140
so‘ngra tozalangan gazdan foydalanish mumkin. Tabiiy vodorod sulfidli gazlarni
H
2
S dan gaz oltingugurt olish texnologiyasi ancha takomillashgan.
Vodorod sulfidli tabiiy gazlar maxsus qurilmalar yordamida mono va
dietalamin bilan absorbsiyalab tozalanadi.
Absorbsiyalangan gazlar 120-125
o
C haroratda to‘liq
desorbsiyalab ajratib
olinadi. Vodorod sulfiddan oltingugurt olish jarayoni H
2
S ni havo kislorodi bilan
chala oksidlashga Klaus usuliga asoslangan bo‘lib ikki bosqichdan termik va
katalitik bosqichlaridan iboratdir.
Termik bosqichdan H
2
S yuqori haroratda
yoqiladi, katalitik bosqichda esa H
2
S chala oksidlanadi,
bu reaksiyani umumiy
holda qo‘yidagicha yozish mumkin.
3H
2
S + (3/2)O
2
+(3/n)S
n
Bunda n-oltigugurt atomlar soni u reaksiya haroratiga bog‘liq (2 tadan 8
tagacha) bu reaksiya ikki bosqichda boradi. Birinchi bosqichida reaksiya pechiga
kelgan H
2
S ning uchdan bir qismi SO
2
gacha oksidlanishiga yetadigan miqdorda
havo bilan aralashtirilib yoqiladi.
H
2
S+(3/2)O
2
=H
2
O+SO
2
+124000 kkal/k mol
Bir vaqtning o‘zida oksidlanmay
qolgan uchdan ikki qismi H
2
S reaksiyada
hosil bo‘lgan SO
2
bilan birikib oltingugurtga aylanadi.
2H
2
S+SO
2
= 2H
2
O+(3/n)S
n
+xkkal/k mol
Bunda Xn –ning soniga qarab 11.25 dan 35 ming kkal/k mol bo‘ladi. Bu
reaksiyada S ning konversiyasi 55% ga yaqin buladi. Ikkinchi bosqichida
yuqoridagi reaksiyalar natijasida olingan gazlar aralashmasi kondensatorlarda
so‘rilib S kondensatsiyalanib ajratib olinadi. Qolgan gazlar qizdiriladi va ikkinchi
katalitik bosqich bo‘yicha reaksiya davom ettiriladi.
Hosil bulgan S
kondensatorlarda ajratib olinadi. H
2
S ning miqdori 92% gacha boradi. Qolgan
qismi yoqilib, tutun chiqarish mo‘rilari orqali atmosferaga chiqarib yuboriladi.
Nordan gazlar tarkibida H
2
S dan tashqari qo‘shimcha sifatida SO
2
uglevodorodlar
bo‘ladi. Bu qo‘shimchalar yoqish bo‘lmasida quyidagi reaksiya bo‘yicha
mahsulotlar hosil qiladi.
CO
2
+H
2
S =COS + H
2
O
141
CH
4
+2S
2
= 2H
2
S + CS
2
Hosil bo‘lgan uglerod sulfoksid va uglerod sulfidlar gidrolizga uchraydi.
COS +2H
2
O =CO
2
+H
2
S
CS
2
+2H
2
O= 2H
2
S+CO
2
Bu reaksiyalar natijasida hosil bo‘lgan H
2
S reaksiya bo‘yicha oltingugutga
aylantirilishi mumkin. Ayni vaqtgacha tizimli olib boriladigan tekshirishlar asosan
stratosferadagi oltingugurt birikmalarning miqdoriga oid bo‘lib, ushbu jarayon
borishi oxirigacha o‘rganilmagan. Ushbu jarayonlar ichida
oltingugurt oksidi va
ozon orasidagi reaksiya ahamiyatlidir:
SO
2
+O
3
→SO
3
+O
2
Shuningdek, SO
2
va OH
∙
tipidagi radikallar orasidagi ta‘sirlashuv ham muhimdir:
SO
2
+OH·→HSO
3
-
Troposferada sodir bo‘ladigan jarayonlarga SO
2
va OH
∙
tipidagi radikallarning
kimyoviy ta‘siri, ozon fotolizi (elektromagnit nurlanishi ta‘sirida parchalanish)
bilan boradigan, zanjir reaksiyalar natijasida sulfatlar hosil bo‘lish jarayoni xosligi
aniqlangan. Yorug‘lik ta‘sirida ozon o‘zgarishga uchrab, asosiy holatdagi atomar
kislorod, yoki qo‘zg‘algan kislorod atomi va singlet holatdagi (qo‘zg‘algan holat
energiyasining asosiy holat energiyasidan 91,1 J ga ortiq bo‘lgan qo‘zg‘algan
holatning quyi darajasi) metastabil kislorod molekulasini hosil qiladi:
O
3
+
hν
→ O
2
+O·
Qo‘zg‘algan kislorod atmosferadagi suv bug‘lari bilan ON
Dostları ilə paylaş: