DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI Aşiqlərtək həmişə, qəlbləri bir candadır. (1, s. 82) Folkloru dərindən bilən Mövlanə deyir ki, «Dörd ünsürün
sülhündən yaranmışdır bu cahan». Başqa beytdə isə belə de-
yir: «Külək, torpaq, su, odu Tanrıya imanlı bil». Bu misra Şərq
fəlsəfəsində «Abu-atəş-badü-xak» yəni «Su-atəş-külək-torpaq»
dünyanın yaradılması komponentləri sayılırlar. Daha doğrusu,
Allah-Təala kövn (olma), varlıq, fəsad və ziddiyyətdən yaratdığı
bu dünyanı yuxarıda qeyd etdiyimiz dörd ünsürdən ibarət olan
qarışığın və onların qaynayıb qarışması, birləşməsi nəticəsində
özülünü qoymuş ki, onlar minerallar, mədən, nəbatat və canlılar-
dan ibarət dünya yaratsınlar.
Xülasə, canlıları yaratmaqda məqsədi canlı insanı yaratmaq-
dır. İnsanı yaratmaqda məqsədi Tanrıya müti olan kamil olan in-
san yaratmaqdır. Buna görə də deyilir: Əgər bu ziddlər bir-biri ilə
sülhdə olsalar, bədən dörd ünsürlü olarsa, bu dünyanın ömrü olar.
Əgər bu ziddlər bir-biri ilə cəngü-cədəldə olarsa, bir-birlərini
məhv etsələr, həmin bədənlər çürüyüb məhv olar, ağıllı ruhlar və
ya insanlar qalar. Dünya elə əbədi olaraq onlardan xeyir götürər.
Mövlanəyə görə dünya insanı maddi həyata əsir edən ruhunu
yüksəltməyə qoymayan ünsürdür:
«Dünya insanın can düşmənidir.»
«Dünya özünü təzə gəlin kimi göstərərək insanı aldadan, la-
kin həqiqətdə sehirbaz bir qarıdır. Ona aşiq olan zəhərdən şərbət
içər.»
«Dünyaya tapınan insan aləmin sultanı olsa da, ölüdür.»
«Könlünü dünyaya verən bir tikə çörəyə imanını satan kimi-
dir.»
«Mövqe hərisliyi və dünya xoşbəxtliyi arxasınca qaçanlar
nəfsinə məğlub olmuşlar.»
«Dünyaya belə aşiq olanlar divarda əks edən işığın günəşdən
