Conference committees conference chairs c


„NO DISH WITHOUT FISH!”– THE SCIENTIFIC MYTHOLOGY



Yüklə 19,19 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə182/189
tarix31.01.2017
ölçüsü19,19 Mb.
#7144
1   ...   178   179   180   181   182   183   184   185   ...   189

 

„NO DISH WITHOUT FISH!”– THE SCIENTIFIC MYTHOLOGY 

OF RATIONAL NUTRITION IN SOCIALIST ROMANIA  

 

Ella STINIGU

Ț Ă 

Babe

ș -Bolyai University of Cluj-Napoca 



ella.stiniguta@yahoo.ro 

  ROMANIA  

 

 

In the 80’s, the communist regime in Romania tried to accomplish an impossible task: to build an 



entire mythology under the mask of science and reason.

 

Although there are numerous publications on 



the  history  of  communism,  few  authors  highlighted  the  importance  of  myth  and  mythology  in  the 

general structuring of communist project. Consequently, they focused on analyzing how different pre-

existing  myths  were  reinvented  and  used  by  the  communist  states  and  how  they  influenced  and 

legitimatized  the  political,  social  and  economical  practices  of  these  regimes.  Among  the  myths  that 

formed the “scientific mythology of communism”, that of the New Man held a special place for two 

reasons. Firstly, the project of building socialism and communism aimed not only at generating new 

ideological, social and political changes but at specifically relating them to a higher purpose, that of 

fostering  the  creation  of  the  New  Man. Secondly,  while the  New  Man  was  to be  shaped  by  his  new 

living  and  working  conditions,  he  was  also  responsible  for  carrying  out  the  plan  for  building  the 

communist  society  as  envisioned  by  the  official  ideology.  Therefore,  given  his  significant  role  in 

constructing the new world, the communist regimes took great interest in creating and promoting the 


IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

 



1687

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

New Man and his myth. The party propaganda took the leading role in this official endeavor using the 

printed press as its main loudspeaker. Thus, the Party entrusted its propaganda and press with the task 

of  educating  people  in  order  to  transform  them  into  New  Socialist  Men.  To  fulfill  this  mission,  the 

press produced “numerous models of New Man, ideological symbols in flesh” represented by model 

workers  or  peasants,  exemplary  cadres  “who  consciously  worked  for  the  new  state.” This  created  a 

socialist  pantheon  populated  by  ordinary  heroes,  “warrior(s)  for  socialism” whose  exemplary  work 

elevated them to status of model of New Man. Moreover, not only work, but also living a “cultured” 

existence functioned  as  a  means  for  defining  and  identifying  the  New  Man.  This  propagandistic 

making of extraordinary people out of ordinary individuals reflected the ideologically motivated faith 

that each of them was a potential hero, had a fullness of life, strength, and beauty which were realized 

by  mobilizing  the  will  and  serving  a  larger,  trans-individual  whole:  society,  humanity,  or  even  the 

course of history.  

I  use  the  term propaganda to  define  the  organized  and  deliberate  process  of  communicating 

certain ideas and values.  The main purpose of this process is to convince people to think and act in a 

certain way that would ensure the fulfillment of some specific objectives which would bring benefits 

to  the  organizers  of  this  process.  The  Romanian  communist  regime  used  various  propaganda 

instruments, such as the printed press, and radio, in order to broadcast its ideological message to the 

population at large.  

According to Matthew Lenoe, who analyzed the Soviet newspapers and their contribution to “the 

production of culture” during the NEP years, propaganda performed exclusively an educational role: it 

taught “peasants and proletarians to read, drawing them into political life, transforming their worldview  

(…)”  and  thus  being  “with  the  long-term  project  of  educating  the  downtrodden  (…)  masses  to  be 

worthy citizens of the socialist utopia.”. Similar to the Soviet case, as my paper will show, the Romanian 

communist regime used propaganda as the main means of educating population. Consequently, raising 

people’s  “cultural  level”  aimed  at  eradicating  illiteracy  or  acquiring  professional  knowledge  or  any 

other type of knowledge as “cultured” existence became the defining feature of the New Man. 

 In order to create and then to complete the creational process of  the New Man, the communist 

ideology  promoted  a  new  “life  style”  for  this  Man,  who  had  to  be  the  most  diligent  and  also  the 

healthiest  human  ever.  Besides  the  fact  that  the  state  –  by  the  introduction  of  censorship  and  other 

types  of  limitations  –  decided  what  kind  of  books  are  likely  to  be  read,  what  kind  of  movies  to  be 

watched, which countries to be visited by the New Man, at the beginning of the 9

th

 decade of the last 



century, the Party decided to control even one of the most intimate activity of people: eating. The new 

alimentation system imposed by the regime was said to be based on the newest nutrition research, but 

in  fact,  it  was  a  consequence  of  the  disastrous  economical  situation  of  Romania.  The  austerity  laws 

elaborated in the 80s (food, electricity and gas shortenings) were not an expression of the benevolent 

attitude of the Party for the health of the people as all the papers wrote, but a real „domestic genocide”. 

This paper aims to describe how the scientific mythology of the New Alimentation was created (the 

nutritional  propaganda  –  posters,  commercials)  and  what  was  hidden  behind  it,  by  analyzing  the 

Romanian papers, periodicals and medical writings of the 80’s. Also, an important part of the research 

is dedicated to the study of the collective mentality and the elements which continue to punctuate the 

Romanian collective mental state even after 25 years since the fall of the Communist regime.  



 

 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

 



1688

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 



MONQOLLAR DÖVRÜ İSLAM TARİXŞÜNASLIĞININ 

XÜSUSİYYƏTLƏRİ 

 

Arzu XASIYEVA 

AMEA akad.  Z.M.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutu 

AZƏRBAYCAN 

 

İslam tarixşünaslığı dedikdə isə tarixşünaslığın İslamdan sonra yaranan və külli miqdarda tarixi 



əsərlərin yaranmasına səbəb olan dövrü nəzərdə tutulur. Hz. Peyğəmbər dövründən başlayaraq Qurana 

şərhlər verən və ya Hz. Peyğəmbərin həyatından bəhs edən əsərlər yaranmağa başlayır. Məhz İslamın 

ilkin dövrlərində yaranan tarixşünaslıq ədəbi və şifahi ənənə ilə zəngin idi, yaranmış əsərlərdə tarixi 

metodologiya, məqsəd, faydalılıq, zəruri məlumatlar demək olar ki yox idi. Əsərlərin mövzuları adətən 

antik ərəb dövrü, müqayisəli xronolgiya, Quranda tarixi qeydlərin tərcüməsi, Hz.Peyğəmbərin həyatı 

(Sira)  və  onun  hərbi  səfərləri  (Magazi),  ərəb  qəbilələrinin  şəcərənaməsi  və  onların  qəhrəmanlıq 

fəaliyyətləri.Tarixi hadisələrin yazılma üslublarında da bəzi dəyişikliklər mövcud idi, bir qisim əsərlər 

tarixi  hadisələri  olduğu  kimi  çatdırırdı,  bir  qismində  xronoloji  ardıcıllığa  riayət  olunurdu,  digər 

qismində isə hadisələr əlifba sırası ilə şərh olunur, bir qismi isə şəcərə prinsipinə görə yazılırdı. 

Monqol  istilaları  Orta  və  Yaxın  Şərqi  öz  dağıdıcı  təsirinə  məruz  qoymuş  və  bu  proses  zamanı 

nəzm  tənəzzül  etmə  dövrünü  yaşasa  da,  tarixşünaslıq  inkişaf  mərhələsinə  qədəm  qoymuşdur.  Ərəb 

dilində  geniş  yayılmış  İslami  tarixşünaslıq  bu  proseslərdən  sonra  Elxanilər  dövründə  fars  dilli 

ölkələrdə  öz  yerini  fars  dilinə  verdi.  Ancaq  qeyd  olunmalıdır  ki,  Monqol  dövrü  tarixşünaslığı 

Samanilər,  Qəznəvilər  və  Səlcuqilər  dövrünün  tarixşünaslığının  imtiyazlarından  öz  təcrübəsində 

bəhrələnmişdir. V.Bartoldun da qeyd etdiyi kimi, Müsəlman əsrinin ilk üç yüzilliyində ərəb dili demək 

olar  ki,  bütün  elmi  və  ədəbi  əsərlərin  dili  idi,  lakin  hicri  ilə  dördüncü  əsrdən  fars  dili  tədricən 

Müsəlman Şərqinin ədəbi dilinə çevrilir. Tarixçi Abbas İqbala görə XIII əsrdə yazılmış bir çox tarixi 

əsərlər  içərisində  4  kitab-  Cəlaləddin  Nəsəvinin  “Seyret”  əsəri,  Cüveyninin  “Cahanqoşa”sı,  “Tarixi 

Vəssaf”  və  Rəşidəddinin  “Tarixi  Qazani”  əsərləri  Monqol  tarixinin  4  mühüm  sütunlarıdırlar. 

Monqolların  öz  kökləri,  nəsilləri  ilə  fəxr  etmələri,  etdikləri  zəfərlərin  tarixdə  həkk  olunmasına  olan 

istəkləri,  zikr  olunan  dövr  və  şəraitdə  baş  vermiş  müharibə  və  istilalar,  Avropa  xalqları  və  xristian 

dövlətləri ilə əlaqələrin yaranması, bu əlaqələr nəticəsində geniş məlumatların əldə olunması,  çin və 

monqol  elmləri  (texniki),  dövrün  tarixçilərinin  digər  xalqların  tarixinə  maraq  göstərməsi,  monqol 

tarixi  barədə  yeni  məlumatlar  əldə  etmək,  Qazan  xan  kimi  hakimin  tarixşünaslığı  inkişaf  etdirmək 

üçün  səyləri,  Cüveyni  və  Rəşidəddin  kimi  divan  nümayəndələrinin

 

idarəçiliyi,  geniş  biliyi,  Səlib 



yürüşlərinin səbəbləri və s. səbəblər tarixi əsərlərin geniş rəvac tapmasına güclü təsir etmişdir. Ancaq 

yaranmış tarixi əsərlərin adları ərəbcə verilirdi, bunun əsas səbəbi kimi isə islamın ilkin dövrlərində 

qonşu ölkələr kimi İranda da ərəb dilinin dominant mövqe qazanıb İslam tarixşünaslığının rəsmi və əsl 

dili olmasıdır.   

Yuxarıda  qeyd  etdiyimiz  tarixşünaslığın  mühüm  xüsusiyyətlərini  şərh  etdikdən  sonra  dövrün 

tarixi əsərlərini qruplaşdırıb belə qeyd etmək olar:  



1)  Ümum  tarixçilik:  Nəsrullah  Əbdullah  bin  Ömər  Beyzəvinin  4  hissədən  ibarət  “Nizam  ət-

təvarix” əsəri (başlanğıcdan Monqol hücumunadək İran tarixi), Fəzlullah Rəşidəddin Həmədaninin 3 

cildlik “Cami ət-təvarix” əsəri, Əbu Süleyman Davud bin Əbülfəzl Məhəmməd Bənakətinin 9 hissəli 

“Tarixi  Bənakəti”  əsəri  (müsəlman  və  qeyri  müsəlman-  ingilislər,  portuqaliyalılar,  polşalılar,  şimali 

İtalyanın Lombardi nahiyəsinin əhalisi- xalqların tarixi), Həmdullah ibn Əbubəkr Mustovfi Qəzininin 

6  babdan  ibarət    “Tarixi  qozidə”  əsəri  (yaradılışdan  Xacə  Qiyasəddin  Rəşidinin  zamanınadək  olan 

hadisələr tarixi), Mirxondun “Rozət əs-səfa” əsəri (dünyanın yaradılışından tarixçinin dövrünədək olan 

hadisələri əhatə edir), İbn Təqtəqi kimi tanınan Məhəmməd bin Əli Təbatəbaiyinin “Tarixi Fəxri” əsəri 

müxtəsər yazdığı sözləri sıxışdırıb mənanı qəliz verdiyi bu əsər də

 

bəzi mühüm məlumatları özündə 



ehtiva edir (İslam xəlifləri, onların vəzirləri, xilafət dönəminin arasında hakim olan sultan və padşahlar 

haqqında məlumat), Əbubəkr Əl-qutbi Əl-əhərinin “Tarixi Şeyx Üveys” əsəri (Hz.Adəmdən müəllifin 

dövrünədək olan hadisələr), Hafiz Əbru kimi tanınan Şəhabəddin Əbdullah bin Əburəşidin 4 cildli 4 

hissəli  “Zobdət  ət-təvarix  və  ya  Məcmə  ət-təvarix”  əsəri,  Xandəmir  kimi  tanınan  Qiyasəddin  bin 

Həmaməddin  Hüseyninin  4  cildlik  “Həbib  əs-siyar  fi  əxbar  əfrad  bəşər”  əsəri  (əvvəlki  hissələri 


IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

 



1689

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

kompilyasiya  xarakteri  daşıyan  bu  əsər  Teymurilər  dövrü  və  Səfəvilərin  ilkin  dövrü  üçün  mühüm 

mənbədir).  



2) Xüsusi tarixçilik: Nəsəvi kimi tanınan Məhəmməd bin Əhməd bin Əli bin Məhəmmədin “Si-

rəti Cəlaləddin Mənkberni” (Sultan Məhəmməd Xarəzmşahın oğlunun 11 illik sərgüzəşti, onun Çingizlə 

döyüşləri əks olunub) və “Nəfsə tul-məsdur” (Monqol istilasından şikayət) əsərləri, Molana Kəmaləd-

din Əbdürrizaq Səmərqəndinin 2 cildlik “Mətlə əs-səədeyn va məcməə bəhreyn” əsəri (Sultan Əbu Səid 

Qorqaninin həyat döövrünün hadisələrini, Sultan Hüseyn Bayqaranın 2 illik hakimiyyət tarixini verir). 

3) Nəsil ya tayfaya həsr olunan tarixi əsərlər: Kərim Aqsarayi kimi məşhur olan Mahmud bin 

Məhəmmədin    “Tarixi  Səlaceqe  və  ya  məsameratol  əxbar  və  masayeratol  əxyar”  əsəri  (əsər  Səlcuq 

sultanları  haqqında  faydalı  məlumat  versə  də,  müəyyən  qismləri  Monqollar  və  Xarəzmşahlar  haqda 

məlumat  verir),  Mahmud  Kutbinin  “Tarixi  Al-i  Müzəffər”  əsəri  (Al-i  Müzəffər  sultanlarının  şərhi 

halı),  Nasirəddin  Monşi  Kirmaninin  “Səmtul  ala  hadratal  ulya”  əsəri  (Kirman  Qaraxitaylarının 

padşahlığı  (619-703  q.)  tarixini),  Əlaəddin  Ata  Məlik  bin  Məhəmməd  Cüveyninin  “Cəhanqoşayi 

Cüveyni” (Monqollar, Xarəzmşahlar, İsmaililər tarixi) əsəri, Vəssaf əl-Həzrətin “Tarixi Vəssaf və ya 

təcziyət  əl-əmsar  təzhiyət  ol-əsar”  əsəri  (Elxanilər  tarixindən  bəhs  edir)  əsəri,  Muinəddin  bin 

Cəmaləddin  Məhəmməd  Moəllem  Yəzdinin  “Məvahib  ol-elahi  dər  tarixi  ali  müzəffər”  əsəri  (Əmir 

Mübarizəddin  Məhəmməd  Müzəffərin  həyatından  başlayaraq  Şah  Şücanın  hakimiyyətinin 

ortalarınadək olan dövrü əhatə edir).  

Məhəmməd  Əli  bin  Məhəmməd  Şəbankareinin  “Məcmə  ol-ənsab”  əsəri (Elxani  hakimiyyətinin 

son dövrü  720-740 h.q. mühüm məlumat verir). 

4)  Vəzirlik  və  idarəçilik  tarixçiliyi:  Məhəmməd  bin  Hinduşah  bin  Səncər  Naxçivaninin  2 

hisssəli “Dəstur əl-katib fi təyin əl-məratib” əsəri, Nəsirəddin Monşi Kirmaninin “Nəsaim əl-əshar min 

lətayem  ol-əxbar”  əsəri  (əsərdə  Elxani  vəzirlərinin  əksəriyyətinin  adı  zikr  olunduğundan 

əhəmiyyətlidir), Xandəmirin “Dəstur əl-vuzəra” əsəri, Monşi ləqəbi ilə tanınmış Məhəmməd bin Əli 

bin Cəmal əs-Səlamın “Homayunnamə” əsəri (Monqollar dövrü idari quruluşu haqda məlumat verir). 

Həmdulllah  Mustovfinin  “Nuhzətəl  qolub”  əsəri  (Elxanilər  dövründə  İranın  iqtisadi  coğrafiyasından 

bəhs edir), Xacə Nəsirəddin Tusinin “Tarixi Fəthi Bağdad” əsəri (Bağdadın fəthindən bəhs edir). 

5)  Lokal  (yerli)  tarixçilik:  Abdullah  bin  Ömər  Səfiəddin  Bəlxinin  yazdığı  və  Abdullah 

Məhəmməd  bin  Hüseyn  Bəlxinin  tərcümə  etdiyi  “Fəzayele  Bəlx”  əsəri  (Monqol  hücumundan  10  il 

əvvəlki  hadisələrə  dair  məlumat  verən  mühüm  mənbə),  Əhməd  bin  Əbülxeyr  Zərkub  Şirazinin 

“Şiraznamə”  əsəri  (Şirazın  alimləri,  məşhur  şəxsiyyətləri  haqda,  eləcə  də  Al-i  Buyedən  Al-i 

Müzəffərədək  olan  hadisələri  ehtiva  edib),  Molana  Oliyallah  Amelinin  “Tarixi  Ruyan”  əsəri  (qədim 

dövrdən 764-cü h.q. ilədək hadisələrdən bəhs edir). 



6)  Mənzum  tarixçilik:  Şəmsəddin  Kaşaninin  “Tarixi  Qazan  xan”  əsəri  (Monqolların  mənzum 

tarixini Qazan xanın əmri ilə yazıb), Xacə Nurəddinin “Qazannamə” əsəri (Qazan xanın hakimiyyəti 

dövründən  798-ci  ilin  h.q.  hadisələrinədək),  Əhməd  Təbrizinin  “Şahənşahnamə”  əsəri,  Həmdullah 

Mustovfinin  “Zəfərnamə”  əsəri  (Müəllif  Firdovsinin  ”Şahnaməsi”nin  yolunu  davam  etdirmək 

niyyətində olmuşdur).  

 

 



I ŞAH ABBASIN DÖVRÜNDƏ SƏFƏVİ DÖVLƏTİNİN AVROPA 

DÖVLƏTLƏRİ İLƏ ƏLAQƏLƏRİ

 

 

Sevinc İSMAYILOVA  

Azərbaycan Dillər Universiteti 



seva_adu@yahoo.com 

AZƏRBAYCAN 

 

Dövrünün  ən  güclü  dövlətlərindən  olan  Səfəvi  dövlətinin  tarixində  özünəməxsus  yer  tutan 



görkəmli  şəxsiyyətlərdən  biri  dövlət  xadimi  I  Şah  Abbas  olmuşdur.  Şah  Abbasın  həyata  keçirdiyi 

islahatlar  nəticəsində  Səfəvi  dövləti  yenidən  dirçəlmiş  və  özünün  inkişaf  dövrünü  yaşamışdı.  Onun 

nəticəsində  səfəvilərin  hərbi  qüvvələri  dünyanın  ən  qüdrətli  ordularından  birinə  çevrilmişdi.  Şah 

Abbas Səfəvi dövlətində mərkəzi hakimiyyəti möhkənləndirmişdi. O, ölkədaxili keçirdiyi islahatlarla 



IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

 



1690

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

yanaşı, ölkənin xarici siyasətinə də xüsusi önəm vermiş və xarici siyasətdə uğurları sayəsində Səfəvi 

dövlətinin inkişafına müsbət təsir etmişdi.  

Şah Abbas hakimiyyətə gəldikdə Səfəvilər dövlətinin daxili və xarici vəziyyəti ağır idi. Ölkənin 

xarici  və  daxili  ticarəti  azalmışdır.  Bu  və  digər  səbəblərə  görə  dövlət  iqtisadiyyatı  böhran  keçirirdi. 

Onun  hakimiyyəti  dövründə  Səfəvi  dövləti  digər  dövlətlərlə,  xüsusilə  bir  sıra  Avropa  dövlətləri  ilə 

diplomatik  münasibətlər qurmuşdur. O, Venesiya, İtaliya, Almaniya, İspaniya,  İngiltərə, Hollandiya, 

İsveç, Rusiya və digər Avropa dövlətləri ilə əlaqə qurmuş və elçilər mübadiləsi etmişdi.  

Şah Abbasın Avropa dövlətləri ilə münasibətlər qurmasının bir sıra səbəbləri var idi. O dövrdə 

Səfəvi  dövləti  ilə  Osmanlı  dövləti  arasında  münasibətlər  gərgin  idi.  Osmanlı  dövləti  ilə  müharibəyə 

hazırlaşan  Şah  Abbas  ilk  öncə  Avropa  ölkələri  ilə  əlaqələrin  qurulmasına  çalışırdı  və  onların 

timsalında  özünə  mütəffiq  qazanmaq  istəyirdi.  Bu  İtaliya  dövlətlərinin,  Venesiya  və  Papalığın  da 

mənafeyinə uyğun idi. Şah Abbas 1602-1612-ci illər müharibəsi dövründə Osmanlı imperiyasına qarşı 

vahid  hərbi  ittifaq  yaratmaq  məqsədilə  Avropa  dövlətlərinə  müraciət  etmişdi.  O,  1599-cu  ildə 

Hüseynəli  bəyin  timsalında  nümayəndə  heyətini  Avropaya  göndərir.  Hüseynəli  bəyi  bu  səyahətdə 

Səfəvi  sarayında  İngiltərə  elçilərindən  biri  Antoni  Şerli  müşayiət  etmişdi.  Səfər  yoluna  və  apardığı 

danışıqların miqyasına və əhəmiyyətinə görə tarixə “Böyük elçilik” kimi düşən bu səfər Səfəvi dövləti 

tarixində  böyük  önəm  kəsb  edir.  Səfəvi  dövləti  ilk  növbədə  İtaliya  ilə  əlaqələrini  genişləndirməyə 

başladı.  1600-1601-ci  illərdə  Almaniya  imperatoru  və  Roma  papası  tərəfindən  Səfəvi  elçiləri  qəbul 

edilmişdi.  1600-1603-cü  illər  ərzində  Şah  Abbas  nümayəndə  heyətini  Venesiyaya  da  göndərimişdi. 

Şah  Abbas  İffət  bəylə  Venesiya  hökumətinə  göndərmiş  məktubunda  bildirirdi  ki,  onun  ən  böyük 

arzusu və məqsədi xristian ölkələri ilə dostluq və ittifaqı əbədi olaraq qoruyub saxlamaqdır.  

Şah  Abbasın  Avropa  dövlətləri  ilə  əlaqə  yaratmasının  digər  bir  səbəbi  ölkənin  iqtisadiyyatını 

dirçəltmək üçün ticarət münasibətlərinin qurulması idi. Şah Abbas Suriya vasitəsilə Venesiya və digər 

Avropa ölkələri ilə ticarət əlaqələrinin genişləndirilməsinə xüsusi diqqət yetirirdi. Venesiya hökuməti 

də  öz  növbəsində  Şah  Abbasa  cavab  məktublarından  birində  iki  ölkə  arasında  davam  edən  ticarət 

əlaqələrini  daha  da  genişləndirmək  niyyətinin  olduğunu  bildirirdi.  Qarşılıqlı  olaraq,  Alman 

imperatoru, İspaniya və Portuqaliya səfirləri də Səfəvi dövlətinə səfirlər göndərmişlər. Səfəvi dövləti 

ilə  ticarət  əlaqə  qurmağa  həmçinin  İngiltərənin  də  maraq  göstərirdi.  1610-cu  ildə  şahzadə  Yakov  I 

Stüart  Robert  Şerlini  qəbul  etmiş  və  onun  gətirdiyi  Şah  Abbasın  məktubu  ilə  tanış  olduqdan  sonra 

Səfəvi dövləti ilə ticarət münasibətlərinin imkanlarını genişləndirməyi Ost-Hind şirkətinə tapşırmışdı. 

Şah  Abbas  1616-cı  ildə  xüsusi  fərmanla  ingilis  tacirlərinə  ölkənin  ərazisində  sərbəst  ticarət  etmək 

hüququ vermişdi. 1625-ci ildə Şah Abbasın İngiltərəyə göndərdiyi nümayəndələri iki dövlət arasında 

ticarət  münasibətlərini  genişləndirmək  üçün  yenidən  danışıqlar  aparmışlar.  Bununla,  hər  iki  ölkə 

arasında münasibətlər Şah Abbasın səyi nəticəsində genişlənmişdi.  

Səfəvi dövləti və Portuqaliya arasında əsas mübahisə məsələsi Hörmüz idi. Portuqaliya Hörmüzə 

sahib olduqdan sonra Səfəvi dövlətinin Hind okeanına çıxış yolu bağlanmışdı. Digər tərəfdən, Osmanlı 

imperiyası  Səfəvi  tacirlərinin  Aralıq  dənizinə  girməsinə  mane  olurdu.  Ona  görə  Şah  Abbasın  xarici 

siyasətinin  əsas  istiqamətlərindən  biri  portuqaliyaları  körfəzdən  çıxarmaq  idi.  Səfəvi  dövləti  üçün 

Hörmüz çox böyük əhəmiyyət daşıyırdı, bu liman vasitəsilə Qərbi Avropaya Azərbaycan ipəyini ixrac 

edirdi.  Səfəvi  dövlətinə  Portuqaliyadan  Hörmüzü  almaqda  ingilis  Ost-hind  şirkəti  köməklik 

göstərmişdi.  Uzun  sürən  mübarizədən  sonra  Hörmüzün  zəbt  olunması  ilə  portuqaliyalılar  oradan 

sıxışdırılır.  Bununla  da,  I  Şah  Abbasın  hakimiyyəti  dövründə  Səfəvi  dövləti  daha  da  güclənmişdi. 

Səfəvilər  dövlətinə  öz  elçisini  göndərmiş  Avropa  dövlətlərindən  biri  Fransa  olmuşdu.  1628-ci  ildə 

elçilərini  Səfəvi  dövlətinə  göndərmiş  Fransanın  məqsədi  Körfəz  bölgəsində  imtiyazlar  əldə  etmək 

niyyəti idi.  

XVI əsrin sonu – XVII əsrin əvvəllərində Səfəvi-Avropa əlaqələrinin daha da genişlənməsi qərb 

dövlətlərinin də marağı ilə üst-üstə düşürdü. Bundan əlavə, Avropa dövlətlərinin hər birinin Şərqdə öz 

marağı  var  idi.  Avropa  ölkələrinin  İngiltərə  və  Hollandiya  İran  körfəzi  vasitəsilə  Səfəvi  dövləti  ilə 

əlaqələrini genişləndirməyə çalışırdı. Qərb dövlətləri arasında İran körfəzində möhkəmlənmək üstündə 

rəqabət  kəskinləşmişdi.  Portuqaliyaların  Hörmüzdən  sıxışdırılması  ilə  İngiltərə  burada  xüsusi 

imtiyazlar əldə etməyi nəzərdə tuturdu.  

Beləliklə,  Səfəvi  dövlətinin  Avropa  dövlətləri  ilə  əlaqələri  Şah  Abbasın  hakimiyyəti  dövründə 

daha  da  genişləndi.  Bu  dövlətləri  yaxınlaşdıran  başlıca  səbəb  Osmanlı  imperiyasına  qarşı  birgə 

mübarizə  aparmaq  zərurəti  idi.  Digər  vacib  səbəb  isə  Səfəvi  dövlətini  iqtisadi  cəhətdən  gücləndirən 



IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

 



1691

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

ticarət  münasibətlərini  qurmaq  olmuşdu.  Eyni  zamanda  Avropa  dövlətlərinin  Səfəvi  dövləti  ilə 

əlaqələrinin qurulmasının öz səbəbləri var idi. Avropa ölkələri iki güclü müsəlman dövlətini bir-birinə 

qarşı qaldırmaqla, hər ikisini zəiflətmək niyyəti güdürdü. Digər səbəb isə Avropa dövlətlərinin Səfəvi 

dövləti  ilə  geniş  əlaqə  yaratmaqla  müstəmləkəçilik  siyasəti  ilə  bağlı  idi.  Beləliklə,  I  Şah  Abbasın 

uğurlu xarici siyasəti nəticəsində Səfəvilər dövləti Avropa dövlətləri ilə münasibətlərini genişləndirmiş 

və Səfəvi dövləti özünü inkişaf dövrünü keçmişdi.  

 

 


Yüklə 19,19 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   178   179   180   181   182   183   184   185   ...   189




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin