Cqnkl geni L ndirilm si Layih si, Az rbaycan traf mühit V sosial sah y t sirin qiym tl ndirilm si

Qeydl
r: FMM: 
Fe
ld
er-ma
ma m
nt
q
si
; KKX-lar: Kiçik k
nd x
st
xa
na
la
r
; A
X
KH: A
m
bulator 
x
st
l
r üçün k
nd h
kimi 
kil 8-12: Az
rba
y
ca
n
n S
hi
y
y
 Sisteminin T
kilati Strukturu 
M
nb
: ÜST
 (2
010-c
u
 il)

---

CQNKL Geni l ndirilm si Layih si, Az rbaycan 
traf mühit  v  sosial sah y  t sirin qiym tl ndirilm si 
Son Variant 
Sosial-iqtisadi baza 
8-23 
8.4.3.2 Fiziki 
v  insan resurslar  
Keçmi  Sovet  ttifaq  da ld qdan sonra, Az rbaycana h m x st xana, h m d  ambulatoriya 
sektorlar nda geni   s hiyy  mü ssis l rinin 
b k si miras qald . Bu, laz m olandan art q 
potensial n yaranmas na g tirib ç xard , x st xanaya yerl
diril n x st l rin say n n çox 
a a  olmas  is   s hiyy  xidm tl rind n istifad  imkan  probleml ri il  ba l  ola bil r. 
N tic d , orta çarpay -tutumu  msal  çox a a d r. 1990-c  ill rin sonlar ndan bu göst rici 
25-30% aras nda d yi ir. Son ill rd  hökum t  sas n x st xanalar n yenid n qurulmas  v  
ya tikintisi v  yeni bahal  diaqnoz avadanl qlar  üçün kapital qoyulu una resurslar  art rma a 
ba lam d r. Az rbaycan n s hiyy  infrastrukturu 1990-c  ill rd  çox a a  kapital 
qoyulu unun t sirin  m ruz qalm d r.  
Ölk  müst qillik  ld  etdikd n sonra h r n f r  dü
n h kiml rin say  azalm d r v  bu 
proses 1990-c  ill rin sonundan b ri k skin hal alm d r. Bundan  lav , h r n f r  dü
n 
tibb bac lar n n say nda da mühüm azalma olmu dur. S hiyy  Nazirliyi dövl t sektorunda 
tibb müt x ssisl rinin düzgün strukturunu  ld  etm yin v  kadrlar n uy un co rafi 
bölgüsünün ç tin oldu unu mü yy n etmi dir. K nd zonalar nda tibbi hey tin toplanmas  v  
saxlanmas  uzunmüdd tli prosesl rdir v  Bak da inki af etm kd  olan öz l sektor dövl t 
sektorundan bir çox t crüb li s hiyy  müt x ssisl rini c lb etmi dir. 
8.4.3.3 Xidm tl rin göst rilm si 
S hiyy  hüquqlar   v  tibbi xidm t 1995-ci ild   q bul edilmi  Konstitusiya v   halinin 
sa laml
n n qorunmas  haqq nda qanun il   t nziml nir. Keçmi  Sovet  ttifaq  da landan 
sonra dövl tin tibbi xidm ti maliyy l
dirm k imkanlar n  xeyli m hdudla d ran iqtisadi 
böhran v  Erm nistan il  müharib  n tic sind  bu sistem da ld . 1990-2004-cü ill r  rzind  
ümumi dövl t x rcl rind  ictimai s hiyy   x rcl rinin pay  9 %-d n 3,5 %-  azald , h min 
dövrd  ümumi daxili m hsulun faizl  ifad sind  s hiyy  x rcl rinin pay  is  3 %-d n 0,9 %-
 azald  (H bibov, 2011-ci il). Bu s viyy , Müst qil Dövl tl r Birliyinin ölk l ri aras nda orta 
göst ricid n (2,9%) xeyli a a d r.  
Müst qil hesabatlara  sas n, ilk tibbi yard m xidm tl ri yax  inki af etdirilm yib v  
mü ssis l rin  ks riyy ti çox pis v ziyy td dir, b zil rind  su v  elektrik enerjisi yoxdur v  
kadrlar n ixtisas  a a d r (ÜST, 2006-c  il). ÜST-  gör , ixtisasla d r lm  tibbi yard m çoxlu 
sayda x st xanalara v  çarpay lara malik m rk zl
dirilmi  keçmi  Sovet modelini saxlay r; 
n tic  etibaril , bir çox insanlar  sas ehtiyaclar  üçün x st xanalara müraci t edir ki, q rb 
modelind  bu  i  ambulatoriyada h yata keçirilir. B zi mü ssis l rin öz ll
dirilm sin  
ba lan b, lakin bu, xidm tl rin tam müasirl
dirilm si üçün t l bl r  cavab vermir. B zi 
xidm tl r üçün 1998-ci ild  q bul edilmi  haqlar s hiyy  x rcl rind  artan nisb ti t
kil edir 
(2000-ci ild  56%).  çil rin  m k haqlar  t l bl r  cavab vermir v  tez-tez, xüsusil  d  k nd 
zonalar nda qeyri-r smi öd ni l r t l b olunur.  cbari tibbi s ortan n h yata keçirilm si 
yubad l r.  
h rl rd  v  rayon m rk zl rind  ilk tibbi yard m pediatriya v  böyükl r üçün poliklinikalar 
vasit sil  göst rilir. Qad n m sl h txanalar  do umqaba   v  reproduktiv tibbi xidm t 
göst rir. K nd zonalar nda ilk tibbi yard m feld er-mama m nt q l ri (FMM), k nd h kim 
ambulatoriyalar  (KHA) v  kiçik k nd x st xanalar n n ambulatoriya  öb l ri (k nd  razi 
x st xanas   K X) vasit sil  göst rilir.  lk tibbi yard m sah sind  islahat c hdl ri ail  
h kiminin inki af na v  r smil
dirilm sin  yön ldilmi dir. (ÜST, 2006-c  il).  
h r yerl rind  stasionar müalic  bir s ra pe
kar xidm tl ri 
hat  ed n 
h r 
x st xanalar   t r find n göst rilir. K nd rayonlar nda is  stasionar müalic  kiçik k nd 
x st xanalar n n (KKX) 
b k l ri vasit sil  göst rilir. Daha böyük m rk zi rayon 
x st xanas  bütün rayon üçün ixtisasla d r lm   m rk z kimi f aliyy t göst rir v  geni  
ixtisasla d r lm  tibbi xidm tl r göst rir. H mçinin, h r bir regionda ixtisasla d r lm  
klinikalar 
b k si var, onlar bir qayda olaraq, Bak da yerl
n ixtisasla d r lm  elmi 
t dqiqat t
kilatlar  t r find n yuxar dan a a  idar  olunan kompleks milli sisteml rin t rkib 
hiss l ridir. 

---

CQNKL Geni l ndirilm si Layih si, Az rbaycan 
traf mühit  v  sosial sah y  t sirin qiym tl ndirilm si 
Son Variant 
Sosial-iqtisadi baza 
8-24 
S hiyy  Nazirliyi h r bir rayon üçün optimalla d rma planlar  i l yib haz rlay b ki, buna  ks r 
KKX-lar n ba lanmas , onlar n ilk tibbi yard m m rk zl rin  (h kim v  tibbi m nt q l r) 
keçirilm si daxildir. Nazirlik, h mçinin, daha böyük s m r liliy  nail olmaq üçün h r rayonda 
vahid çoxprofilli ixtisasla d r lm  stasionar müalic  mü ssis si yaratmaq üçün 
ixtisasla d r lm  klinikalar  m rk zi rayon x st xanalar  il  birl
dirm yi planla d r r. 
8.4.3.4 T cili tibbi yard m xidm tl ri 
Layih  yol n qliyyat   q zas , t hlük li material il  ba l  hadis , q za keçidl ri v  s. 
hallar nda t cili tibbi yard m xidm ti infrastrukturundan istifad  ed  bil c yin  gör , 
Az rbaycandak   t cilli tibbi yard m xidm tl rinin h cmini bilm k laz md r. X st xanaya 
çatd r lana q d r v   x st xanada t cili yard m xidm tl ri göst r n i çil rin t crüb si v  
ümumilikd  mümkün olan avadanl q v   t chizatlar beyn lxalq s viyy d   q bul olunmu  
standartlardan gerid  qal r. 2006-c  ild  T cili Tibbi Yard m n  nki af T
bbüsl ri Layih si 
t cili yard m xidm tl rini qiym tl ndirmi dir; USAID v  bir neç  beyn lxalq neft  irk ti bu i i 
maliyy l
dirmi dir. Qiym tl ndirm  üç k nd rayonu v  Az rbaycan n ikinci  n böyük 
h ri 
olan G nc ni 
hat  etmi dir. Ara d rma x st xanaya çatd r lana q d r v   x st xana 
mü ssis l rind  ba l ca t cili yard m avadanl qlar n n 50 %-d n d   a a  oldu unu a kar 
etmi dir (Sule, 2008-ci il). Mühüm t cili yard m prosedurlar n n da a a  olmas   a kar 
olunmu dur, x st xanaya çatd r lana q d r t cili yard m avadanl qlar  v  x st xanada t cili 
yard m avadanl qlar  müvafiq olaraq 21% v  62% t
kil etmi dir. Bundan ba qa, t cili 
yard m ma n  komandas n n 
hat  sah si G nc d  0,68-d n ba lamaqla, Kürd mir 
rayonunda yaln z 0,10-a q d r f rql nir v   h r 10000 n f r  1 qrup dü m kl  ölk  
standart ndan a a  olmu dur (Sule, 2008-ci il). Bu qiym tl ndirm d n sonra ölk   lav  
t cili yard m ma nlar n n, rabit  avadanl qlar n n, ehtiyat mallar n al nmas   v   h kiml rin 
m k haqlar  üçün n z r çarpacaq v sait ay r b; lakin bu c hdl rin, xüsusil   d   k nd 
zonalar nda daha da geni l ndirilm si laz md r. 
8.4.3.5 Tibbi 
xidm td n istifad  imkan   
2010-cu ild  Balabanova v  dig rl ri keçmi  Sovet  ttifaq n n s kkiz ölk sind , o cüml d n 
Az rbaycanda s hiyy  xidm tind n istifad  imkanlar n  qiym tl ndirm k üçün müxt lif 
qruplar   hat  ed n respondentl rin ya ay  yeri üzr  sor u keçirmi dir. Mü llifl r mü yy n 
etmi l r ki, Az rbaycanda respondentl rin 17 %-i  vv lki h ft  x st  olduqlar n  bildirmi dir 
ki, bu da sor u keçirilmi  bütün ölk l rin  n a a  faizini t
kil edirdi. Gürcü respondentl rin 
göst rdikl ri r q m is   n yüks k olmu dur (52%).  btidai t hsild n daha yüks k t hsil  
malik v  35-49 ya lar  aras nda olmalar  laz m g ldikd  tibbi xidm t  az müraci t 
olunmas n n s b bi kimi ehtimal olunur. Respondentl rin k nd 
razil rind  
m skunla malar  da tibbi yard m alma imkanlar n  xeyli d r c d  azaltm d r. Xidm tl rd n 
istifad  uzunmüdd tli x st lik v  ya xroniki  llilik il  ba l  olmu dur ki, h r iki halda s hiyy  
xidm tl rin  tez-tez müraci t etm k laz m g lir. Öz maliyy   v ziyy tl rinin “pis” olmas n  
d rk ed n v  ya  n az t s rrüfat v saitl rin  (üç v  ya daha az) malik olan insanlar laz m 
g ldikd  tibbi xidm t  çox az müraci t etmi l r. Tez-tez spirtli içkil rd n istifad   d  tibbi 
yard m  ld  etm  imkan n n daha a a  olmas  il  ba l d r. Müst qillik qazan ld qdan b ri, 
Az rbaycan istisna olmaqla, sor u keçirilmi  ölk l rin ham s   a a  ixtisasl   v   z if t chiz 
olunmu  rayon h kiml rini  v z etm k üçün müasir ilk tibbi xidm t üzr  ixtisasla m  ail  
h kiml rini t tbiq etm y  ba lam d r, baxmayaraq ki, ail   h kiml rinin nisb ti bir çox 
ölk l rd   b rab r deyildir. Rese (2005-ci il) a kar etmi dir ki, s hiyy  xidm tind n istifad  
etm m  göst ricisi imtiyaz paketi daha m hdud olan Gürcüstanda v  tibbi xidm t üçün 
na d öd ni l rin  n yüks k oldu u Az rbaycanda olmu dur.  lav  olaraq, keçmi  Sovet 
ttifaq nda  hali üçün laz m olan bütün d rmanlar  istehsal etm k üçün imkanlar qeyri-
müvafiqdir, ona gör   d   d rmanlar n  ks riyy ti baha qiym tl rl ,  sas n, öz ll
dirilmi  
t chizat 
b k l ri vasit sil   k nardan idxal olunur. Tibbi yard ma müraci t etm m nin  n 
tez-tez göst ril n s b bi kimi müalic  (o cüml d n d rmanlar) x rcl ri qeyd edilmi dir v  bu 
x rcl r yüks k oldu una gör , insanlar özünümüalic  seçimini edirl r (2184 n f rin 55 %-i 
bel  fikirl
ir ki, tibbi xidm t 
dal tli olmal d r) Özünümüalic y  çox vaxt daha ucuz 
d rmanlardan istifad   v   n n vi d rman vasit l ri daxildir, buradan bel   m ntiqi n tic  
ç xar la bil r ki, normal müalic  almaq üçün resurslar çat m r.  stifad  imkan n n olmad
n  

---

CQNKL Geni l ndirilm si Layih si, Az rbaycan 
traf mühit  v  sosial sah y  t sirin qiym tl ndirilm si 
Son Variant 
Sosial-iqtisadi baza 
8-25 
(müalic   v  ya d rmanlar n) göst r r k tibbi xidm tin  dal tli olmas n  dü ün n x st l rin 
nisb ti ölk l r üzr  çox f rqli olmu dur, bu, Gürcüstan v  Az rbaycanda müvafiq olaraq 
70% v  58%; Rusiya v  Belarusda is  müvafiq olaraq 5 %-d n v  3 %-d n az olmu dur. 
Az rbaycanda ambulator müalic  xidm tind n istifad  ed n be  respondentd n dördü na d 
öd ni l r etdikl rini bildirmi dir (Balabanova v  d., 2010-cu il).