Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya man məfhumunu ifadə edən qoşmadır. Bu sözün etimologiyasına
nəzər saldıqda burada bir neçə fonetik dəyişiklik olduğunu ehti-
mal etmək olar. Hal-hazırda işlənən sonra sözü tələffüzümüzdə
və dialektlərimizdə sora kimi səslənir. Buna görə də bu fone-
tik dəyişikliyi ehtimal edirik. Kisrə>ki srə>ki sirə>ki sörə>ki
sora>sora>sonra. Ol kan yok boltukda kisrə el yitmiş ıçğınmıs,
kaçılmış...- O xan yox olduqdan sonra el sona yetmiş, dağıl-
mış, qaçmış. (1. 0 ö. l, s. 53, 54) Yağru kontukda kisrə ayığ bı-
lıg anta öyür ermiş. - Yaxın yerləşdikdən sonra pis əməlləri eləcə
öyrədilmiş. (l. KTc. 5,s. 71, 77). Anta kisrə tenri bilik bertük üçün
özüm ok kağan kısdım. - Ondan sonra tanrı bilik verdiyi üçün
özüm məhz xaqan seçdim. (l. T. I daş q 6, s. 117, 122). Pələngin
dərisini soyub evə qayıdandan sonra qonşular başıma yığışdılar.
(A.Şaiq) Çeçmə başında kabab bişirib yedikdən sonra uzanıb yat-
mışdım. (A.Şaiq).
Yuxarıda da gördüyümüz kimi, köməkçi nitq hissələrinə yazılı
abidələrin dilində çox az təsadüf olunur. Burada ilk öncə qoşma-
ları müasir Azərbaycan dilinin qrammatikasmda olan qoşmalarla
müqayisə etdik və hər iki dövrdə işlənən qoşmaların müqayisəli
tahlilini apardıq. İndi isə ədatların müqayisəsinə yer ayrılacaqdır.
Ədatlara abidələrin dilində qoşmalara nisbətən az təsadüf olu-
nur. Ədatlar aid olduğu sözə və cümləyə dinləyicinin diqqətini
yönəldir, onların üzərinə məntiqi vurğu düşməsinə səbəb olur.
Müasir Azərbaycan dilində olduğu kimi, Orxon-Yenisey yazılı
abidələrinin lüğət tərkibində də bir sıra ədatlar vardır. Məsələn:
Qüvvətləndirici ədatlardan ok//kuk ədatını götürək. Bu ədat ifadə
olunan fikrin təsir gücünü artırmağa xidmət edir, adlardan və ya
fellərdən sonra gəlir. Anta kisrə tenri bilig bertük üçün özüm ok
kağan kısdım. Ondan sonra tanrı bilik verdiyi üçün özüm məhz
xaqan seçdim. (l. Tq. 6, 2,s. l 17,122). Tün udımadım...güntüz
olurmatı, kızıl kanım tökti, kara tərim yügürti, isik, küçik bertim
