Çukurova üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İKTİsat anabiLİm dali

1.5.  Doğrudan  Yabancı  Sermaye  Yatırımlarının  Ülke  Tercihinde  Etkili  Olan 
Faktörler 
Sermayenin çok akışkan bir yapıya sahip olduğu , kendini güvende hissettiği ve en 
yüksek  getiriyi  elde  etmeyi  beklediği  sektörlere  ve  bölgelere  yöneldiği  hiç  şüphesiz  ki 
bir  gerçektir.Girişimcinin  kâr  veya  en  yüksek  kâr  dışında  bir  amacının  olabileceğini 
düşünmek  ekonomi  ilkeleriyle  bağdaşmaz.  Ancak,  bunun  yanında  kârın  bir  unsuru 
olarak yabancı girişimcilerin üzerinde durduğu diğer hususlar ise, kârlılığın devamlılığı 
ve  yabancı memlekette elde edilen kârın kendi ülkesine transfer edilebilmesidir. Kendi 
ülkesine kârını transfer edemeyen girişimci için yabancı ülkede yaptığı yatırım önemini 
kaybetmektedir. Dolayısıyla esas amaç kârlılık, kârın devamlılığı ve kâr transferidir. Bu 
hususların  yerine  getirilmesini  sağlayan  en  önemli  unsur  ise,  istikrardır.  Kalıcı  bir 
istikrar  ise,  sağlam  bir  demokrasi  ile  temel  insan  hakları,  mülkiyet  hakları  ve  girişim 
özgürlüğünün  güvence  altında  olduğu  ortamlarda  mevcuttur(YASED,  2004;  Akdiş, 
1998). 
 DYY’leri  açıklamaya  çalışan  çok  çeşitli  yaklaşımların  üzerinde  önemle 
durduğu,  yabancı  ülkelerde  doğrudan  yatırımlara  yönelme  nedenleri,  başlıca  aşağıdaki 
gibi  sıralanabilir(  Zeytinoğlu,  1966;  Ongun,  2003;  Saatçioğlu,  2004;  Tandırcıoğlu  ve 
Özen, 2003): 
-    Hammaddelerin çıkartılması ve hammadde kaynaklarının denetimi, 
-    Ucuz niteliksiz ya da ucuz nitelikli işgücü olanaklarından faydalanma, 
-    Üretim  işlemlerinin  bütünleştirilmesi  (ilk  işleme  aşamasından  nihai  ürün 
hazırlanmasına  kadar  tüm  üretim  işlemlerinin  dikey  bütünleşmesinin  sağlanması  ya  da 
belli bir ürünün aynı aşamadaki üretim faaliyetlerinin tek elde toplanması), 
- İthalatçı ülkenin koyduğu dış ticaret engellerinden ve kambiyo kısıtlamalarından 
kurtulma  (gümrük  ve  ticari  mübadelelerde  zorluklar  görmek,  özellikle  AGÜ’lere 
yapılan DYY’ler ithalata getirilen kısıtlamalardan kaynaklanmaktadır), 

---

 
 
22 
 
-    Ana ülkede çevre koruma, sağlık gibi alanlara  ilişkin ulusal standartlardan  ya 
da  bankacılık  gibi  alanlara  ilişkin  düzenlemelerden  ve  yüksek  oranlı  vergilerden 
kaçınabilme (tabii olduğu vergi rejimini beğenmemek), 
-        Ürün  kalitesini  korumak  ya da  isim  yapmış olmaktan  yararlanmak  amacıyla,    
ünvanı  korumak  veya  ünvandan  yararlanmak  düşüncesiyle  ve  ticari  sırları  korumak 
kaygısıyla dış yatırımlara yönelme, 
        -   ÇUŞ’un,  mal  farklılaştırması, üstün pazarlama teknikleri  ve  fiyat politikalarıyla  
ve sahip oldukları teknolojik üstünlükle geniş pazarları ele geçirebilme olanağına sahip 
bulunmaları, 
           -        Ev  sahibi  ülkeden  üçüncü  ülke  pazarlarına  gümrüksüz  ihracat  yapabilme  
(yeni piyasalar ve pazarlar aramak),  
           -     Eski müşterilerin dış ülkelere yatırım yapması durumunda onların izlenmesi 
ve o ülkelerde şube veya ofislerin açılması, 
           -        Ulusal  parası  devalüasyon  gibi  nedenlerle  değer  kaybına  uğramış  ülkelerde 
ortaya çıkan ucuz üretim fırsatlarından yararlanma, 
-  Kendi ihracat yaptığı bir ülkede, rakip şirketlerin yatırım yapma olasılığı, 
            -    Eski pazarı konumundaki ülkelerin kendi aralarında gümrük birliği kurmaları 
sonucu, ihracatın yerini dolaysız yatırıma bırakması, 
            -    Ev sahibi ülkenin, dış yatırımcılara sağladığı dolaylı ve dolaysız teşviklerden 
faydalanma,   
Bela  Balassa’ya  göre,  tekelci  rekabet  koşulları  içerisinde  üretim  yapan  şirket, 
kendi  ülkesinde  mevcut  pazarların  sınırlarını  daha  fazla  genişletemeyeceği  için, 
DYY’ler yoluyla diğer ülkelerin pazarlarını elde etmeye çalışmaktadır
2
. 
 
Sanjaya  Lall’a  göre  ise,  ulusaşırı  şirketler  DYY  yerine  ihracat  yoluyla  da  yeni 
pazarlar  elde  edilebilir  veya  mevcut  pazarlarını  koruyabilir.  Ancak  yavru  şirketler 
aracılığı  ile  yabancı  ülkenin  Pazar  şartlarına  ve  tüketici  zevklerine  daha  uygun  bir 
üretim biçimi geliştirmeleri mümkündür (Alpar, 1978,  56). 
UNCTAD’ın 1998 yılı Dünya Yatırım Raporu’nda yeralan bir analizde DYY’lerin ülke 
tercihinde  etkili olan faktörler ekonomik faktörler, yatırım ortamına ilişkin faktörler ve 
                                                
2 
Endüstriyel devrimini tamamlayarak endüstürileşmiş ülkelerde kurulu şirketler mevcut ülke pazarlarının 
haricine  çıkmaya  çalışırlar.  Bu  ülkelerdeki  şirketlerin  uluslararası  piyasalara  yayılma  süreci  incelendiği  
zaman,  tarihsel  tecrübeler  bu  sürecin  üç  aşamada  gerçekleştiğini  göstermektedir.  Bunlardan  ilki  ihracat 
aşaması  (export  stage),  ikincisi  yabancı  üretim  aşaması  (  the  foreign  production  stage)  ve  üçüncüsü 
çokuluslu şirket olma aşamasıdır, İncesulu, 1993; (alıntı Rıdvan Karluk, “Uluslararası Ekonomi” Kasım 
1991, bilim Teknik Yayınevi,  483.) 
 

---

 
 
23 
 
politik  faktörler  olarak  gruplandırılmıştır.  Bu  faktörler  ne  tür  bir  sınıflandırmaya  tabii 
olursa  olsun  temel  amaç,  kâr,  kârın  transferi,  yabancı  sermayenin  varlığının  ve 
geleceğinin güvencesini belirleyen etkenler olarak değerlendirilmektedir.                                         
                                   Tablo 1.1 DYY’lerin Belirleyici Unsurları