Çukurova üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İKTİsat anabiLİm dali
Yüklə 1,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Döviz Kuru: DYY’lerin büyük çoğunluğunun ÇUŞ’lar tarafından gerçekleştirildiği
daha önce belirtilmişti. ÇUŞ’lar farklı ülkelerde çalışıyor olmaktan dolayı, çok sayıda para birimi ile çalışmak durumundadırlar. Bundan dolayı, döviz kurlarındaki hareketlilik ve belirsizlikler, söz konusu firmaların hem kârlılığını hem de üretim yeri tercihini etkilemektedir. Eğer döviz kuru hareketlerinin üretim maliyetlerini etkilemesi beklenmiyor ise, ana şirket imâlata yönelik bağlı kuruluşun yerleşiminde kayıtsız kalacaktır. Ancak düşük düzeyde de olsa döviz kurundaki riskin artması, ana firmayı riskten kaçınmaya yönelterek, kur riskini azaltmak için, yatırım yerlerini değiştirdikleri belirtilmektedir (Goldberg, Kolstad, 1995; Cushman, 1985; Gastanaga, Nugent, Pashamova, 1988; Taylor, 2000; Sung, Lapan, 2000). Döviz kurlarının doğrudan yatırımlar üzerindeki etkisi açısından Japon yatırımları iyi bir örnek teşkil etmektedir. 1971 yılında Japon YEN’inin ABD Doları karşısında keskin bir değer kazanması, Japonya da ki ücret oranlarının komşu ülkelere göre büyük oranda artmasına neden olmuştur. Tekstil ve elektrikli makine gibi emek yoğun endüstrilerde pek çok Japon firması üretimi sanayileşmekte olan ülkelere kaydırmak durumunda kalmıştır (Gövdere, 2003). Döviz kurları ve DYY’ler arasındaki ilişki, ilk defa 1970 yılında Aliber tarafından ortaya çıkarılmıştır. Aliber toplam DYY’lerin coğrafi dağılımının, farklı para alanlarının varlığı ve bunun sonucu olarak ortaya çıkan kur değişmeleri riski ve bu riskin paradan paraya değişmesinin yol açtığı para-türü pirimi ile açıklamaktadır. Aliber’e göre, mevcut para türleri, değer kaybetme veya kazanabilme özelliklerine göre, Para-türü pirimi yüksek olan paralar ve düşük olan paralar ikiye ayrılır. Parası sağlam ve kararlı olanlar dış yatırımcı, ötekiler ise, dış yatırımları çeken ülkeler olacaktır. Çünkü, para-türü pirimi yüksek bir paraya sahip ülkenin şirketleri bundan önemli avantajlar sağlayacaktır. Örneğin, daha ucuz borç bulabilme olanağı gibi. 25 Aliber ayrıca DYY’lerin belirleyici unsuru olarak döviz kuru yanı sıra yurtiçi piyasaların büyüklüğü, ev sahibi ülkelerin korumacı politikalarının ve yabancı ülkedeki üretim maliyetlerinin etkili faktörler olduğunu ifade etmiştir (Gürak, 1990; 71). Döviz kurlarındaki farklılıklar, ÇUŞ’lar için bir yandan sorun yaratırken, diğer taraftan yeni fırsatlar sunmaktadır. Çünkü ev sahibi ülkenin döviz kurundaki bir düşme, yabancı yatırımcıların satın alma gücünü artırarak maliyet avantajı yaratabilecektir. Özellikle merkez ve ev sahibi ülkeler arasındaki ticari ilişkilerde tamamlayıcılık niteliği taşıyan DYY ‘ler açısından. Döviz kurunun ÇUŞ’lar için bir sorun mu yoksa, fırsat mı olduğu, üretilen malın satıldığı ya da hammadde kaynaklarının sağlandığı ülke olmasına göre, değişebilmektedir( Caves, 1996, 55). Cushman (1985), çalışmasında 1963-1978 yılları arasındaki dönemde Amerika’dan İngiltere, Fransa, Almanya, Japonya ve Kanada’ya olan DYY’ler üzerinde döviz kuru riskini ve beklentilerin etkisini araştırmıştır. Uygulamada döviz kuru riski ve beklentilerin etkisi, girdilerin nereden alındığı, üretimin nerede yapıldığı, finansal sermayenin nereden sağlandığı ve çıktıların nerede satıldığı gibi dört farklı durum için araştırılmıştır. Araştırmadan elde edilen bulgu, döviz kuru riskinin doğrudan etkisinin, yabancı sermaye maliyetini düşürerek DYY’leri arttırıcı yönde uyardığı, ancak diğer girdi maliyetlerinin etkilenmesi halinde, verimlilik farklılıkları ya da çıktı fiyatlarındaki değişmelere bağlı olarak doğrudan etki yeniden denge uyarlamasına girerek DYY’leri azaltıcı yönde olacağı sonucu elde edilmiştir. Goldberg ve Kolstad (1995), Amerika ile İngiltere ve Kanada ile Japonya arasındaki 1978-1991 dönemine ilişkin iki yanlı DYY akımı üzerinde döviz kuru değişikliğini inceledikleri çalışmalarında, yatırımcıların riskten kaçınan bir yapıya sahip olmaları halinde döviz kurlarındaki ufak bir değişiklik sonucunda yatırımların farklı bölgelere kaydırılması sonucunun ortaya çıkacağını belirtmektedirler. Gastanaga, Nugent ve Pashamova (1988), çalışmalarında 49 AGÜ’ye yönelik 1970-1995 dönemine ilişkin yatay kesit ve zaman serisi verilerini kullanarak yaptıkları çok değişkenli veri analizinde (Multivariate analysis) döviz kuru değişikliğinin DYY’ler üzerinde çok fazla zararlı etkisi olmadığını sonucuna ulaşmışlardır. Sung ve Lapan (2000) ise, döviz kuru değişikliği ve DYY’ler arasındaki ilişkiyi incelemek için riske karşı kayıtsız kalan (risk neutral) firma modelini kullanmışlardır. Elde edilen sonuç döviz kurlarındaki değişiklik ÇUŞ’lara üretimini düşük maliyetli ülkelere kaydırma fırsatı sağlayarak kârlarını arttırma imkânı yaratacağı sonucuna ulaşmışlardır. |