D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya
Yüklə 2,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
edirlər. İndi yazacağımız nümunələrdə isə bu sözün bağlayıcı kimi də işlənəcəyinin şahidi olacağıq və professor Ə.Şükürlünün bu sözü bağlayıcı kimi qeyd etməsinin səbəbini açıqlamağa ça- lışacayıq. Ol bodunığ Tabarda Sağdak bodun istəyin tiyin, Yin- çü üküzik keçə Təmir kapığa təki sülədimiz. - O xalqı Tabarda Sağdak xalqmı tənzim edək deyə înci çayını keçərək Dəmir qa- pıya təki qoşun çəkdik.(l. KTş. 39, s. 74, 82). Bu qeyd etdiyimiz cümləyə baxdıqda görürük ki, bu cümlədə deyə sözü bağlayıcı kimi işlənmişdir. Düzdür sözün cümlədəki mövqeyinə və mazmu- nuna nəzər saldıqda görürük ki, bu sözün də mənşəyində deyərək feli bağlaması dayanır. Yəni bu sözləri də deyərək feli bağlaması kimi işlətsək bu və ya digər formada həmin məzmunu verə bilir və bunun kökünün də feli bağlamadan törəndiyini görmək olar. Modal sözlərdən Orxan Yenisey abidələrinin lüğət tərldbində təəssüf, kədər bildirən, əfsusy təəssiif, lıeyf modal sözlərinin mənasını verən Yıta sözünə rast gəlinir. Yıta sözünə müasir ədəbi dilimizdə heç bir sözün kökündə, mənşəyində, etimologiyasında rast gəlinmədi. Lakin tərcümə etdikdə və müasir Azərbaycan di- linin lüğət tərkibi ilə müqayisə apardıqda görürük ki, hal hazırda əfsus, təəssüf, heyf modal sözləri işlənən cümlələrimiz daha çox- dur. Bu sözə Orxan Yenisey abidələrinin lüğət tərkibində nəzər salaq və müasir Azərbaycan dilinin lüğət tərkibi ilə müqayisə edək. Kök tenridə kün, ay azıdım, yerimə, yıta, sizımə adırıltım. - Mavi göylərdə günü, ayı itirdim yerimdən əfsus, sizdən ayrıldım. Çor apası barur.- Çör atası gedir (ölür) İnim, eçim yıta adırulu bardımız. Kiçik qardaşım, böyük qardaşım yıta.. əfsus ayrılaraq getdik. Kuyda kişiməyıta adıralu bar¬dımız.-Sarayda arvadım- dan, əfsus ayrılaraq getdik. Bu cümlələrin hamısında yıta modal sözü, heyf əfsus, təəssüf mənalarını vermişdir. Kür qırağınm əcəb seyrəngahı var, Yaşılbaş sonası, hayıf ki, yoxdur! (Vaqif). Onun hayıf ki, xozeynlərlə arası kökdür (M.Hüseyn). Çox əfsus ki, mən |