D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya
Yüklə 2,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
böyüyü hündür qaya üzərində yazılmış bir abidədir. Sayı 20 olan bu yazılı mənbələr əsasən məişət məzmunlu etnoqrafik yazılardır. V. Şərqi Türküstanda tapılan yazılı abidələr – bunlardan bir qismi kağız üzərində yazılmış Toyok abidəsi, Turfan yazı- lı sənədləri (sehrkarlıq məzmunu daşıyırlar), Irk bitik abidəsi (Falnamə və s.), bir qismi müxtəlif tipli qab əşyalar üzərində əksini tapmışdır (divar yazıları, güzgü üzərində yazı). VI. Şimali Qırğızıstan və Qazaxıstan yazılı abidələri - on- ların sayı 28-dir, müxtəlif əşyalar üzərində – daş, çubuq, kiçik heykəl, üzük, qolbaq, gümüş, qab, güzgü, qızıl quş fiquru, möhür, qaya üzərində yazılmışlar. VII. Fərqanə, Ala və Şimali Toxarıstanda tapılan yazılı abidələr – sayı 18 olan bu abidələr kuzə, bürünc üzük, kaşı qab, dəri, daş lövhələr üzərində həkk olunmuşlar. Ən qədim nümunəsi olan Muğ dağında Soğdada tapılmış dəri üzərindəki yazılı abidə eramızdan əvvəl III-II əsrlərə aid edilir, bu sənəd oxuna bilməmişdir. VIII. Şərqi Avropada tapılan yazılı abidələr – bunlar Volqa- boyunda, Dunay sahillərində, Azov gölü ətrafında, Şimali Qaf- qazda tapılmışdır. Qızıl, gümüş, kaşı küplər, su qabı üzərində oy- ma-cızma üsulu ilə yazılmışlar. Orxon-Yenisey abidələri ilə yanaşı uyğur yazılı abidələri də türk milli-mədəniyyət tarixində xüsusi yer tuturlar. Çində tapılan bu abidələr sayca Göytürk abidələrindən çoxdur. Tarixən müxtəlif dinlərə sitayiş edən uyğurlar oğuz-türk ittifaqına daxil olan xalq- dır. Bu xalqın tarixi, mədəni inkişafı Göytürk mədəniyyətindən uzaq olmamış, danışdığı dil isə ədəbi dil baxımından nəzərdən keçirilən göytürk dilindən fərqlənməmişdir. Uyğurlara məxsus yazılı abidələr əsasən bu türk xal- qının mənəvi duyğularını, dini dəyərlərini və təsərrüfatını, məşğuliyyətini, həyatını, ictimai, sosial, siyasi münasibətlərini öyrənmək üçün dəyərli mənbələrdir. Bu yazılı abidələr Göytürk |