D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

Folklor, Mifologiya, Etnoqrafiya

---

16
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
qanad artıq işığa və göylə yerin birliyinə (Göy tanrı və Ana torpa-
ğa) inamdan üz döndərmək istəyir. Diqqət etdikdə, müharibənin 
toxumlarının içəridən səpildiyi aydınlaşır. Qardaş qırğınına səbəb 
dədə-baba  adətlərinin  pozulması  göstərilsə  də,  tamamilə  özgə 
zəmin üzərində baş verir. Doğrudür, boyun əvvəlində ozanlar qar-
şıdurmanın toxumlarının Qazanın evinin talan edilməsi törənində 
Dış oğuzluların iştirak etməməsi ilə səpildiyini bildirirlər və epo-
sa həsr olunan əksər tədqiqat əsərlərində Qazanın qoyduğu yeni 
ənənənin böyük əhəmiyyətindən, qeyri-adiliyindən bəhs açırlar. 
Əslində isə «evin talanması»nda heç bir qeyri-adilik yoxdur və 
Bayandır  xanın  idarəçiliyində  sınaqdan  çıxarılmış  elin  ildə  bir 
kərə məclis düzənləməsi, bəylərin orada gördüyü işlərə görə yer 
və pay alması adətini daha qədimlərdə tətbiq edilən «evi yağma-
latma» ilə əvəzləmək ancaq uğursuzluq gətirir, Qalın oğuzun birli-
yini laxladır. Bu,  daha mütəşəkkil dünyagörüşündən üz döndərib 
primitiv, daha doğrusu, barbar inama qayıtmaq meyli idi. Təzə ti-
kilmiş sarayın taxtalarını köhnə mıxla pərçimləməyə bənzəyirdi. 
Müqayisə edək: Bayandır xan ildə bir dəfə qalın oğuz bəylərini 
məclisinə çağırırdı. Burada hərənin öz yeri vardı və o yeri öz işi 
və əməli ilə qazanmışdı. «Uluş qoca oğlu Səyrək boyu»nda bir 
epizoda diqqət yetirək: «Xanım, yenə Əyrək bəyləri qoyub yu-
xarı başa keçəndə Tərsuzamış deyilən bir oquz igidi dedi: «Ay 
Uşun qocanın oğlu, bu oturan bəylər hər biri oturduğu yeri qı-
lıncı ilə, çörəyi ilə alıblar. Əyə, sən başmı kəsdin, qanmı tökdün, 
acmı doydurdun, yalın adammı geyindirdin?» (Kitabi-Dədə Qor-
qud, s. 208). Oğuz elində ad-san qazanmaq üçün iki şərt vacib 
sayılırdı: torpağı yadlardan qorumağı bacarmaq və kimsəsizlərə, 
köməksizlərə əl tutmaq.
Burada  Əyrək,  ilk  növbədə,  ona  etiraz  etməli  idi  ki, 
Tərsuzamış  onun  adını  çəkmirdi,  hərəkətlərinə  Uşun  qocaya 
görə göz yumulduğunu bildirirdi. İkincisi, məhz Bayandır xanın 

---

17