D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya
Yüklə 2,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
türk amtı bodun, bəklər, bödkə görikmə bəklər gü yanıltaçısıdır.- Ona baxaraq bilin: -indiki türk xalqı, bəyləri, taxta tabe bəylər axı yanılasısınız. (l. KTc. ll, s. 71, 78). Göytürk yazılı abidələrində feldən sonra gələrək sual anlayışını gücləndirməyə xidmət edən ğü ədatı olsun ki, gü ədatının başqa bir variantıdır. Azu bu sabım- da igid bargu? - Məgər bu sözümdə şişirtmə var? (l. KT c. 10, s. 71, 78) Bu ədat həmişə sual cümləsi yaratdığına görə yəni, sual ədatı olan -mı 4 şəkilçisini va hissəciyini əvəz etdiyinə görə bəzi vaxtlarda və bəzi cümlələrdə məgər sual ədatı ilə cümələlərdə birgə işlənir. Azu bu sabımda igid bargu? - Məgər bu sözümdə şişirtmə var? Bu ədatı müasir Azərbaycan dilinin qrammatika- sında olan sual ədatları ilə müqayisə etdikdə görürük ki, müasir dilimizdə gü//ğü edətının -mı, yəni, məgər, bəs ve cümlə sonunda hə? variantlannda işlənən mənaları vardır. Məgər sən Mücahid deyilsən? (Makulu). Fələ, özünü sən də bir insanmı sanırsan? Pul- suz kişi, insanlığı asanmı sanırsan? (M.Ə.Sabir). Yəni, ay Rüstəm adamları sən məndən yaxşı tanıyırsan? (M.İbrahimov.). Məndən, könül o nazlı nigara nə dedin bəs? Çəkdin o güləndamı kənara nə dedin bəs? (Ə.Vahid). Demək sən də o biri yoldaşın kimi ağaç al- tında döyülmək istəyirsən hə? (Makulu). Müasir Azərbaycan dili- nin qrammatikasında -mı 4 ədatı dörd variantda, yəni ahəng qanu- nunun tələblərinə cavab verən variantda işlənir, lakin abidələrin dilində bu ədat iki cür dodaqlanan, qapalı saitlərin iştiraki ilə mu və mü şəklində özünü büruzə verir. Yağmısı ben ertim. Bilgə Ton- yukuk, Kağan mu kısayın - tidim.-Qoşulanı mən idim, müdrik Tonyukuk Xaqanmı seçək dedim. (l. Tq. 5, s. l 17, 122) Oğuzda eki-üç bin sümiz kəltəçimiz, bar mu nə Ança ötüntim.-Oğuzda iki-üç min qoşunumuz var gələcəyik, deyiblər buna sözün varmı? Eləcə müraciət etdim. (l. Tc. l4, s. l 18, 122) Onu da qeyd edək ki, yuxarıda yazdığım cümlələrə və yazılı abidələrin dilinə nəzər saldıqda görürük ki, buradaki sual ədatı olan mu, mü ədatı sözdən |