Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya sü, türk dastanlarındakı onomastik vahidlərin bir hissəsinin lek-
sik-semantik izahı mətnlərdə aydın şəkildə verilirsə (...Bir buğa
öldürmüş səniŋ oğlıŋ, adı Buğac olsun – “Kitab”), bir hissəsi
məhz mətnə görə müəyyənləşdirilir (“Kitab”dakı Basat adı “At
başubən qan sümürər” cümləsinin semantikası kontekstində izah
olunur). Dördüncüsü, qədim türk dastanlarındakı zəncirvari bağ-
lılığı, mətnlərin assosiativ münasibətlər şəklində qurulmasını da
unutmaq olmaz.
Qarşılaşdırmalar göstərir ki, “Kitab”dakı “Turu ayğır”la
“Koroğlu”dakı “Dürat” forma, həm də semantika baxımından
eyni xətdə birləşirsə, “Keçər ayğır”la “Qırat”da məna baxımın-
dan eyni semantik yuvaya daxil olur: Keçər at – sürətlə qaçan,
atları ötüb keçən; Qırat – sədləri qıran, aşan, sürətlə qaçan. Yeri
gəlmişkən, bu qarşılaşdırmanı qəbul etməyənlər əlavə arqument
kimi Q.Cəfərovun V.Xulufluya, daha doğrusu, onun 1929-cu ildə
çap etdirdiyi “Koroğlu” kitabına istinadən söylədiyi fikirləri də
göstərə bilərlər: “XVIII əsrin sonu, XIX əsrin başlanğıcında da
erməni əlifbası ilə Azərbaycan dilində yazıya alınmış “Koroğlu”
parçalarında deyilir ki, Əli (Alı kişi) adlı kor ilxıçı iki ayğırdan
ala, boz olanına Qırat, zil qara olanına isə Qara at adı verir”. Bu-
rada bir detala diqqət yetirək. Əgər qara olan at Qara at adlan-
dırılıbsa, onda ala, boz rəngdə olan at da Ala at, Boz at, yaxud
Ala-boz at şəklində ifadə edilməli idi. Konkret desək, mətndə
“qır olanına Qırat adı verir” tipli cümlələrin olmaması həmin
hökmün çıxarılmasına imkan vermir. Digər tərəfdən, “Kitab”dakı
“Keçər ayğır” zooniminin semantik tutumu “Qırat” zooniminin
rəng anlamlı vahidlər yox, hərəkət bildirən sözlər kontekstində
izah olunmasını diktə edir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz fikirlər də
“Kitab” və “Koroğlu”da işlənmiş ən məşhur at adlarının məhz
hərəkət bildirən sözlər (fellər) əsasında yarandığını təsdiqləyir:
turmaq (durmaq) + uğ=turuğ= turu//dür, keçər (keçmək), qır
