Çukurova üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İKTİsat anabiLİm dali
Yüklə 1,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.5.2. Yapısal Faktörler
Ev sahibi ülkenin beşeri sermaye stoğu, altyapı yatırımları, geçmiş ekonomi politikalarının başarısı, siyasi ve politik istikrarı, ev sahibi ülke ve yatırımcı ülke arasındaki fiziki uzaklık yapısal faktörler olarak nitelendirilmektedir. Yukarıda ücret yapısını incelerken, işgücünün ücreti kadar niteliğinin de önemli olduğu vurgulanmıştı. İşgücünün teknik becerileri ve eğitim seviyesi özellikle ileri teknoloji içeren alanlarda ve imalât sanayine yönelik DYY’ler için büyük önem arz etmektedir. Çünkü teknik açıdan yetişmiş, eğitimli bir işgücü işe daha kolay uyum sağlarken, işteki çabası daha yüksek olacaktır (Lall, Norman ve Featherstone, 2003; Crenshaw, 1991; Larudee ve Koechlin, 1999). Ev sahibi ülkenin bir diğer yapısal DYY belirleyicisi de politik istikrardır. Politik (idari) istikrar, bir ülkede aynı hükümetin uzun yıllar iktidarda kalması ile ifade edilmektedir. Politik istikrar, ekonomik istikrarı da beraberinde getiren bir unsur olduğundan dolayı, yatırımcıların önemle üzerinde durduğu bir konudur. Çünkü yabancı sermaye öncelikle güven beklemektedir. Yabancı sermayenin çoğu zaman yatırımda bulunacağı ülkede, teşvik tedbirleri gibi ekonomik faktörlerden ziyade ülkedeki 31 ekonomik ve siyasi istikrara önem verdiği gözlenmektedir (Bayraktar, 2003; Cömert, 1998). Yabancı sermaye yatırımlarında siyasi sayılabilecek bir diğer korku da, yabancı yatırımların karşılığının verilmeden millileştirilmesidir. 1928-1939 yılları arasında Türkiye’de özel statülü çoğunlukla hukuki veya fiili tekeller oluşturan yabancı sermayeli birçok şirketin ve 1951 yılı sonrasında Rusya, İran, Mısır, Libya, Küba ve Guatemala’daki millileştirme hareketleri, bu konunun göstergesidir (Akdiş, 1998, Hiç, 1976; Cömert, 1998; Emil, 2003; Hazine Dergisi, 1998) Diğer taraftan kurumsal etkenler olarak ifade edilebilecek ülkenin sahip olduğu şeffaflık düzeyi, kurumsal altyapı, sosyokültürel yapı, etik yıpranma ve bürokrasinin işlerliği gibi konuların dünya genelinde refahın arttırılabilmesinde ve DYY’lerin ev sahibi ülkeleri tercihinde etkili olan anahtar faktörler olarak görülmektedir. Özellikle yapılan yatırımların devamlılığı açısından ülkede bürokratik işlemlerin sağlıklı bir biçimde işlemesi gereklidir. Yabancı yatırımcının yatırımda bulunacağı ülkede aradığı kriterler arasında şeffaflık ilkesi önemli bir yere sahiptir. Çünkü yatırımcının yatırımın risk ve getirisini hesaplayabilmesi için önünü görebilmesi gerekmektedir. Elbette kurumsal nitelikteki bir gelişmişlik ekonomik açıdan gelişmişliğin bir göstergesi olmakla birlikte, ekonomik gelişmişlikte kurumsal gelişmişliğin göstergesidir. Kısacası çift yönlü bir nedensellik ilişkisi söz konusudur. Zengin ülkelerin daha fazla DYY girişi sağlamalarının arkasındaki en büyük etken, kurumsal ve ekonomik gelişmişliğin birbirini beslemesinden kaynaklanmaktadır. Oysa pek çok fakir ülkenin bu tür kurumsal düzenlemelerden yoksun olduğu ya da bu kurumsal düzenlemelerin sağlıklı bir biçimde işleyemediği bu sebeple DYY ‘leri çekmede başarısız oldukları ifade edilmektedir (Rodrik, 2004). Kurumsal altyapı, yabancı yatırımcılar için ortaklık kuracakları veya stratejik işbirliğine girecekleri kurumların tââhhütlerini yerine getirip getiremeyeceği, bu şartları gerçekleştirecek altyapının var olup olmadığı, dikkat edilmesi gerekli bir husustur. Diğer yandan kurumsal yapı, sadece ortak olunacak işletme ile ilgili değildir. Ayrıca işletme çevresi (business environment) işletmenin içinde bulunduğu ortam da etkilidir. Bu ortamın sağlıklı bir yapıda olması, işletmenin tüm potansiyel gücünün ortaya çıkmasına yardımcı olur. Bu da yatırım kararlarında etkili bir faktördür (Appleyard ve Field, 2001). Sosyokültürel yapı; yazılı olmayan kurallar ve normlar, iş yaşamına ilişkin davranış gelenek ve alışkanlıklarını etkilemektedir. Sosyokültürel yapının içerdiği 32 girişimcilik, uzlaşma, ortaklık ve tasarruf alışkanlıkları gibi unsurlar ülkenin ekonomik performansını etkilerken, DYY’ler üzerinde etkili faktördür. Etik yıpranma ile ifade edilmek istenen, iş çevrelerinin temel yasal iş kurallarına uymaması sonucu, ekonomik menfaat elde etmeleridir. Genellikle yasaların getirdiği denetim yetersiz bulunmaktadır. Bu durum genel işletme dinamiği ile yasal iş çerçevesi arasında uyuşmazlığa neden olarak, yabancı yatırımları caydırıcı etkiye sahip nitelik taşımaktadır. Yatırımcı ülke ile ev sahibi ülke arasındaki fiziki uzaklıkta, DYY’lerin ülke tercihinde etkili bir faktördür 4 . Eğer yatırımcı ülke ile ev sahibi ülke arasındaki fiziki uzaklık fazla ise, bu iki ülke dış ticaret ilişkilerini DYY şeklinde devam ettirme kararı verebilir. Bu iki ülke arasındaki ilişkinin şeklini, firmanın sabit kurulum maliyetleri ile taşınacak malların hacmine bağlı olarak, taşıma maliyetlerinin büyüklüğü belirleyecektir. Egger, Pfaffermayr (2004), çalışmalarında Hausman ve Taylor’un SUR yaklaşımını kullanarak, 1989-1999 yılları arasındaki 10 yıllık dönemde, Amerika ile 69 ve Almanya ile 29 ülke için fiziki uzaklık ve DYY’ler arasındaki ilişkiyi test etmişlerdir. Uygulamadan elde edilen sonuç, fiziki uzaklığın, hem Amerika hem de Almanya için DYY çıkışı üzerinde pozitif kuvvetli etkisi olduğu yönündedir. Kültürel yakınlığın da DYY’ler üzerinde etkili bir faktör olduğu yapılan çalışmalar sonucu elde edilmiştir 5 . Yabancı yatırımcılar kendilerini yabancı hissetmeyeceği bir ortamda çalışmayı tercih etmektedirler. Kültürüne yabancı olmadıkları, halkını tanıdıkları, alışkanlıklarını ve tepkilerini bildikleri bir ülkede yatırım, üretim ve satış daha kolay olacaktır. Batı ve Amerika kaynaklı sermayenin kendi aralarında yatırım yapmalarının nedeni, kültürel yakınlık olarak gösterilmektedir. Çünkü aynı dili ve kültürü paylaşan ülkeler arasında gerçekleşen DYY’lerde işlem maliyetleri daha uygun olacaktır (Akdiş, 1998; Robertson, 1974; Caves, 1996, 56) 4 Fiziki uzaklık, taşıma maliyeti, politik ve yasal sistem farklılıkları, ülkelerin ticarete uyguladığı tarifeler, faktör donanımlarındaki farklılıklar, ulusal piyasaların göreceli Pazar büyüklüğü ve belirli sektörlerde oluşan ölçek ekonomileri yabancı yatırımcıların DYY’de bulunacağı ülke tercihinde son derece önemli faktörlerdir, D. Robertson, 1974, Sy:169-203. 5 DYY’ler yoluyla ekonomik kalkınmada başarı sağlayan en önemli ülkelerden biri olan Çin daha çok kültürel ve etik bağlantılarının olduğu ülkelerden yatırım elde etmektedir. Özellikle Tayvan, G. Kore, Hong-Kong gibi bu durumun nedeni ÇUŞ’lerin ev sahibi ülke ile iyi bir iletişim sağlamalarının daha verimli çalışmalarına katkı sağlamasından kaynaklanmaktadır, F.T. Hsiao, M.C.W. Hsiao, 2004. |