Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya çu Bilgə, Tay Bilgə tutuk, Tölış Bilgə, Bilgə Tuğma və s. Bilgə
sözü haqqında Ə.Rəcəbov yazır: “Bilgə sözü bilmək felindən
əmələ gəlmişdir”. Orxon-Yenisey abidələri mətnlərində, qədim
türk qəbilələrinin, müasir türk xalqlarının dillərində də eyni
mənada – bilmək feli mənasında işlənmişdir. -gə sifət düzəldən
şəkilçidir. Bilgə sözü “biliyi olan, ağıllı, bilikli” deməkdir. Biz
onu Azərbaycan dilində “müdrik” sözü ilə əvəz edirik (18, s.47).
Bilgə leksemi Orxon-Yenisey abidələrində həm titul,həm də
ad bildirən söz kimi işlənmişdir; Bilgə kağan (KTc 1; KTş 23;
KTq 1; BXş 1; BXc 13; BXq 2), Bilgə tirig (Y43), Bilgə çikşen
(Y13), Bilgə tamğaçı (KTşm 13), İşbara bilgə Kül iç çor (KÇ24)
və s.Tədqiqatçılardan bəziləri Ongin abidəsindəki tçm işarələrini
Taçam şəxs adı şəklində transkripsiya edirlər. Ə.Rəcəbov haqlı
olaraq qeyd edir ki,Taçam sözü bizdə şübhə oyadır. A.fon Qaben
bunu ataçım kimi oxuyur (18, s. 57).
Türkiyəli tədqiqatçı O.F.Sərtqaya bu sahədəki araşdırma-
larını ümumiləşdirərək yazır: “Ongin abidəsində Bilgə Taçam
kimi oxunaraq şərəfinə Ongin abidəsi qoyulan türk xanı şəklində
mənalandırılan ibarə və yaxud söz bilgə ataçım şəklində düz-
gün transkripsiya edildikdə “müdrik babacığım” şəklində doğ-
ru tərcümə edilə bilir, ataç ismi qədim türk dilində ata sözünün
kiçiltmə formasıdır” (54, s. 210).
Beləliklə, məlum olur ki, Ongin abidəsindəki “bilgə ataçım
lü yılka bilgə külüg er edgu kan ataçım ölti”cümləsində şəxs adı
işlənməyibdir. Bilgə sözü titul kimi antroponimlərin sonunda da
nəzərə çarpır: İnançu bilgə (Y. 26). Öz bilgə (Y. 31). Sonuncu
antroponim bəzən Öz bilgə çansı şəklində də işlənir.
Antroponimlərin tərkibində bilgə leksemindən istifadə
ənənəsi Ötüken uyğur abidələrində də davam etdirilmişdir. Belə
ki, Bilgə kağan uyğur xaqanlarının xanədən adı olaraq işlədilmiş,
eyni zamanda Moyun çorun qardaşının adı da Tay Bilgə tutuk
