Çukurova üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İKTİsat anabiLİm dali

Piyasa  Yapısı:  Piyasa  hacmi,  ev  sahibi  ülkenin  kişi  başına  GSYİH’sı,  GSYİH’nın 
büyüme oranı ve GSYİH ile ölçülmektedir. Piyasa hacmi hipotezi, ölçek ekonomisinden 
faydalanabilme  ve  kaynakların  etkin  kullanımı  için  büyük  bir  piyasanın  gerekliliğini 
ifade  etmektedir.  Diğer  taraftan  geniş  piyasa  yapısı,  yatırımcı  firmanın  mal  satışı  için 
geniş  bir  Pazar  oluşturacaktır.  Dolyısıyla  uygun  büyüklükteki  bir  piyasa  yapısı, 
DYY’leri çekici  etki gösterecektir (Erdal,  ve Tatoğlu, 2002; Chakrabarti, 2001; Milner 
ve  Pentacost,  1996;  Braunerhjelm  ve  Swenson,  1996;  Scaperlada  ve  Mauer,  2001; 
Taylor,  2000;  Cömert,  1998;  Blömstrom,  Lipsey  ve  Kulchycky,  1987;  Berthelemy, 
Demurger, 2000). 
 
Klasik  iktisatçılardan  Adam  Smith,  1776  yılında  yazdığı  “ulusların zenginliği  “ 
adlı  eserinde  verimliliğin  kaynağı  olarak  gördüğü  işbölümünün  sağlanmasında  piyasa 
büyüklüğünün  önemini  şu  sözlerle  vurgulamıştır:  “Pazar  çok  küçük  olduğunda,  kendi 
emek ürününün kendi tüketiminden arta kalan fazlasını  istediği zaman, diğer insanların 
emek ürünlerinin  fazlasıyla  mübadele edemeyeceği  için  hiç kimse, kendisini  bir tek işe 
vermek istemez.” (Smith, 1937). 
 
 
Bununla  birlikte  piyasa  yapısı  büyük  olmasına  karşın,  gelir  dağılımındaki 
eşitsizlik,  alt  ve  üst  gruplar  arasındaki  gelir  farklılığı  Pazar  büyüklüğünün  sermaye 
çekiciliği özelliğini köreltmektedir (DEİK, 2000). 
 
UNCTAD (1991), DYY’lerin ev sahibi ülkeleri tercihinde dikkate aldığı piyasa 
yapısı faktörünü test etmek için nominal GSYİH, reel GSYİH’nin büyüme oranı ve kişi 
başına GSYİH  ile politik istikrar gibi açıklayıcı değişkenleri kullanarak gerçekleştirdiği 
çalışmasında  142  GOÜ’ye  yönelik  1980-1995  dönemine  ilişkin  verilerin  kullanmıştır. 
Uygulamdan  elde  edilen  sonuç,  ev  sahibi ülkelerin reel  GSYİH’sinin  büyüme  oranı  ve 
politik  istikrarın  sonucu  olarak  kurumsal  yapı  DYY’lerin  yatırımda  bulunacakları 
ülkede dikkate aldıkları temel unsurlar olduğu sonucuna ulaşılmıştır (UNCTAD, World 
Investment Report, 1991; ss 135-138).  
 
Scaperlanda  ve  Mauer  (2001),  Amerikan  firmalarının  Avrupa  Ekonomik 
topluluğu ülkelerine olan DYY’lerinin belirleyici unsurları üzerine yaptıkları çalışmada 
1952-1966  dönemine  ilişkin  veriler  ile  sıradan  en  küçük  kareler  yöntemini 
kullanmışlardır.  Uygulama  sonucunda  Amerikan  yatırımcılarının  üzerinde  durduğu  en 
önemli  unsurun  ev  sahibi  ülkenin  piyasa  büyüme  oranı  olduğu  sonucu  elde  edilmiştir. 
Diğer  bir  ifadeyle,  1952-1966  döneminde  AB  ülkelerine  olan  Amerikan  DYY’lerinin 
artışının  nedeni,  bu ülkelerin  geniş  bir piyasa  yapısına sahip olmalarından  ileri geldiği 
sonucuna ulaşılmıştır. 

---

 
 
28 
 
 
Chakrabarti (2001), 135 ülkeye ilişkin yatay veri seti ve sıradan en küçük kareler 
yöntemini kullanarak  yaptığı çalışmasında,  vergi  yapısı, ücretler, enflasyon gibi  birçok 
açıklayıcı  değişken  arasından  en  önemli  unsurun,  ev  sahibi  ülkenin  kişi  başına  düşen 
GSYİH’sının  artışı  ile  ölçülen  piyasa  büyüklüğü  olduğu,  bunun  nedeninin  de  ölçek 
ekonomisinden 
ve 
kaynakların 
etkin 
kullanılmasına 
imkân 
sağlamasından 
kaynaklandığı ifade edilmiştir. 
 
Milner  ve  Pentacost  (1996)  tarafından  yapılan  çalışmada  ise,  Amerikan 
şirketlerinin  İngiltere  imâlat  sanayine  yönelik  48  endüstriyel  grup  üzerindeki 
DYY’lerinin  belirleyici  unsurları  yatay  kesit  veri  yöntemiyle  araştırılmıştır. 
Uygulamadan  elde  edilen  sonuç  ev  sahibi  ülkenin  piyasa  genişliği  ve  ülkenin 
uluslararasılaşma  seviyesi  diğer  bir  ifadeyle  üçüncü  ülkelere  olan  ihracat  hacminin 
DYY’lerin önemli belirleyici unsurları olduğu sonucu elde edilmiştir.