn Prezidenti yanÕnda Dövlԥt ødarԥçilik AkademiyasÕnÕn yaradÕlmasÕ 

(1999); islahatlar sahԥsindԥ Fԥaliyyԥt PlanÕnÕn tԥsdiq edilmԥsi (2000); 

“Dövlԥt qullu÷u haqqÕnda” qanunun qԥbul edilmԥsi vԥ Dövlԥt Qullu÷unu 

ødarԥetmԥ ùuraúÕnÕn yaradÕlmasÕ (2001).

 

Milli dövlԥt idarԥçiliyi sisteminin hüquqi ԥsaslarÕ 1995-ci ildԥ qԥbul 

edilmiú Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn KonstitusiyasÕnda qoyulmuúdur. Ölkԥ 

Prezidenti Heydԥr Ԥliyevin fԥrmanÕ ilԥ 1998-ci ildԥ dövlԥt idarԥçiliyi sahԥ-

sindԥ islahatlara start verildi. Bunun ardÕnca dԥrhal ölkԥdԥ dövlԥt idarԥçiliyi 

sistemindԥ islahatlarla ba÷lÕ problemlԥrin müzakirԥsi baúlandÕ. Respublika-

nÕn dövlԥtçilik mԥdԥniyyԥti vԥ siyasi sistemindԥki dԥyiúikliklԥrlԥ diktԥ edil-

miú obyektiv tԥlԥbatla úԥrtlԥnԥn bu müzakirԥnin mԥqsԥdi dövlԥt aparatÕnÕn 

tԥkmillԥúdirilmԥsi idi. 1999-cu ildԥ AzԥrbaycanÕn dövlԥt idarԥçiliyi sistemi-

nin vԥziyyԥtini öyrԥnmԥk vԥ onun effektivliyini artÕrmaq mԥqsԥdilԥ, xüsusi 

olaraq, Dövlԥt KomissiyasÕ yaradÕldÕ. Komissiya qԥrb ölkԥlԥrinin tԥcrübԥsi 

ԥsasÕnda milli dövlԥt idarԥçiliyi sisteminin modernlԥúdirilmԥsi zԥruriliyi 

haqqÕnda qԥrar qԥbul etdi. Bu prosesԥ Ümumdünya BankÕ, TASøS (Müstԥqil 

Dövlԥtlԥr Birliyinԥ Texniki YardÕm) vԥ bir sÕra digԥr beynԥlxalq tԥúkilatlar 

cԥlb olundu. Xarici ekspertlԥr vԥ tԥúkilatlar büdcԥ, audit, dövlԥt qullu÷u vԥ 

hüquq sisteminin islahatÕ üzrԥ tövsiyԥlԥr verirdilԥr. 

 

77 

BaúlanmÕú islahatlar prosesindԥ, 1999-cu ilin yanvarÕnda BakÕda dövlԥt 

quruculu÷u vԥ idarԥçiliyinin müxtԥlif sahԥlԥri üçün yüksԥk ixtisaslÕ mütԥxԥssis-

lԥrin hazÕrlanmasÕna, hԥmçinin dövlԥt bürokratiyasÕnÕn mövcud personalÕnÕn ix-

tisasÕnÕn artÕrÕlmasÕna baúlayan - Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Prezidenti yanÕn-

da Dövlԥt ødarԥçilik AkademiyasÕ yaradÕldÕ. 2000-ci ildԥ Dövlԥt qullu÷u haq-

qÕnda vԥ uy÷un normativ aktlarÕn yaradÕlmasÕ vԥ fԥaliyyԥti üçün Fԥaliyyԥt PlanÕ 

tԥsdiqlԥndi. 21 iyul 2001-ci ildԥ, xarici ölkԥlԥrin zԥngin idarԥçilik tԥcrübԥsini 

nԥzԥrԥ almaqla, bürokratiyanÕn fԥaliyyԥtini demokratiya prinsiplԥri ԥsasÕnda 

tԥnzimlԥmԥyԥ imkan verԥn “Dövlԥt qullu÷u haqqÕnda” Azԥrbaycan Respubli-

kasÕnÕn Qanunu qԥbul edildi. Eyni zamanda Dövlԥt Qullu÷unu ødarԥetmԥ ùura-

úÕ yaradÕldÕ. Qanunun icra strategiyasÕ iúԥ qԥbul qaydalarÕnÕ, mԥmurlarÕn hazÕrlÕ-

÷ÕnÕ, yeni idarԥçilik strukturlarÕnÕn yaradÕlmasÕnÕ, o cümlԥdԥn, administrasiya 

problemlԥrinin tԥdqiqi vԥ qanunun icrasÕna nԥzarԥti, idarԥetmԥ keyfiyyԥtindԥ 

özünü büruzԥ verԥn qeyri-müԥyyԥnliklԥri aúkar vԥ kԥnar etmԥni tԥmin etmԥk 

iqtidarÕnda olan intellektual vԥ institusional mԥrkԥzlԥrin yaradÕlmasÕnÕ nԥzԥrdԥ 

tuturdu. SonrakÕ illԥrdԥ dövlԥt aparatÕnÕn tԥkmillԥúdirilmԥsinԥ yönԥldilmiú bir 

sÕra qanunlar vԥ fԥrmanlar qԥbul edildi.   

Avropa Bԥrpa vԥ ønkiúaf BankÕnÕn 2003-cü il üçün hesabatÕnda qeyd 

edilirdi ki, “Azԥrbaycanda iri mülkiyyԥt müԥssisԥlԥrinin özԥllԥúdirilmԥsi, 

hüquq vԥ mԥhkԥmԥ islatatlarÕ ilԥ ba÷lÕ ԥsaslÕ hüquq vԥ iqtisadi islahatlar hԥ-

yata keçirilmiú, bԥlԥdiyyԥ hakimiyyԥti institutu yaradÕlmÕú (1999), “Dövlԥt 

qullu÷u haqqÕnda” Qanun (2001) qԥbul edilmiúdir. Hesabatda hԥmçinin gös-

tԥrilmiúdir ki, nazirliklԥrin yenidԥn qurulmasÕ, birlԥúdirilmԥsi vԥ yenilԥrinin 

yaradÕlmasÕnda, daha rԥqabԥtԥ davamlÕ mԥvacib strukturunu hԥyata keçir-

mԥyԥ imkan verԥn, personalÕn sayÕnÕn azaldÕlmasÕnda öz ifadԥsini tapan 

dövlԥtin rolunun “tԥminetmԥ funksiyasÕndan  nizamasalma funksiyasÕna” 

dԥyiúilmԥsinԥ nail olunmuúdur. 

AzԥrbaycanÕn dövlԥt quruculu÷u vԥ milli-mԥdԥni dirçԥliúindԥ respubli-

kanÕn nailiyyԥtlԥrini yüksԥk qiymԥtlԥndirԥrԥk, “Simurq” AMA-nÕn II qurul-

tayÕnÕn iútirakçÕlarÕ görkԥmli dövlԥt xadimi Heydԥr Ԥliyevin böyük dövlԥt-

çilik fԥaliyyԥtini, onun xalqÕn ruhi mԥdԥniyyԥtinin hԥrtԥrԥfli vԥ qabaqlayÕcÕ 

tԥrԥqqisinԥ istiqamԥtlԥnmiú kursunu bԥyԥndiklԥrini vԥ dԥstԥklԥdiklԥrini ifa-

dԥ etdilԥr. Qurultay Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Prezidentinԥ tԥbriknamԥ vԥ 

hökumԥtԥ müraciԥt qԥbul etdi.  

QarúÕdakÕ beú il ԥrzindԥ AssosiasiyanÕn fԥaliyyԥtinԥ rԥhbԥrlik etmԥk üçün 

qurultay ”Simurq” AMA-nÕn yeni rԥyasԥt heyԥtini seçdi. Buraya respublikanÕn 

tanÕnmÕú akademiklԥri vԥ professorlarÕ, elmi tԥúkilatlar vԥ ali mԥktԥblԥrin, nazir-

liklԥr vԥ idarԥlԥrin, tibb müԥssisԥlԥri vԥ ictimai tԥúkilatlarÕn  rԥhbԥrlԥri vԥ nüma-

78 

yԥndԥlԥri daxil idilԥr. AssosiasiyanÕn vitse-prezidentlԥri  –  ak.  Maqsud  Ԥliyev     

(birinci vitse-prezident), ak. Asԥf Nadirov (iqtisadiyyat), ak. Urxan Ԥlԥkbԥrov 

(ekologiya), prof. Arif Ԥzizov (incԥsԥnԥt), prof. Ԥlikram Abdullayev (tԥhsil), 

dosent Sevda Ԥlizadԥ (tibb), HacÕ Sabir Hԥsԥnli (din), diplomat Rԥsul Mԥlikov 

(beynԥlxalq münasibԥtlԥr), geofizik Rauf Muqimov (tԥúkilati mԥsԥlԥlԥr), jurnalist 

Valeri Ԥfԥndiyev (mԥsul katib) seçildilԥr. AssosiasiyanÕn vitse-prezidentlԥri vԥ 

rԥyasԥt heyԥti üzvlԥrinԥ “Simurq” AMA-nÕn komissiyalarÕna rԥhbԥrlik etmԥ vԥzi-

fԥlԥri tapúÕrÕldÕ.  AssosiasiyanÕn prezidenti prof.  Fuad Mԥmmԥdov seçildi. 

BMT-nin AzԥrbaycandakÕ rezident-koordinasiyaçÕsÕ Paolo Lembo, Azԥr-

baycanda Birlԥúmiú KrallÕ÷Õn fövqԥladԥ vԥ sԥlahiyyԥtli sԥfiri Tomas Yanq, 

Rusiya sԥfirliyinin mԥdԥniyyԥt üzrԥ attaúesi Nikolay Rusak, Azԥrbaycanda 

AlmaniyanÕn fövqԥladԥ vԥ sԥlahiyyԥtli sԥfiri Mixael ùmunk, Azԥrbaycanda 

øsrailin fövqԥladԥ vԥ sԥlahiyyԥtli sԥfiri Eliezer Yotvatt, Azԥrbaycanda Misirin 

fövqԥladԥ vԥ sԥlahiyyԥtli sԥfiri Fԥrrux ԥl-Hԥvari, Azԥrbaycanda Almaniya sԥ-

firliyinin mԥdԥniyyԥt üzrԥ attaúesi Yasper Vik  “Simurq” AMA-nÕn xarici 

fԥxri üzvlԥri seçildilԥr. 

Qurultayda Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕnÕn üzvlԥrinԥ fԥxri 

fԥrmanlar da tԥqdim edildi. AssosiasiyanÕn 1990-1995-ci illԥrdԥ Azԥrbay-

canda ruhi mԥdԥniyyԥtin inkiúafÕna yönԥldilmiú yaradÕcÕ fԥaliyyԥtindԥ fԥal 

iútirakÕna görԥ, hԥmçinin elm, tԥhsil, tibb, incԥsԥnԥt vԥ mԥnԥvi dԥyԥrlԥrin in-

kiúafÕna verdiklԥri töhfԥyԥ görԥ “Simurq” AMA-nÕn 17 üzvü, o cümlԥdԥn 

akademiklԥr - Maqsud Ԥliyev, Asԥf Nadirov, Urxan Ԥlԥkbԥrov, professorlar -  

Arif Ԥzizov, Rafiq Zeynalov, Ԥlikram Abdullayev, elmlԥr namizԥdlԥri - Sevda 

Ԥlizadԥ, Ԥli Rԥcԥbli, HacÕ Sabir Hԥsԥnli, Faiq Ԥlԥsgԥrov vԥ baúqalarÕ fԥxri 

diplomlarla tԥltif olundular.  

Qurultay “Simurq” AMA-nÕn 1996-2000-ci illԥr üçün fԥaliyyԥt proqramÕ-

nÕ tԥsdiqlԥdi. Ԥsas istiqamԥtlԥr kimi, ԥvvԥlkitԥk, aúa÷ÕdakÕlar müԥyyԥn olundu: 

elm, tԥhsil, maarif vԥ beynԥlxalq mübadilԥ. Bu srtateji istiqamԥtlԥrin seçilmԥsi 

onunla úԥrtlԥnirdi ki, “Simurq” AMA özünün elmi vԥ maarifçilik fԥaliyyԥti ilԥ 

yeni dövlԥt quruculucu ilԥ úԥrtlԥndirilmiú yeni tarixi úԥraitdԥ Azԥrbaycan xalqÕ-

nÕn kulturogenezinԥ pozitiv tԥsir göstԥrmԥyԥ çalÕúÕrdÕ. Vԥzifԥ - maddi vԥ qeyri-

maddi mԥdԥni irsԥ - memarlÕq abidԥlԥri, milli dԥyԥrlԥr, incԥsԥnԥt, folklor, milli 

tarix vԥ etnoqrafiya, ailԥ vԥ mԥiúԥt mԥdԥniyyԥti, geyim vԥ mԥtbԥx mԥdԥniyyԥti-

nԥ vԥ s. ԥsaslanan ԥnԥnԥvi mԥdԥniyyԥti qorumaqla, ruhi mԥdԥniyyԥtin – milli 

özünüdԥrk, hԥyat tԥrzi, tԥfԥkkür vԥ davranÕú mԥdԥniyyԥti, istehsal vԥ fԥrdi mü-

nasibԥtlԥr mԥdԥniyyԥti, intellektual mԥdԥniyyԥt vԥ insanlarÕn sosial mԥsuliyyԥt 

mԥdԥniyyԥti kimi sahԥlԥrinin tԥkmillԥúdirilmԥsi vԥ yüksԥldilmԥsinԥ yardÕm 

etmԥkdԥn ibarԥt idi. Dünya tԥcrübԥsi göstԥrdi ki, belԥ kulturogenezin ԥn yaxúÕ 

79 

vasitԥsi sistemli kulturoloji tԥhlil vԥ milli Azԥrbaycan mԥdԥniyyԥtindԥ yüksԥk 

elmi, texnoloji, hüquq, etik vԥ idarԥçilik nailiyyԥtlԥrinin vԥ dünya mԥdԥniyyԥti 

standartlarÕnÕn yaradÕcÕ istifadԥsidir. 

29 may 1996-cÕ il qurultayÕnÕn qԥtnamԥsindԥ qeyd olunmuúdur ki, milli 

inkiúafÕn baúlÕca hԥrԥkԥverici qüvvԥsi vԥ ԥsasÕ tԥhsil vԥ elmdir, mühüm úԥrti – 

xalq kütlԥlԥrinin maariflԥndirilmԥsidir, baúlÕca mԥqsԥdi isԥ biliklԥrԥ, professio-

nal vԥrdiúlԥrԥ, mütԥúԥkkilliyԥ vԥ mԥnԥviyyata malik olan yüksԥk mԥdԥniyyԥtli 

insandÕr. QurultayÕn qԥrarÕnda respublikada universal bilikli vԥ elmi dünyagö-

rüúlü mütԥxԥssislԥrin hazÕrlanmasÕnÕn geniúlԥndirilmԥsi vԥ dԥrinlԥúdirilmԥsi 

zԥruriliyi, hԥmçinin BSøPø-nin kulturologiya kafedrasÕnÕn respublika Tԥhsil 

Nazirliyinin baza kafedrasÕna çevrilmԥsi dԥ qeyd olunmuúdur.  

“Simurq” AMA-nÕn 1990 -1995-ci illԥr ԥrzindԥ fԥaliyyԥtinin tԥhlili vԥ pozi-

tiv qiymԥtlԥndirilmԥsi ԥsasÕnda, qurultay AssosiasiyanÕn fԥaliyyԥtinԥ dövlԥt dԥs-

tԥyi göstԥrmԥk vԥ onun ölkԥnin milli maraqlarÕna cavab verԥn innovativ layihԥlԥ-

rinin, o cümlԥdԥn, yenidԥn tԥsis edilmiú, Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn inkiúaf tԥ-

lԥbatlarÕna xidmԥt etmԥk iqtidarÕnda olan Dünya Mԥdԥniyyԥti Beynԥlxalq Uni-

versitetinin fԥaliyyԥtinin reallaúdÕrÕlmasÕna yardÕm etmԥk xahiúi ilԥ hökumԥtԥ 

müraciԥt qԥbul etdi. Müraciԥtdԥ intellektual mԥdԥniyyԥtin (tԥhsilin vԥ elmin) ruhi 

mԥdԥniyyԥtin vԥ “ruhi istehsalÕn” qabaqlayÕcÕ inkiúafÕnÕ tԥmin edԥn dövlԥt pri-

oriteti qismindԥ müԥyyԥn edilmԥsi imkanÕnÕn nԥzԥrdԥn keçirilmԥsi haqqÕnda 

xahiú ifadԥ olunurdu. “Simurq” AMA-nÕn II qurultayÕnÕn iútirakçÕlarÕ, Azԥrbay-

canÕn dirçԥliúi vԥ tԥrԥqqisi kursunun hԥyata keçirilmԥsindԥ vԥtԥndaú yardÕmÕ-

nÕn hazÕr oldu÷unu ifadԥ edԥrԥk, ölkԥ prezidenti H.Ԥ. Ԥliyevԥ tԥbrik mԥktubu 

göndԥrdilԥr. II qurultayda Qaraba÷ probleminin ԥdalԥtli hԥllinԥ yönԥldilmiú 

hökumԥt siyasԥtinin dԥstԥklԥnmԥsi haqqÕnda Müraciԥt dԥ qԥbul edildi.  

økinci qurultaydan az sonra keçirilԥn yeni rԥyasԥt heyԥtinin iclasÕnda,    

14 iyun 1996-cÕ ildԥ “Simurq” AMA-nÕn 1996-2000-ci illԥr üçün perspektiv 

fԥaliyyԥt planÕ tԥsdiqlԥndi. Planda qeyd olunan ԥn mühüm vԥzifԥlԥr arasÕn-

da: 1995-ci ildԥ tԥsis edilmiú Dünya Mԥdԥniyyԥti Beynԥlxalq Universiteti-

nin fԥaliyyԥtinin tԥúkil edilmԥsi, aktual milli inkiúaf problemlԥrinin kulturo-

loji tԥdqiqatlarÕnÕn aparÕlmasÕ, kitablar vԥ dԥrs vԥsaitlԥrinin nԥúri, sosial-mԥ-

dԥni siyasԥtin kulturoloji ԥsaslarÕnÕn iúlԥnib hazÕrlanmasÕnda hökumԥtԥ yar-

dÕm etmԥk, televiziya vԥ radio ilԥ kulturoloji biliklԥrin yayÕlmasÕ, tԥúkilatlar-

da vԥ müԥssisԥlԥrdԥ sԥyyar seminarlarÕn keçirilmԥsi, rayonlarda Assosiasi-

yanÕn nümayԥndԥliklԥrinin tԥúkil edilmԥsi, xarici ölkԥlԥrdԥ Azԥrbaycan mԥ-

dԥniyyԥti günlԥrinin keçirilmԥsi vԥ s. var idi. Göstԥrilԥn vԥzifԥlԥrin hԥyata 

keçirilmԥsi üçün: “elm vԥ tԥhsil”, “iqtisadiyyat vԥ biznes”, “incԥsԥnԥt”,  

“din”, 

 

“informasiya vԥ mԥtbuat”, ekologiya, tibb vԥ idman”, “beynԥlxalq ԥla-

80 

qԥlԥr”, “hüquq vԥ idarԥetmԥ”, “gԥnclԥr” vԥ digԥr komissiyalar yaradÕlmÕúdÕr.

 

Bu dövrdԥ “Simurq” AMA ilԥ sÕx ԥmԥkdaúlÕq edԥn BakÕ Sosial ødarԥ-

etmԥ vԥ Politologiya ønstitutunun (BSøPø) “Kulturologiya” kafedrasÕ qeyri-

rԥsmi BakÕ kulturoloji tԥdqiqatlar vԥ maarifçilik mԥrkԥzi oldu. Bu kafedra-

nÕn bazasÕ ԥsasÕnda “Mԥdԥniyyԥt vԥ cԥmiyyԥt” ümumi adÕ altÕnda, beynԥl-

xalq iútirakla, hԥr hԥftԥ kulturoloji seminarlar keçirilirdi. Buna görԥ dԥ bir 

faktÕ baúa düúmԥk çԥtindir ki, DMBU (Dünya Mԥdԥniyyԥti Beynԥlxalq 

Universitei) tԥsis edildikdԥn vԥ AssosiasiyanÕn II qurultayÕ keçirildikdԥn az 

sonra, ümumi dԥstԥk gözlԥmԥlԥri BSøPø-nin kulturologiya kafedrasÕnÕn ba÷-

lanmasÕ ilԥ dԥyiúildi. 1996-cÕ ilin sentyabrÕnda respublika Tԥhsil Nazirliyi-

nin qԥrarÕna istinad edԥn BSøPø rԥhbԥrliyinin qԥrarÕ ilԥ, BakÕ Sosial ødarԥ-

etmԥ vԥ Politologiya ønstitutunun “Kulturologiya” kafedrasÕ lԥ÷v edildi.

 

90-cÕ illԥrin ikinci yarÕsÕnda “Simurq” AMA mԥdԥniyyԥt üzrԥ, o cümlԥdԥn, 

Azԥrbaycan siyasi mԥdԥniyyԥt tarixinԥ hԥsr edilmiú bir sÕra mԥzmunlu konfrans-

lar vԥ seminarlar keçirmiúdir.

 

OnlarÕn arasÕnda bԥzilԥrinin adlarÕnÕ çԥkmԥk lazÕm-

dÕr: “Gԥnclԥrin etik tԥrbiyԥsi vԥ sa÷lam hԥyat tԥrzi” (26 aprel, 1996-cÕ il), “Tibb – 

mԥdԥniyyԥt fenomeni kimi” (12 mart 1996-cÕ il), “Dünya mԥdԥniyyԥti vԥ Azԥr-

baycan cԥmiyyԥti” (22 may 1996-cÕ il), “Azԥrbaycan RespublikasÕnda “Üçüncü 

sektor” (12 sentyabr 1996-cÕ il), “Demokratiya mԥdԥniyyԥti vԥ BMT” (13 mart 

1997-ci il), “Milli ideologiya vԥ Ümummilli lider” (10 may 1997-ci il), “Mԥdԥ-

niyyԥt vԥ demokratiya” (25 may 1998-ci il), “Mԥdԥniyyԥt vԥ Azԥrbaycan gԥnclԥ-

ri” (16 oktyabr 1998-ci il), “Müsԥlman alԥmindԥ ilk parlament” (7 dekabr 1998-

ci il), “Mԥdԥniyyԥt vԥ hԥrbi tԥhsil” (25 may 1999-cu il) vԥ s. 

 “Demokratiya mԥdԥniyyԥti vԥ BMT” seminarÕnÕn iúindԥ BMT-nin Azԥr-

baycandakÕ nümayԥndԥsi Paolo Lembo, Ümumdünya Federalistlԥr Assosia-

siyasÕnÕn prezidenti Con Anderson vԥ Azԥrbaycanda ABù úԥfirliyinin mԥdԥ-

niyyԥt attaúesi iútirak etmiúlԥr. “Mԥdԥniyyԥt vԥ demokratiya” seminarÕnÕn 

iúindԥ respublikanÕn bir çox siyasi partiya nümayԥndԥlԥri iútirak etmiúlԥr. 

SeminarÕn ԥsas vԥzifԥsi ruhi mԥdԥniyyԥtin vԥ milli inkiúafda onun çox böyük 

dԥyiúdirici imkanlarÕnÕn düzgün anlaúÕlmasÕna yardÕm etmԥk, o cümlԥdԥn, 

müxtԥlif siyasi dԥyԥr nümayԥndԥlԥri arasÕnda ümummilli maraqlara cavab 

verԥn vԥtԥndaú yekdilliyi vԥ hԥmrԥyliyinԥ nail olmaq idi. Bu dövrdԥ Assosiasi-

ya tԥrԥfindԥn beynԥlxalq iútirakla, müxtԥlif ùԥrq vԥ Qԥrb mԥdԥniyyԥtlԥrinin 

dünya sivilizasiyasÕ kontekstindԥ öyrԥnilmԥsi üzrԥ bir sÕra seminarlar tԥúkil 

edilmiúdir. Bunlar – øraq (2 aprel 1996-ci il), Almaniya (12 aprel 1996-cÕ il), 

ABù (12 fevral 1999-cu il) vԥ Norveç (17 mart 2000-ci il) mԥdԥniyyԥtlԥrinԥ 

hԥsr olunmuú seminarlar idi. 

 

81 

10 may 1997-ci ildԥ Azԥrbaycan Hԥmkarlar KonfederasiyasÕnda keçiri-

lԥn, Azԥrbaycan xalqÕnÕn Ümummilli lideri, Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn 

Prezidenti Heydԥr Ԥliyevin idarԥçilik mԥdԥniyyԥtinԥ hԥsr edilmiú ”Milli   

ideologiya vԥ Ümummilli lider” kulturoloji konfransÕ xüsusi elmi vԥ siyasi 

ԥhԥmiyyԥtԥ malik idi. Konfrans AR Prezident AdministrasiyasÕnÕn øctimai-

siyasi úöbԥsi ilԥ birlikdԥ hazÕrlanmÕú vԥ Ümummilli lider Heydԥr Ԥliyevin Ad 

günü tarixinԥ salÕnmÕúdÕr. Onun iúindԥ Prezident AdministrasiyasÕ vԥ Hԥmkar-

lar KonfederasiyanÕn iúçilԥri, bir sÕra nazirliklԥrin rԥhbԥrlԥri, Milli Mԥclis depu-

tatlarÕ, alimlԥr, müԥllimlԥr, diplomatlar, qeyri-hökumԥt tԥúkilatlarÕ nümayԥndԥ-

lԥri iútirak edirdilԥr. Konfransda prof. Fuad Mԥmmԥdov (ԥsas mԥruzԥ), gԥnclԥr 

vԥ idman naziri Ԥbülfԥs Qarayev, müdafiԥ nazirinin müavini Mehman Ԥliyev, 

Milli Mԥclisin Elm vԥ tԥhsil üzrԥ daimi komissiyasÕnÕn sԥdri ùahlar Ԥsgԥrov, 

Milli Mԥclis deputatÕ, prof. ùamil Qurbanov, prof. Vilayԥt Quliyev, ADU–nin 

professoru Ԥsԥdulla Qurbanov, BSøPø –nun rektor ԥvԥzi, prof. Ԥlikram Abdul-

layev vԥ b. mԥruzԥlԥrlԥ çÕxÕú etdilԥr. Seminar ölkԥnin Prezident Administrasi-

yasÕ tԥrԥfindԥn yüksԥk qiymԥtlԥndirilmiúdir.  

25 may 1998-ci ildԥ BakÕ Sosial ødarԥetmԥ vԥ Politologiya ønstitutu 

(BSøPø) vԥ Azԥrbaycan Dövlԥt Arxiv ødarԥsi ilԥ birlikdԥ, Azԥrbaycan 

Demokratik RespublikasÕnÕn yaranmasÕnÕn 80 illiyinԥ hԥsr olunmuú, “Mü-

sԥlman alԥmindԥ ilk parlament” mövzusunda mötԥbԥr elmi-praktik konfrans 

keçirildi. Onun iúindԥ Prezident AdministrasiyasÕnÕn øctimai-siyasi úöbԥsi-

nin iúçilԥri, tanÕnmÕú alimlԥr, mԥmurlar, diplomatlar vԥ ictimai xadimlԥr iúti-

rak edirdilԥr.

 

Konfransda: øctimai-siyasi tԥdqiqatlar vԥ ønformasiya ønstitutu-

nun direktoru, prof. A÷ababa Rzayev, BSøPø ԥmԥkdaúlarÕ – prof. Pԥrvin Dԥ-

rԥbԥdi, prof. Fuad Mԥmmԥdov, dosent Lԥtifԥ Mԥmmԥdova, AMEA Tarix 

ønstitutunun elmi iúçilԥri vԥ baúqalarÕ mԥruzԥlԥrlԥ çÕxÕú etdilԥr. 

90-cÕ illԥrin ikinci yarÕsÕnda respublikanÕn mԥdԥniyyԥt sistemi iúçilԥrinin 

peúԥ ixtisasÕnÕ artÕrma÷a yardÕm mԥqsԥdilԥ, Assosiasiya tԥrԥfindԥn Azԥrbaycan 

Mԥdԥniyyԥt Nazirliyinin re÷ional iúçilԥri – rayon kitabxanalarÕnÕn, mԥdԥniyyԥt 

evlԥrinin, musiqi mԥktԥblԥrinin rԥhbԥrlԥri vԥ ԥmԥkdaúlarÕ, AzԥrbaycanÕn rayon 

icra hakimiyyԥtlԥri mԥdԥniyyԥt úöbԥlԥrinin rԥhbԥrlԥri üçün dünya vԥ milli mԥ-

dԥniyyԥtin tarixi vԥ nԥzԥriyyԥsi üzrԥ onlarla mԥruzԥlԥr edilmiúdir. 

“Simurq” AMA-nÕn konfranslarÕ, seminarlarÕ vԥ mԥruzԥlԥri Azԥrbaycan-

da insan kapitalÕnÕn formalaúmasÕna imkan yaradÕrdÕ. ÇoxmԥnalÕ funksiyanÕ 

yerinԥ yetirԥn seminarlar respublikanÕn mԥdԥni hԥyatÕnda nԥzԥrԥ çarpan hadisԥ 

oldu. Onlar alimlԥr vԥ müԥllimlԥr, mütԥxԥssislԥr vԥ diplomatlar arasÕnda kultu-

roloji biliklԥrin mübadilԥsinԥ, hԥmçinin respublika gԥnclԥri vԥ ԥhalisi arasÕnda 

universal kulturoloji biliklԥrin yayÕlmasÕ vasitԥsilԥ insanlarÕn ümumi mԥdԥni 

82 

sԥviyyԥsinin yüksԥldilmԥsinԥ imkan yaradÕrdÕ. Bu vԥ sonrakÕ illԥrdԥ tanÕnmÕú 

Azԥrbaycan alimlԥri, mütԥxԥssislԥri, incԥsԥnԥt xadimlԥri ilԥ yanaúÕ: BMT-nin 

AzԥrbaycandakÕ nümayԥndԥsi Paolo Lembo, Birlԥúmiú KrallÕ÷Õn sԥfiri To-

mas Yanq, øraqÕn sԥfiri, doktor øbrahim-ԥt-Tayi, ABù sԥfiri Stenli Esku-

reydo, Almaniya sԥfirliyinin mԥdԥniyyԥt attaúesi, doktor Yasper Vik, 

Norveç KrallÕ÷ÕnÕn sԥfiri Olav Berstad, Mԥrakeú KrallÕ÷ÕnÕn sԥfiri, doktor 

Hԥsԥn Hami, Çin Xalq RespublikasÕnÕn sԥfirlԥri Çjan Siyun vԥ Çyan Yan-

yan, Yaponiya sԥfirliyinin mԥslԥhԥtçisi Toúikazo Muto, MacarÕstan sԥfirliyi-

nin mԥslԥhԥtçisi, prof. Zoltan Baço, Fransa sԥfirliyinin mԥdԥniyyԥt attaúesi 

Lük Obri, AMOCO-nun (ABù Neft KompaniyasÕ) baú nümayԥndԥsi Tim 

Hartnet, Ümumdünya Federalistlԥr AssosiasiyasÕnÕn prezidenti Con 

Anderson, Azԥrbaycanda MDBTY (Müstԥqil Dövlԥtlԥr Birliyinԥ Texniki 

YardÕm) proqramÕ üzrԥ nümayԥndԥ Ronald Yanq, Türkiyԥ sԥfirinin müavini 

Vural Altan, øtaliya sԥfirliyinin mԥdԥniyyԥt attaúesi Karlotta Sartori, øran 

øslam RespublikasÕ sԥfirliyinin mԥdԥniyyԥt attaúesi øbrahim Nuri vԥ baúqala-

rÕ da “Simurq” AMA-nÕn kulturoloji seminarlarÕnda çÕxÕúlar etmiúlԥr. 

Azԥrbaycanda vԥtԥndaú cԥmiyyԥti institutlarÕnÕn inkiúafÕ üçün Assosia-

siya tԥrԥfindԥn bir sÕra praktik addÕmlar atÕlmÕúdÕr. øctimai inkiúaf maraqlarÕ, 

pԥrakԥndԥ ictimai kollektivlԥrin qüvvԥ vԥ vasitԥlԥrinin parçalanmasÕnÕn qar-

úÕsÕnÕn alÕnmasÕnÕ, bu tԥúkilatlarda cԥmlԥúmiú ciddi insan potensialÕnÕn bir-

lԥúdirilmԥsini, ölkԥnin davamlÕ inkiúafÕ, güclü vԥtԥndaú mԥdԥniyyԥtli cԥmiy-

yԥtԥ malik demokratik, hüquqi dövlԥtin formalaúdÕrÕlmasÕ vԥ inkiúafÕ nami-

nԥ onlarÕn birgԥ fԥaliyyԥtinin koordinasiyasÕnÕ tԥlԥb edirdi. Ölkԥdԥ fԥaliyyԥt 

göstԥrԥn qeyri-hökumԥt tԥúkilatlarÕ qüvvԥlԥrinin, cԥmiyyԥtin sosial-mԥdԥni 

inkiúafÕnda dövlԥtԥ vԥtԥndaú yardÕmÕnÕn vahid mԥcrasÕna yönԥltmԥk mԥqsԥ-

dilԥ koordinasiyasÕnda (ԥlaqԥlԥndirilmԥsindԥ) obyektiv zԥrurilik 90-cÕ illԥrin 

ortalarÕnda aydÕn görünürdü. 

Azԥrbaycanda bu dövr üçün artÕq onlarla yeni tipli qeyri-hökumԥt tԥú-

kilatlarÕ fԥaliyyԥt göstԥrirdi. OnlarÕn arasÕnda: Azԥrbaycan mԥdԥniyyԥtinin 

dostlarÕ fondu, “Simurq” Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕ, Müstԥqil 

azԥrbaycanúünaslar birliyi, Azԥrbaycan QadÕnlar cԥmiyyԥti, Gԥnclԥr Tԥúki-

latlarÕ Milli ùurasÕ, Tԥhsil ùurasÕ, “BakÕlÕ” cԥmiyyԥti, “QadÕnlar vԥ inkiúaf”, 

“Hԥyat”, “Tutu”, “ønsan vԥ mühit”, “Azԥrbaycan-Finlandiya” AssosiasiyasÕ, 

“Günar” Tԥhsil TexnologiyalarÕ Mԥrkԥzi, “AKTAM”, “AREAT”, “Günԥú”, 

Azԥrbaycan Milli Kulinariya AssosiasiyasÕ, “Azԥrbaycan-Almaniya” cԥmiy-

yԥti, “Azԥrbaycan-Rusiya” cԥmiyyԥti, “Azԥrbaycan-Fransa” cԥmiyyԥti, 

“Hԥmrԥylik” cԥmiyyԥti, Mühԥndislԥr cԥmiyyԥti, Oxatma FederasiyasÕ, 

“Tԥhsil”, “Vԥtԥndaú cԥmiyyԥtindԥ debatlar”, “Demokratiya vԥ Tԥrԥqqi”, 

83 

“Mülki islahatlar u÷runda”, “Vԥtԥndaú cԥmiyyԥti u÷runda”, “EtibarlÕ gԥlԥ-

cԥk”, “Saniyԥ”, “Sosial Tԥrԥqqi”, “øntellekt” elmi-texniki tԥúkilat vԥ digԥr 

QHT-lԥri göstԥrmԥk olar. Hԥmçinin, ictimai sektor hԥlԥ sovet dövründԥ ya-

radÕlmÕú: Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt fondu, Azԥrbaycan Sülh fondu, Azԥrbay-

can elmi-texniki cԥmiyyԥti, “Vԥtԥn” cԥmiyyԥti, “Bilik” cԥmiyyԥti, “Dost-

luq” xarici ölkԥlԥrlԥ ԥlaqԥlԥr cԥmiyyԥti, Bԥstԥkarlar øttifaqÕ, YazÕçÕlar øttifa-

qÕ, Teatr xadimlԥri øttifaqÕ, Rԥssamlar øttifaqÕ, Azԥrbaycan alimlԥri øttifaqÕ, 

Musiqi xadimlԥri øttifaqÕ, Gԥnc hüquqúünaslar øttifaqÕ kimi vԥ bir çox digԥr  

ictimai tԥúkilatlar vԥ yaradÕcÕ ittifaqlarla tԥmsil olunurdu. 

Mühüm demokratiya institutu olan qeyri-hökumԥt tԥúkilatlarÕnÕn for-

malaúmasÕ, hԥmrԥyliyi vԥ iúin sԥmԥrԥliliyini yüksԥltmԥk yollarÕnÕn axtarÕúÕ 

prosesinԥ yardÕm etmԥk mԥqsԥdilԥ, 1996-cÕ ilin sentyabrÕnda mԥdԥni siyasԥt 

departamentlԥri vԥ AssosiasiyanÕn tԥúkilati iúinin birgԥ sԥylԥri ilԥ, respubli-

kada ilk dԥfԥ olaraq, Azԥrbaycanda “Üçüncü sektorun” ԥsasÕnÕ qoyan mԥú-

vԥrԥtçi proses vԥ kulturoloji seminar keçirildi. Layihԥ “Çariti Nou Hau” vԥ 

“Aysar” beynԥlxalq fondlarÕnÕn dԥstԥyi ilԥ BakÕ Sosial ødarԥetmԥ vԥ Polito-

logiya ønstitutunda keçirildi. “Simurq” AMA ilԥ yanaúÕ burada 15 qeyri-hö-

kumԥt tԥúkilatÕ, o cümlԥdԥn, “Hԥyat”, Günԥú” “ønsan vԥ mühit” tԥúkilatlarÕ, 

Gԥnc Tԥbiblԥr AssosiasiyasÕ vԥ digԥrlԥri iútirak edirdilԥr. 

Keçirilԥn konsultasiyalarÕn nԥticԥlԥrinԥ görԥ, respublikanÕn sosial-mԥ-

dԥni inkiúaf maraqlarÕnÕ nԥzԥrԥ alaraq, “Üçüncü sektor”un ԥsas prioriteti qis-

mindԥ, milli insan kapitalÕ inkiúafÕnÕn baúlÕca úԥrtini ifadԥ edԥn elm, tԥhsil 

vԥ maarif müԥyyԥn edildi. Mԥúvԥrԥtçi prosesin vԥ seminarÕn tövsiyԥlԥrinԥ 

uy÷un olaraq, “Simurq” AMA-nÕn prezidenti 1996-cÕ ilin oktyabrÕnda Plov-

divdԥ (Bolqariya), “Çariti Nou Hau” beynԥlxalq fondu tԥrԥfindԥn tԥúkil edil-

miú QHT-lԥrin beynԥlxalq görüúündԥ çÕxÕú etdi. “Üçüncü sektor”un inkiúafÕ 

üzrԥ Azԥrbaycan konsepsiyasÕ beynԥlxalq görüúün iútirakçÕlarÕ tԥrԥfindԥn 

bԥyԥnildi vԥ  bütün Qafqaz üçün prioritet olaraq qԥbul edildi. Azԥrbaycanda 

“Üçüncü sektor”un yaradÕlmasÕ üzrԥ aparÕlan iú haqqÕnda informasiya vԥ uy-

÷un tԥkliflԥr respublika Prezident AdministrasiyasÕna tԥqdim edildi. 

Mԥúvԥrԥt prosesi çԥrçivԥsindԥ Assosiasiya tԥrԥfindԥn ölkԥnin sosial-

mԥdԥni inkiúafÕnda qeyri-hökumԥt tԥúkilatlarÕnÕn dövlԥtԥ yardÕmÕnÕn sԥmԥ-

rԥliliyini artÕrma÷a qadir olan strukturun tԥúkili tԥlԥbatlarÕ, imkanlarÕ vԥ 

texnologiyalarÕnÕn kulturoloji tԥhlili aparÕldÕ. Daha fԥal QHT-lԥrin sԥylԥri-

nin birlԥúdirilmԥsi üçün “Zԥka” (sa÷lam düúüncԥ) Azԥrbaycan qeyri-höku-

mԥt tԥúkilatlarÕ Mԥrkԥzinin yaradÕlmasÕ layihԥsi iúlԥnib hazÕrlandÕ. Mԥrkԥzin 

bir nömrԥli vԥzifԥlԥri sÕrasÕnda - yeni, demokratik mԥdԥniyyԥtin formalaúdÕ-

rÕlmasÕ, respublikada “Üçüncü sektor”un infrastrukturlarÕnÕn yaradÕlmasÕ vԥ 

84 

tԥkmillԥúdirilmԥsi, milli maraqlar istiqamԥtindԥ QHT-lԥrin fԥaliyyԥt koordi-

nasiyasÕ, ölkԥnin qeyri-hökumԥt tԥúkilatlarÕ rԥhbԥrlԥri vԥ ԥmԥkdaúlarÕnÕn 

keçid dövrü úԥraitindԥ iú vԥrdiúlԥrinԥ professional úԥkildԥ öyrԥdilmԥsi yer 

alÕrdÕ.

21

 

Layihԥ, hԥmçinin aktual milli inkiúaf problemlԥri vԥ QHT-lԥrin öz-

lԥrinin inkiúaf problemlԥrinin kulturoloji tԥdqiqatlarÕnÕn hԥyata keçirilmԥsi, 

sosial-mԥdԥni layihԥlԥrin iúlԥnib hazÕrlanmasÕnÕ nԥzԥrdԥ tuturdu. Bununla 

yanaúÕ QHT-lԥrin informasiya orqanlarÕnÕn, o cümlԥdԥn, QHT-nin kitabxana 

ilԥ informasiya mԥrkԥzinin yaradÕlmasÕ, vԥtԥndaú cԥmiyyԥtinin inkiúafÕna 

imkan yaradan QHT-lԥrin fԥaliyyԥtinin maliyyԥ vԥ qrant dԥstԥyinin tԥúkil 

edilmԥsi dԥ nԥzԥrdԥn keçirilirdi. Mԥrkԥzin vԥzifԥsinԥ - QHT klubunun yara-

dÕlmasÕ, QHT-lԥrin dövlԥt strukturlarÕ, biznes vԥ beynԥlxalq tԥúkilatlarla 

ԥmԥkdaúlÕ÷Õna yardÕm etmԥk, Milli Mԥclisdԥ baxÕlmaq üçün QHT-lԥr haq-

qÕnda qanun layihԥsinin hazÕrlanmasÕ vԥ s. dԥ daxil idi.  

Göstԥrilԥn struktura uy÷un olaraq, Mԥrkԥzdԥ beú úöbԥnin fԥaliyyԥti nԥ-

zԥrdԥ tutulurdu: tԥhsil vԥ maarif, qiraԥtxana ilԥ; kulturoloji tԥdqiqatlar vԥ 

tԥrçümԥlԥr; kitabxana vԥ elektron ԥlaqԥ vasitԥlԥrini ehtiva edԥn informasiya; 

redaksiya-nԥúriyyat úöbԥsi; respublika daxili koordinasiya vԥ beynԥlxalq 

ԥlaqԥlԥr. 12 sentyabr 1996-cÕ ildԥ Mԥrkԥzin ԥsasnamԥsi qԥbul edildi. Mԥúvԥ-

rԥt prosesindԥ iútirak edԥn, respublikanÕn 16 qeyri-hökumԥt tԥúkilatÕ nüma-

yԥndԥlԥri – ak. Maqsud Ԥliyev, Fuad T. Mԥmmԥdov, Rövúԥn Salmanzadԥ, 

Fuad A. Mԥmmԥdov, øsmayÕl øsmayÕlov, ùahin Pԥnahov, Tamara Dadaúova, 

øsmԥt Ԥhmԥdov, Adilԥ Manafova, Valeri Ԥfԥndiyev, Rövúԥn Xԥlilov, Yusif 

Bԥkirov vԥ b. elԥ hԥmin gün onun tԥsis edilmԥsi haqqÕnda müqavilԥni hazÕr-

ladÕlar vԥ imzaladÕlar.

 

Azԥrbaycan RespublikasÕnda “Üçüncü sektor”un inkiúaf prosesi AR 

Prezident AdministrasiyasÕ øctimai-siyasi úöbԥsinin müdiri, prof. Ԥli Hԥsԥ-

novun vԥ BMT ønkiúaf ProqramÕ (BMT øP) nümayԥndԥliyinin rԥhbԥri Paolo 

Lembonun dԥstԥyi sayԥsindԥ u÷urla davam edirdi. Vԥtԥndaú cԥmiyyԥtinin 

inkiúafÕ mԥqsԥdilԥ, 1997-ci ildԥ BMT øP ilԥ Azԥrbaycan RespublikasÕ ara-

sÕnda memorandum imzalandÕ. Memoranduma uy÷un olaraq, Azԥrbaycan 

QHT-lԥrinin Resurs vԥ Tԥlim Mԥrkԥzi yaradÕldÕ. Mԥrkԥzԥ Cԥfԥr Cԥfԥrli baú-

çÕlÕq edirdi. QHT-lԥrin Resurs vԥ Tԥlim Mԥrkԥzinin bazasÕ ԥsasÕnda, Azԥr-

baycanda  BMT øP nümayԥndԥliyinin dԥstԥyi ilԥ, 1999-cu ilin iyulunda Ba-

kÕda, “Simurq” AMA-nÕn fԥal iútirakÕ ilԥ, AzԥrbaycanÕn 95 QHT-nÕn daxil 

                                                            

21

 Azԥrbaycanda BMT øP–nÕn dԥstԥyi ilԥ 1995-ci ildԥ BakÕda tԥsis edilmiú ”Simurq” AMA-

nÕn Dünya Mԥdԥniyyԥti Beynԥlxalq Universiteti layihԥsindԥ qeyri-hökumԥt tԥúkilatlarÕ 

fakültԥsi dԥ nԥzԥrdԥ tutulmuúdur (Fuad Mԥmmԥdov. Kulturologiya effektiv hԥyat 

fԥaliyyԥtinԥ aparan yol kimi. BakÕ: Ԥbilov, Zeynalov vԥ o÷ullarÕ. 2006, s. 259).  

85 

oldu÷u Qeyri-hökumԥt tԥúkilatlarÕnÕn Milli Forumu tԥsis edildi. Forumun 

prezidenti Azay Quliyev oldu. 29 iyul 1999-cu ildԥ “Simurq” AMA-nÕn tԥq-

dimatÕ ilԥ, Azԥrbaycan QHT-lԥri AR Ԥdliyyԥ Nazirliyindԥ qeydiyyatdan 

keçdi. Onun tԥsisçilԥri qismindԥ “Simurq” AMA, “QadÕnlar vԥ inkiúaf” 

qeyri-hökumԥt tԥúkilatÕ vԥ respublikanÕn digԥr QHT-lԥri çÕxÕú etmiúlԥr. 

“Üçüncü sektor” yaratmaq üzrԥ özünün hԥlԥ 1996-cÕ ildԥ toplanmÕú tԥcrübԥ-

sindԥn istifadԥ edԥrԥk, “Simurq” AMA, hԥmçinin Forumun iú strukturu vԥ 

planlarÕnÕn iúlԥnib hazÕrlanmasÕnda zԥruri elmi-konsultativ yardÕm göstԥrir-

di, Forumun fԥaliyyԥtinin tԥúԥkkülü dövründԥ - birinci il yarÕm ԥrzindԥ isԥ 

onun idarԥetmԥ iúindԥ fԥal iútirak edirdi. SonrakÕ illԥrdԥ Azԥrbaycan QHT-

lԥri üçün onun tԥrԥfindԥn fandrayzinq üzrԥ treninqlԥr keçirilmiúdir. 

økinci qurultaydan sonra “Simurq” AMA-nÕn kulturologiya elmi, tԥhsili 

vԥ maarifinin, hԥmçinin ölkԥnin ruhi mԥdԥniyyԥtinin inkiúafÕ üçün Assosia-

siya tԥrԥfindԥn iúlԥnib hazÕrlanmÕú universal biliklԥrin praktik istifadԥsinԥ 

yönԥldilԥn iúi davam edirdi. øú – kulturoloji tԥdqiqatlar, seminarlar, mԥruzԥ-

lԥr vԥ müxtԥlif mԥdԥni tԥúԥbbüslԥr formasÕnda hԥyata keçirilirdi. 

AssosiasiyanÕn ԥn mühüm vԥzifԥlԥri, ԥvvԥlki kimi, üçüncü minilliyin 

astanasÕnda Azԥrbaycan ziyalÕlarÕnÕn, onun hansÕ – hökumԥt yaxud qeyri-

hökumԥt strukturunu tԥmsil etmԥsindԥn asÕlÕ olmayaraq, qarúÕsÕnda duran 

ümumi vԥzifԥlԥrlԥ sÕx ԥlaqԥdԥ nԥzԥrdԥn keçirilirdi. Bu, Azԥrbaycan cԥmiy-

yԥtindԥ  úüurlu vԥ xoúbԥxt hԥyatÕn alternativsiz vasitԥsi olan yüksԥk ruhi 

mԥdԥniyyԥtin formalaúmasÕna yardÕm; düzgün siyasԥtin vԥ effektiv idarԥçi-

liyin metodoloji ԥsasÕ kimi, kulturologiya elmi, tԥhsili vԥ maarifinin ölkԥdԥ 

formalaúmasÕ vԥ inkiúafÕna yardÕm; siyasi demokratiya mԥdԥniyyԥtinin, in-

tellektual vԥ mԥnԥvi mԥdԥniyyԥtin prioritet inkiúafÕna yönԥldilmiú yeni sosi-

al-mԥdԥni siyasԥtin inkiúafÕ; vԥtԥndaúlar arasÕnda sa÷lam milli ideyanÕn vԥ 

humanizm, sülh mԥdԥniyyԥti vԥ ԥmԥkdaúlÕq kimi ümumbԥúԥri dԥyԥrlԥrin 

bԥrqԥrar olmasÕna yardÕm; yoxsullu÷un, rüúvԥtxorlu÷un vԥ terrorçulu÷un 

qarúÕsÕnÕn alÕnmasÕna yardÕm; yüksԥk mԥsuliyyԥt mԥdԥniyyԥtinin, tԥúkilat vԥ 

idarԥetmԥ mԥdԥniyyԥtinin, hüquq, iqtisadi, informasiya, mԥiúԥt, tibb, ekoloji 

mԥdԥniyyԥtin, hԥmçinin istehlak vԥ bölgü münasibԥtlԥri mԥdԥniyyԥtinin 

möhkԥmlԥndirilmԥsi; ümummilli maraqlar zԥminindԥ dövlԥt strukturlarÕ, 

qeyri-hökumԥt tԥúkilatlarÕ vԥ bizneslԥ ԥmԥkdaúlÕq vԥ partnyorluq; Azԥrbay-

canÕn dünya sivil birliyinԥ gԥlԥcԥk inteqrasiyasÕ üçün beynԥlxalq dünyԥvi vԥ 

dini tԥúkilatlarla, xarici ölkԥlԥrin dövlԥt vԥ qeyri-hökumԥt strukturlarÕ ilԥ 

ԥmԥkdaúlÕq; Azԥrbaycan diasporunun sosial-mԥdԥni inkiúafÕna, vԥ inteqrasi-

ya ԥsasÕnda onun mԥdԥniyyԥtinin yaúadÕqlarÕ ölkԥlԥrin mԥdԥniyyԥtlԥri ilԥ 

harmonizasiyasÕna yardÕm; BMT, YUNESKO, Avropa ùurasÕ vԥ digԥr 

86 

beynԥlxalq tԥúkilatlarÕn, müxtԥlif xalqlarÕn vԥ ölkԥlԥrin mԥdԥniyyԥtlԥri, din-

lԥri vԥ maraqlarÕnÕn harmonizasiyasÕ ԥsasÕnda qlobal vԥtԥndaú cԥmiyyԥti ya-

radÕlmasÕna yönԥldilmiú beynԥlxalq mԥdԥni siyasԥtinin formalaúdÕrÕlmasÕ 

üzrԥ fԥaliyyԥtinԥ yardÕmdan ibarԥt idi. 

Prof. Fuad Mԥmmԥdov, ak. Maqsud Ԥliyev, Rԥsul Mԥlikov, Rauf Muqi-

mov vԥ digԥrlԥrinin rԥhbԥrlik etdiyi kulturoloji tԥdqiqatlar, tԥhsil vԥ mԥdԥniy-

yԥt siyasԥti, elm, tԥúkilati iú vԥ beynԥlxalq ԥlaqԥlԥr departamentlԥri birinci 

onillikdԥ fԥal elmi-tԥdqiqat, maarifçilik, tԥúkilati vԥ beynԥlxalq fԥaliyyԥti hԥ-

yata keçirirdilԥr. Onlar birgԥ sԥylԥrlԥ ölkԥnin dövlԥt vԥ qeyri-hökumԥt tԥúki-

latlarÕ, xarici alimlԥr vԥ mütԥxԥssislԥr, xarici dövlԥtlԥrin nümayԥndԥliklԥri vԥ 

beynԥlxalq idarԥlԥrlԥ mԥdԥni ԥlaqԥlԥri inkiúaf etdirir vԥ möhkԥmlԥndirirdilԥr. 

Gԥnclԥr departamenti tԥrԥfindԥn ԥhԥmiyyԥtli iúlԥr görülmüúdür. Bu 

departamentin üzvlԥri AssosiasiyanÕn bütün tԥdbirlԥrindԥ fԥal iútirak edirdi-

lԥr. 16 oktyabr 1998-ci ildԥ respublikanÕn Dövlԥt Müstԥqilliyi gününԥ hԥsr 

olunmuú “Mԥdԥniyyԥt vԥ Azԥrbaycan gԥnclԥri” BakÕ kulturoloji seminarÕn-

da onlarÕn çÕxÕúlarÕnÕ xüsusi qeyd etmԥk lazÕmdÕr. Seminarda AssosiasiyanÕn 

Gԥnclԥr departamentinin üzvlԥri ilԥ yanaúÕ, Azԥrbaycan Cԥnclԥr øttifaqÕ, 

Azԥrbaycan Gԥnclԥr TԥúkilatlarÕ Milli ùurasÕ, Azԥrbaycan gԥnclԥrinin sülh 

vԥ tԥhlükԥsizlik ittifaqÕnÕn, hԥmçinin ölkԥnin 11 ali mԥktԥbinin nümayԥndԥ-

lԥri iútirak edirdilԥr. SeminarÕn iútirakçÕlarÕ Mԥdԥniyyԥtin ønkiúafÕnÕn Milli 

Onilliyinin keçirilmԥsi haqqÕnda AssosiasiyanÕn tԥúԥbbüsünü dԥstԥklԥdilԥr 

vԥ BakÕda “Dünya mԥdԥniyyԥti vԥ gԥnclԥr” beynԥlxalq simpoziumunun 

keçirilmԥsi haqqÕnda tԥúԥbbüs irԥli sürdülԥr. Bu seminarÕn nԥticԥlԥrinԥ görԥ, 

BSøPø aspirantÕ Zarema Manafova, MASU (Moskva AçÕq Sosial Universit-

eti) tԥlԥbԥsi Nigar Fԥrԥcova, vԥ BSøPø tԥlԥbԥsi Namiq Ԥliyev “Simurq” 

AMA-nÕn tԥúԥkkür fԥxri fԥrmanlarÕnÕ aldÕlar. Eldar Cahangirov, Elnur Sü-

leymanov, Hԥmidԥ Quliyeva, øradԥ Rԥhimli, Ülkԥr ùahbazova, ùԥmsiyԥ Ԥliy-

eva, Nԥrgiz Atakiúiyeva, Lalԥ Abbasova, Ülviyyԥ Sԥfԥrova, Fԥqan Ԥsgԥrov, 

Dilúad Cahangirova, Arif Ԥsgԥrov, Seymur Mԥmmԥdov vԥ baúqalarÕ özlԥrini 

Gԥnclԥr departamentinin daha fԥal könüllülԥri qismindԥ göstԥrirdilԥr.  

Assososiasiya özünün milli maraqlara cavab verԥn yaradÕcÕ fԥaliyyԥ-

tindԥ  hԥr  zaman  ölkԥ  hökumԥtinin  dԥstԥyini  ԥldԥ  etmԥyԥ  çalÕúÕrdÕ.         

25 may 1998-ci ildԥ “Simurq” AMA-nÕn rԥhbԥrlԥri Azԥrbaycanda Mԥdԥ-

niyyԥtin ønkiúafÕnÕn Milli Onilliyinin keçirilmԥsi haqqÕnda Assosiasiya-

nÕn tԥúԥbbüsünü nԥzԥrdԥn keçirmԥk xahiúi ilԥ Azԥrbaycan RespublikasÕ-

nÕn Prezidenti, cԥnab Heydԥr Ԥliyevԥ müraciԥt ünvanladÕlar. Müraciԥt, 

akademiklԥr - Maqsud Ԥliyev, Asԥf Nadirov, ùeyxülislamÕn müavini  

HacÕ Sabir Hԥsԥnli, professorlar – Fuad Mԥmmԥdov, Arif Ԥzizov, Ԥli 

87 

Rԥcԥbli, diplomat Rԥsul Mԥlikov vԥ AssosiasiyanÕn digԥr rԥhbԥrlԥri tԥrԥ-

findԥn imzalanmÕúdÕr. Müraciԥtdԥ hԥmçinin, respublikanÕn dövlԥt struktur-

larÕ vԥ qeyri-hökumԥt tԥúkilatlarÕnda tԥmsil olunan aparÕcÕ alimlԥr vԥ mütԥ-

xԥssislԥrin iútirakÕ ilԥ, mԥdԥniyyԥt sahԥsindԥ innovativ islahatlarÕn hԥyata 

keçirilmԥsi üçün intellektual mԥdԥniyyԥtin - elm, tԥhsil vԥ maarifin dövlԥ-

tin sosial-mԥdԥni siyasԥtinin ԥsas prioritetlԥrindԥn biri kimi müԥyyԥn edil-

mԥsini nԥzԥrdԥ tutan dövlԥt komissiyasÕnÕn yaradÕlmasÕ mümkünlüyünü 

nԥzԥrdԥn keçirmԥk xahiúi ifadԥ olunurdu. 

Güclü vԥ qüdrԥti siyasi lider kimi, Heydԥr Ԥliyev hakimiyyԥtԥ gԥldiyi ilk 

gündԥn müstԥqil AzԥrbaycanÕn perspektiv sosial-mԥdԥni, o cümlԥdԥn, iqtisadi, 

siyasi, hüquqi inkiúaf prioritetlԥrini müԥyyԥn edԥrԥk, onlarÕn hԥyata keçirilmԥ-

sindԥ hԥr zaman son dԥrԥcԥ uzaqgörԥnlik vԥ qԥtiyyԥt nümayiú etdirmiúdir. 

Heydԥr Ԥliyevin respublikaya rԥhbԥrlik etdiyi illԥrdԥ onun qay÷ÕsÕ vԥ diqqԥti 

sayԥsindԥ Azԥrbaycan mԥdԥniyyԥti özünün dirçԥliú dövrünü yaúayÕb. Onun tԥ-

rԥfindԥn Azԥrbaycan ԥdԥbiyyatÕ vԥ incԥsԥnԥtinin inkiúafÕna vԥ bütün dünyada 

yayÕlmasÕna, fiziki tԥrbiyԥ vԥ idmanÕn, ailԥ, qadÕnlar, gԥnclԥr vԥ uúaqlarÕn inki-

úafÕna böyük diqqԥt yetirilirdi. AzԥrbaycanÕn davamlÕ vԥ tԥhlükԥsiz inkiúaf ma-

raqlarÕnÕ ԥldԥ rԥhbԥr tutaraq, Ümummilli lider öz çÕxÕúlarÕnda ölkԥnin hԥr bir 

vԥtԥndaúÕ tԥrԥfindԥn yüksԥk mԥdԥniyyԥtin vԥ biliklԥrin mԥnimsԥnilmԥsinin, öz 

intellektual mԥdԥniyyԥtinin daim inkiúaf etdirilmԥsi, dünyagörüúünün geniúlԥn-

dirilmԥsi, peúԥ hazÕrlÕ÷Õ sԥviyyԥsinin yüksԥldilmԥsinin  vacibliyini xüsusi olaraq 

qeyd edirdi. O, respublika vԥtԥndaúlarÕnÕ mԥsuliyyԥt mԥdԥniyyԥtini artÕrma÷a, 

ictimai-siyasi proseslԥrin, ölkԥdԥ vԥ dünyada gedԥn dԥyiúikliklԥrin, hadisԥlԥrin 

düúünülmüú, dԥrin situasiyalÕ tԥhlilinԥ, hԥmçinin – fiziki vԥ mԥnԥvi cԥhԥtdԥn 

sa÷lam olma÷a, yüksԥk tԥlԥbkarlÕq vԥ prinsipiallÕq göstԥrmԥyԥ, qԥtiyyԥtli vԥ cԥ-

sarԥtli, Vԥtԥnԥ sԥdaqԥtli olma÷a sԥslԥyirdi. Ömrünü do÷ma AzԥrbaycanÕna, xal-

qÕnÕn rifahÕna hԥsr edԥn Heydԥr Ԥliyev, AzԥrbaycanÕn ruhi mԥdԥniyyԥtinin in-

kiúafÕna yönԥldilԥn tԥúԥbbüslԥr, tԥkliflԥr vԥ layihԥlԥrԥ heç zaman laqeyd qalma-

mÕúdÕr. Görünür, AssosiasiyanÕn milli maraqlara cavab verԥn, “Azԥrbaycanda 

Mԥdԥniyyԥtin inkiúafÕnÕn Milli Onilliyi”nin keçirilmԥsi tԥúԥbbüsü haqqÕnda 

mԥlumat Ulu öndԥrԥ vaxtÕnda çatdÕrÕlmadÕ vԥ buna görԥ cavabsÕz qaldÕ. 

økinci qurultaydan sonrakÕ dövrdԥ AssosiasiyanÕn, nԥticԥ etibarilԥ sԥ-

mԥrԥli fԥaliyyԥt istiqamԥtlԥrindԥn biri, ԥvvԥlki kimi, beynԥlxalq ԥlaqԥlԥr idi. 

Assosiasiya xalq diplomatiyasÕ metodlarÕ vasitԥsilԥ qeyri-hökumԥt tԥúkilat-

larÕ vԥ xarici ölkԥlԥrin vԥtԥndaúlarÕ ilԥ dostlu÷un vԥ mԥdԥni ԥmԥkdaúlÕ÷Õn 

möhkԥmlԥndirilmԥsinԥ yardÕm etmԥyԥ çalÕúaraq, Azԥrbaycanda akkreditasi-

ya olunmuú xarici dövlԥtlԥrin vԥ beynԥlxalq tԥúkilatlarÕn nümayԥndԥliklԥri 

ilԥ münasibԥtlԥr qurur vԥ davam etdirir, onlarla birgԥ beynԥlxalq seminarlar 

88 

vԥ görüúlԥr keçirirdi. Bütün dünyada AzԥrbaycanÕn dostlarÕnÕn ԥhatԥ dairԥsi-

nin geniúlԥnmԥsinԥ sԥbԥb olan bu fԥaliyyԥt nԥticԥsindԥ - Kosta-Rika, 

Norveç, Rusiya, Almaniya, ABù, Türkiyԥ, Böyük Britaniya, øspaniya vԥ di-

gԥr ölkԥlԥrdԥn bir sÕra xarici fԥxri üzvlԥr – tanÕnmÕú alimlԥr, publisistlԥr, 

diplomatlar, ictimai xadimlԥr  AssosiasiyanÕn sÕralarÕna qԥbul olunmuúdular.  

Nԥzԥrdԥn keçirilԥn illԥrdԥ Assosiasiya üzvlԥri, alimlԥr vԥ mütԥxԥssislԥr 

dԥfԥlԥrlԥ xarici ölkԥlԥrԥ beynԥlxalq konfranslara getmiú, AzԥrbaycanÕn elm 

vԥ mԥdԥniyyԥt nailiyyԥtlԥri haqqÕnda Avropa vԥ Asiya ölkԥlԥrinin universi-

tetlԥri, elmi müԥssisԥlԥri, beynԥlxalq tԥúkilatlarÕnda elmi mԥruzԥlԥrlԥ çÕxÕú-

lar etmiúlԥr. “Simurq” AMA-nÕn vitse-prezidenti ak. A.A. Nadirov 1996-cÕ 

ildԥ Bonnda, Azԥrbaycanda iqtisadi islahatlar üzrԥ alman–Azԥrbaycan sim-

poziumunda ԥsas mԥruzԥçi qismindԥ müvԥffԥqiyyԥtlԥ çÕxÕú etmiúdir. O hԥm-

çinin, 1996-cÕ ildԥ Çin øctimai Elmlԥr AkademiyasÕnÕn dԥvԥti ilԥ, Azԥrbay-

can nümayԥndԥ heyԥtinin rԥhbԥri qismindԥ Çindԥ çÕxÕú etmiúdir. 1998-ci il-

dԥ YunanÕstanda Qara dԥniz iqtisadi ԥmԥkdaúlÕq üzrԥ beynԥlxalq görüúdԥ 

A.A. Nadirov tԥrԥfindԥn AzԥrbaycanÕn elmi potensialÕ vԥ onun istifadԥ im-

kanlarÕ haqqÕnda mԥzmunlu mԥruzԥ edilmiúdir.

22

 2000-ci  ilin martÕnda  øraq 

sԥfirliyinin dԥvԥti ilԥ, “Simurq” AMA-nÕn prezidenti F. Mԥmmԥdov, øraq 

mԥdԥniyyԥt xadimlԥri ilԥ mԥdԥni ԥlaqԥlԥr vԥ mԥdԥni ԥmԥkdaúlÕ÷Õn qurulma-

sÕ üçün Mԥhԥmmԥd Füzulinin vԥtԥninԥ - øraq RespublikasÕna getmiúdir. 

AssosiasiyanÕn nailiyyԥtlԥri vԥ kulturologiya sahԥsindԥ onun tԥdqi-

qatlarÕnÕn nԥticԥlԥri tԥdricԥn xarici alimlԥrin diqqԥtini cԥlb edirdi. 1999-cu 

ilin noyabrÕnda “Simurq” AMA Bergendԥ (Norveç) keçirilԥn Mԥdԥni siya-

sԥt sahԥsindԥ tԥdqiqatlar üzrԥ I Beynԥlxalq konfransda iútirak etmԥk üçün 

rԥsmԥn dԥvԥt olundu. Konfransda “Simurq” AMA-nÕn adÕndan onun 

prezidenti    Fuad Mԥmmԥdov “Mԥdԥni siyasԥt mԥsԥlԥsinԥ dair” mԥruzԥ 

ilԥ u÷urla çÕxÕú etdi. Bu mötԥbԥr konfransda AssosiasiyanÕn kulturoloji 

tԥdqiqatlarÕnÕn nԥticԥlԥri Avropa ölkԥlԥri xarici ekspertlԥri tԥrԥfindԥn yük-

sԥk qiymԥtlԥndirildi. Belԥ ki, øsveç Dövlԥt ùurasÕ mԥdԥniyyԥt iúlԥri üzrԥ 

tԥdqiqat departamentinin direktoru, professor Karl-Yoxan Kleberq qeyd 

etdi ki, “...AssosiasiyanÕn tԥdqiqatçÕlÕq, maarifçilik vԥ praktik fԥaliyyԥt   

ideyalarÕ, metodologiyasÕ vԥ nԥticԥlԥri bütün postsovet mԥkanÕ üçün inqi-

labi ԥhԥmiyyԥtԥ malikdir”. Kulturologiya nԥzԥriyyԥsi vԥ praktikasÕnÕn in-

kiúafÕnda AssosiasiyanÕn xidmԥtlԥrini nԥzԥrԥ alaraq, 2000-ci ilin fevralÕnda 

Assosiasiya Mԥdԥniyyԥt siyasԥti üzrԥ Avropa ùurasÕ ekspertlԥrinin tԥrkibi-

nԥ daxil edildi. Bu hadisԥ kulturologiya sahԥsindԥ “Simurq” AMA-nÕn   

                                                            

22

 Simurq” AMA-nÕn vitse-prezidenti Asԥf Nadirovun xatirԥlԥrindԥn.  

89 

yaradÕcÕ xidmԥtlԥrinin beynԥlxalq tԥsdiqinin parlaq göstԥricisi idi. 

Azԥrbaycan ziyalÕlarÕnÕn ruhi mԥdԥniyyԥtԥ münasibԥtini vԥ insanÕn in-

kiúafÕnda onun rolunun görünmԥsini ifadԥ edԥrԥk, 21 oktyabr 2000-ci ildԥ 

“Simurq” AMA-nÕn prezidenti Nyu-Yorkda, BMT-dԥ “Vԥtԥndaú cԥmiyyԥti-

nin cavabÕ” Milleniumu üzrԥ BMT-nin Bԥyannamԥsi” Beynԥlxalq konfran-

sÕnÕn plenar (geniú) iclasÕnda  “Mԥdԥniyyԥt – hԥyat yolu kimi” kulturoloji 

mԥruzԥ ilԥ çÕxÕú etdi. Bu çÕxÕúdan sonra, tezliklԥ “Simurq” AMA-nÕn prezi-

denti Fuad Mԥmmԥdov, hԥmçinin Assosiasiya üzvlԥri - “ørúad” Mԥrkԥzinin 

direktoru, prof. Rafiq Ԥliyev vԥ “Xԥzԥr” Beynԥlxalq Fondunun prezidenti 

Rԥhim Hüseynov, Azԥrbaycan vԥtԥndaúlarÕ arasÕnda ilk dԥfԥ olaraq, “Sülh 

sԥfiri” Beynԥlxalq diplomu ilԥ tԥltif olundular. “Simurq” AMA-nÕn mԥdԥ-

niyyԥt sahԥsi üzrԥ yüksԥk beynԥlxalq nüfuzu sayԥsindԥ sonrakÕ illԥrdԥ, hԥm-

çinin onun yüzdԥn artÕq fԥxri üzvü vԥ fԥallarÕ – akademiklԥr, Milli Mԥclis 

deputatlarÕ, professorlar, müԥllimlԥr, mԥdԥniyyԥt xadimlԥri, hԥkimlԥr belԥ 

beynԥlxalq diplomlara layiq görülmüúlԥr.  

Mԥdԥniyyԥt sahԥsindԥ beynԥlxalq ԥmԥkdaúlÕ÷Õn nԥticԥlԥrinԥ görԥ 

 

 

 

 

“Simurq” AMA 2000-ci ildԥ Bütün dünyada sülh u÷runda Beynԥlxalq Din-

lԥrarasÕ Federasiyaya vԥ BMT yanÕnda mԥúvԥrԥt statusuna malik, qeyri-hö-

kumԥt tԥúkilatlarÕnÕn Ümumdünya FedarasiyasÕna qԥbul edildi. Bu ԥmԥkdaú-

lÕq çԥrçivԥsindԥ 23 fevral 2001-ci ildԥ Fuad Mԥmmԥdov Vaúinqtonda (ABù) 

Sülh vԥ ønkiúaf mԥdԥniyyԥti mԥsԥlԥlԥri üzrԥ liderlԥrin Beynԥlxalq semina-

rÕnda, hԥmin ilin 20 mayÕnda isԥ, Moskvada keçirilmiú Sülh vԥ ønkiúaf mԥ-

dԥniyyԥti mԥsԥlԥlԥri üzrԥ liderlԥrin Beynԥlxalq seminarÕnda çÕxÕú etmiúdir.  

Lakin AssosiasiyanÕn iúindԥki aúkar nailiyyԥtlԥrlԥ yanaúÕ bir sÕra çatÕz-

mazlÕqlar da var idi. Bütün departamentlԥr heç dԥ eyni dԥrԥcԥdԥ sԥmԥrԥli iúlԥ-

mirdi. “Simurq”un mütԥrԥqqi sosial-mԥdԥni proqramlarÕnÕn daha tam úԥkildԥ 

reallaúdÕrÕlmasÕ maraqlarÕnda, AssosiasiyanÕn kollektiv vԥ fԥrdi üzvlԥrinin bir-

gԥ fԥaliyyԥti zԥif hԥyata keçirilirdi. Ԥn ԥsasÕ isԥ - AsssosiasiyanÕn böyük in-

tekkektual vԥ yaradÕcÕ potensialÕ AzԥrbaycanÕn ruhi vԥ maddi mԥdԥniyyԥtinin 

inkiúafÕna yardÕm üçün tamamilԥ az istifadԥ edilirdi.  østifadԥ olunmayan im-

kanlarÕn ԥsas sԥbԥbi AssosiasiyanÕn iúi üçün binanÕn vԥ maliyyԥlԥúmԥsi üçün  

ԥlveriúli maddi-texniki úԥraitin olmamasÕ idi. Ԥsasԥn buna görԥ Assosiasiya, 

1995-ci ilin mayÕnda BakÕda tԥsis edilmiú Dünya Mԥdԥniyyԥti Beynԥlxalq 

Universitetinin fԥaliyyԥtini tԥúkil etmԥyԥ, Azԥrbaycanda Mԥdԥniyyԥtin inkiúa-

fÕnÕn Milli Onilliyinin tԥúkili vԥ keçirilmԥsi üzrԥ tԥkliflԥri reallaúdÕrma÷a, 

“Mԥdԥniyyԥt vԥ cԥmiyyԥt” mԥcmuԥlԥrinin ardÕcÕl nԥúrini tԥmin etmԥyԥ, u÷urla 

fԥaliyyԥt göstԥrԥn ”Tibb bacÕsÕ” vԥ “Biznes” mԥktԥblԥrini saxlama÷a, “Dünya 

mԥdԥniyyԥti vԥ Azԥrbaycan cԥmiyyԥti” jurnalÕnÕ yaratma÷a, “Mԥdԥniyyԥt vԥ 

90 

cԥmiyyԥt” televiziya proqramÕnÕ açma÷a, ümummilli maraqlara cavab verԥn 

digԥr ictimai-faydalÕ layihԥlԥri reallaúdÕrma÷a müvԥffԥq  olmadÕ. 

Buna baxmayraq, bu dövrün úԥrhini optimist notda bitirԥrԥk qeyd etmԥk 

lazÕmdÕr ki, keçԥn ԥsrin 90-cÕ illԥrinin ikinci yarÕsÕnda öz Vԥtԥninin rifahÕ vԥ 

ümumilikdԥ, dünya mԥdԥniyyԥti üçün  bir çox faydalÕ iúlԥr görmԥk Assosiasi-

yaya nԥsib olmuúdur.  

QurultayÕn qԥrarlarÕnÕ ԥldԥ rԥhbԥr tutaraq, AssosiasiyanÕn üzvlԥri keçԥn 

ԥsrin 90-cÕ illԥrinin ikinci yarÕsÕnda mԥdԥniyyԥtin tarixi vԥ nԥzԥriyyԥsi sahԥ-

sindԥ tԥdqiqatlarÕnÕ ԥhԥmiyyԥtli dԥrԥcԥdԥ geniúlԥndirdilԥr. Bu dövrdԥ kultu-

rologiya metodologiyasÕ, din tarixi vԥ nԥzԥriyyԥsi, fԥlsԥfԥ, arxitektura, nu-

mizmatika, hüquq vԥ s. sahԥlԥrdԥ bir sÕra maraqlÕ ԥsԥrlԥr dԥrc edilmiúdir.  

Bu dövrün seçilԥn ԥsԥrlԥrindԥn biri, AMEA-nÕn müxbir üzvü, professor 

ùamil Fԥtullayev-Fiqarovun 1998-ci ildԥ iúÕq üzü görmüú “BakÕnÕn Memar-

lÕq EnsiklopediyasÕ” monoqrafiyasÕ olmuúdur. Mԥdԥniyyԥtin ilahiyyԥt sahԥ-

sindԥ tanÕnmÕú ilahiyyatçÕ, “Simurq” AMA-nÕn vitse-prezidenti HacÕ Sabir 

Hԥsԥnli tԥrԥfindԥn mԥhsuldar tԥdqiqatlar aparÕlmÕúdÕr. Onun islam mԥdԥniy-

yԥtinin tarixi vԥ nԥzԥriyyԥsinԥ hԥsr edilmiú – “øslam mԥdԥniyyԥtindԥ elm”, 

“øman vԥ elm”, “Haqqa do÷ru” vԥ digԥr mԥzmunlu monoqrafiyalarÕ ictima-

iyyԥt tԥrԥfindԥn layiqincԥ qԥbul edilmiúdir. Bu dövrdԥ respublikanÕn aparÕcÕ 

numizmatÕ, AssosiasiyanÕn rԥyasԥt heyԥtinin üzvü, respublikanÕn ԥmԥkdar 

mԥdԥniyyԥt iúçisi Ԥli Rԥcԥblinin “Azԥrbaycan numizmatikasÕ” vԥ tarix 

elmlԥri namizԥdi, respublikanÕn ԥmԥkdar müԥllimi, dosent Tahir Behbudo-

vun “Azԥrbaycanda polis. XIX ԥsrin sonu – XX ԥsrin ԥvvԥlindԥ”, professor 

Fԥrman øsmayÕlovun “ønsan vԥ dünya”, “ødrak nԥzԥriyyԥsi vԥ linqvistik ana-

liz”, professor ùahlar Ԥsgԥrovun “Keçid dövrünԥ fԥlsԥfi baxÕú”, “Birliyin 

mayasÕ haqq-ԥdalԥtdir”, professor Kamil Sԥlimovun “Terrorizmin müasir 

problemlԥri”, professor Musa Quluzadԥnin “Dinimiz dünԥn vԥ bu gün”, 

“Müstԥqil Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn dini münasibԥtlԥri”, Tahir Ԥmiraslano-

vun “Azԥrbaycan kulinariyasÕ”, “Novruz”, “Azԥrbaycan kulinariyasÕ: 222 xö-

rԥk” vԥ s. kimi mԥzmunlu monoqrafiyalarÕ Azԥrbaycan mԥdԥniyyԥti vԥ fԥlsԥfԥ-

si tarixinԥ dԥyԥrli töhfԥ oldu. 1998-ci ildԥ øradԥ Abbasova tԥrԥfindԥn Azԥrbay-

canda fԥlsԥfi fikir tarixi üzrԥ mԥtnlԥrin ԥsasÕnda (ԥcnԥbi-tԥlԥbԥlԥr vԥ Azԥr-

baycan bölmԥsinin tԥlԥbԥlԥri üçün) rus dili vԥsaiti dԥrc etdirilmiúdir. Elԥ hԥ-

min ildԥ, akademik U.K. Ԥlԥkbԥrovun rԥhbԥrliyi ilԥ, “Simurq” AMA BMT-

nin ønkiúaf ProqramÕ çԥrçivԥsi daxilindԥ insanÕn inkiúafÕ haqqÕnda Azԥrbay-

canÕn milli hesabatÕnÕn hazÕrlanmasÕnda iútirak etmiúdir. Onun tԥrԥfindԥn 

“Tԥhsil, elm, mԥdԥniyyԥt vԥ infrastruktur insanÕn inkiúaf vasitԥlԥri kimi” möv-

zusu üzrԥ kulturoloji ekspert tԥhlili icra edilmiúdir.  

91 

Bütövlükdԥ, keçԥn ԥsrin 90-cÕ illԥrindԥ kulturologiya vԥ digԥr humani-

tar elmlԥr sahԥsindԥ hԥyata keçirilԥn  elmi tԥdqiqatlar nԥticԥsindԥ Assosiasi-

ya tԥrԥfindԥn tarixi, nԥzԥri vԥ metodoloji xarakterli onlarla ԥsԥr dԥrc edil-

miúdir. 1990-cÕ ilin aprelindԥn 1998-ci ilin avqustunadԥk “Simurq” AMA-

nÕn üzvlԥri tԥrԥfindԥn respublika vԥ xarici jurnallar vԥ qԥzetlԥrdԥ 148 elmi 

vԥ elmi-maariflԥndirici mԥqalԥlԥr dԥrc edilmiúdir. “Qanun”, “Trend”, “Voz-

rojdeniye”, “Dirçԥliú” kimi jurnallarda, hԥmçinin Azԥrbaycan, Türkiyԥ vԥ 

Norveçdԥ keçirilԥn beynԥlxalq konfranslarÕn mԥcmuԥlԥrindԥ bir çox iúlԥr 

dԥrc edilmiúdir. Bununla yanaúÕ, BakÕ Sosial ødarԥetmԥ vԥ Politologiya 

ønstitutu (BSøPø) vԥ Elmlԥr AkademiyasÕnÕn MemarlÕq vԥ øncԥsԥnԥt ønstitutu 

ilԥ birlikdԥ, Assosiasiya tԥrԥfindԥn Azԥrbaycan vԥ xarici alimlԥrin mԥqalԥlԥ-

rindԥn ibarԥt “Mԥdԥniyyԥt vԥ cԥmiyyԥt” adlÕ iki kulturoloji mԥcmuԥ nԥúr 

edilmiú, hԥmçinin onun tԥrԥfindԥn, sonradan respublika Tԥhsil Nazirliyi    

tԥrԥfindԥn ali mԥktԥblԥr üçün dԥrs vԥsaiti kimi tԥsdiq edilmiú “Kulturolo-

giya. Nԥzԥriyyԥ vԥ tarix mԥsԥlԥlԥri” monoqrafiyasÕnÕn hazÕrlÕ÷Õ baúa çatdÕ-

rÕlmÕúdÕr. “Azԥrbaycan”, Xalq qԥzeti”, “Bakinskiy raboçiy”, “Panorama”, 

“Günay” vԥ digԥr respublika qԥzetlԥrindԥ mԥdԥniyyԥt problemlԥri vԥ Asso-

siasiyanÕn öz fԥaliyyԥti üzrԥ onlarla mԥqalԥ dԥrc edilmiúdir. Respublika 

televiziyasÕ vԥ radiosu ilԥ çoxsaylÕ çÕxÕúlar edilmiúdir. 

AssosiasiyanÕn birinci onillik ԥrzindԥki fԥaliyyԥti Azԥrbaycan elminin 

qԥrargahÕ – Milli Elmlԥr AkademiyasÕnÕn üzvlԥrinin müsbԥt rԥyini qazan-

mÕúdÕr. 14 fevral 2000-ci ildԥ AssosiasiyanÕn prezidenti prof. Fuad Mԥmmԥ-

dov vԥ birinci vitse-prezidenti, ak. Maqsud Ԥliyev Azԥrbaycan EA-nÕn Ta-

rix, fԥlsԥfԥ vԥ hüquq bölmԥsinin iclasÕnda mԥruzԥ ilԥ çÕxÕú etdilԥr. Elmi mü-

zakirԥ nԥticԥsindԥ Elmlԥr AkademiyasÕnÕn akademiklԥri vԥ müxbir üzvlԥri, 

elmi müԥssisԥlԥrin rԥhbԥrlԥri vԥ ali mԥktԥblԥrin kafedra müdirlԥri Assosiasi-

yanÕn elmi fԥaliyyԥtini bԥyԥnԥrԥk, EA Rԥyasԥt Heyԥtinin üzvlԥrini onunla 

tanÕú etmԥyi, tԥmçinin Azԥrbaycan Elmlԥr AkademiyasÕnÕn “øzvestiya” jur-

nalÕ vԥ “Elm” qԥzetindԥ dԥrc olunmasÕ üçün AssosiasiyanÕn fԥaliyyԥtinin 

nԥticԥlԥri haqqÕnda materiallar hazÕrlama÷Õ tövsiyԥ etdilԥr. 

Bununla bԥrabԥr, “Simurq” AMA-nÕn Milli inkiúaf kulturoloji konsepsiya-

sÕ, dolayÕsÕyla Moskva alimlԥri arasÕnda da qismԥn qԥbul edilmiúdir. 5 fevral 

2000-ci ildԥ dünyanÕn böyük elmi tԥdris mԥrkԥzindԥ - MDU-dԥ (Moskva Döv-

lԥt Universiteti) kecirilԥn müzakirԥdԥ alimlԥr Rusiya cԥmiyyԥtindԥ bazis vԥ üst-

qurum haqqÕndakÕ sovet tԥsԥvvürlԥrinin dԥyiúdirilmԥsi zԥruriliyini etiraf etdilԥr. 

Ԥsasԥn, Yelena ùestopal vԥ strateji tԥdqiqatlarla mԥúgul olan digԥr tanÕnmÕú 

Rusiya alimlԥri mԥdԥni dԥyԥrlԥrin üstünlüyü (primatÕ), vԥ “bazis” vԥ “üstqu-

rum”un yerlԥrinin dԥyiúmԥsinin marksizm-leninizmdԥ tԥsdiq edildiyi kimi 

92 

deyil, ԥksinԥ, úüurun varlÕ÷Õ tԥyin etmԥsi haqqÕnda nԥticԥlԥrԥ gԥlmiúlԥr. ùüur 

bazis (ԥsas, özül) oldu, bazis isԥ - üstqurum. “Siyasԥtin ԥsas bazasÕ – yeni dԥ-

yԥrlԥrdir, mԥhz onlar iqtisadi islahatlarÕn ԥsasÕnÕ tԥúkil etmԥlidirlԥr. Mԥdԥniyyԥ-

ti, hԥr úeydԥn ԥvvԥl, ideyalar sistemi üstԥgԥl hԥyat tԥrzi kimi baúa düúmԥk la-

zÕmdÕr”. Bunun ardÕnca Rusiya mԥdԥniyyԥt naziri dԥ çÕxÕúÕnda hԥyat fԥaliyyԥti-

nin universal ԥsasÕ olan mԥdԥniyyԥtin ԥhԥmiyyԥtini  qeyd etmiúdir. 

økinci qurultaydan sonra AssosiasiyanÕn fԥaliyyԥti üçün yenԥ dԥ dünya 

mԥdԥniyyԥti vԥ sivilizasiyasÕnÕn ça÷ÕrÕúlarÕ vԥ problemli situasiyalarÕ kon-

tekstindԥ mili mԥdԥniyyԥtin aktual tԥlԥbatlarÕ vԥ inkiúaf problemlԥrinin real 

kulturoloji tԥhlili xarakterik idi. Bu zaman ”Simurq” AMA  bir çox cԥhԥtdԥn, 

ölkԥnin sosial-mԥdԥni inkiúafÕnÕn dünya inkiúaf tԥcrübԥsi, nailiyyԥtlԥri vԥ 

tendensiyalarÕnÕ nԥzԥrԥ alan  dövlԥt siyasԥti vԥ dövlԥt idarԥçiliyi mԥdԥniyyԥtin-

dԥn asÕlÕ olmasÕna ԥsaslanÕrdÕ. Ona görԥ dԥ onun tԥdqiqatlarÕ vԥ iúlԥmԥlԥri ԥk-

sԥrԥn, insanÕn hԥyat fԥaliyyԥti texnologiyalarÕnÕn inkiúafÕnda, Azԥrbaycan cԥ-

miyyԥtinin rifahÕ vԥ hԥyat keyfiyyԥtinin yüksԥldilmԥsindԥ mütԥrԥqqi dԥyiúik-

liklԥrԥ yardÕm edԥ bilԥcԥk nԥticԥlԥrԥ istiqamԥtlԥnmiú tԥtbiqi xarakterԥ malik 

idilԥr. Bu, müstԥqil Azԥrbaycan RespublikasÕnda mԥdԥniyyԥt vԥ mԥdԥniyyԥt 

siyasԥti anlayÕúÕna prinsip etibarilԥ yeni yanaúma idi. 

Mövcud oldu÷u ilk on il ԥrzindԥ AssosiasiyanÕn yaradÕcÕ fԥaliyyԥt yo-

lunu ümumilikdԥ qiymԥtlԥndirԥrԥk, hiss etmԥk çԥtin deyil ki, o, milli vԥ 

dünya mԥdԥniyyԥti vԥ sivilizasiyasÕnÕn tԥcrübԥsi, nailiyyԥtlԥri vԥ inkiúaf 

tendensiyalarÕ nԥticԥlԥrinin kulturoloji tԥhlili ԥsasÕnda, cԥmiyyԥtin vԥ dövlԥ-

tin hԥyat maraqlarÕ vԥ inkiúaf tԥlԥbatlarÕ ilԥ motivasiya edilmiú Azԥrbaycan 

ziyalÕlarÕnÕn tanÕnmÕú nümayԥndԥlԥrinin ruh yüksԥkliyi üzԥrindԥ qurulmuú-

dur. AssosiasiyanÕn elmi vԥ maarifçilik fԥaliyyԥtinin tԥsiri altÕnda respubli-

kada ruhi mԥdԥniyyԥtin rolu vԥ insanÕn inkiúafÕ üçün kulturologiyanÕn stra-

teji ԥhԥmiyyԥtinin dԥrk edilmԥsindԥ tԥdricԥn müԥyyԥn dԥyiúikliklԥr ԥmԥlԥ 

gԥlirdi. Onu qeyd etmԥk kifayԥtdir ki, Azԥrbaycan cԥmiyyԥti üçün kulturo-

logiya elminin elmi vԥ praktik ԥhԥmiyyԥtinin artmasÕ úԥraitindԥ 1995-ci ildԥ 

Azԥrbaycan Dövlԥt Mԥdԥniyyԥt vԥ øncԥsԥnԥt Universitetinin mԥdԥni-maarif-

çilik fakültԥsi kulturologiya fakültԥsinԥ dԥyiúdirildi.