D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

Pedaqogika, Fəlsəfə, Psixologiya
ortasına qədər təşkil etdim, sarı qızılını, parlaq gümüşünü, qıra-
ğı kəsilməmiş ipəyini, əkinlik taxılını, cins at və ayğırını, qara 
samurunu…  xalqıma  qazandım,  dörd  tərəfdəki  xalqımı  təşkil 
etdim, yaratdım… varlandım, Türgiş xaqanın qızını adətimizcə, 
ulu  qanunlarımızla oğluma aldım və qızımı adətimizlə  Türgiş 
xaqanına verdim» (s.108). Sonuncu fikir qədim hökmdarların bir-
birilə ittifaq bağlaması vasitəsi olaraq  qohumluq əlaqələri yarat-
ması kimi adətlərinin mövcudluğunu bir daha sübut edir.
Orxon-Yenisey  abidələrində  ailə  münasibətləri,  ustada 
məhəbbət,  dostluq  yoldaşlıq  duyğuları,  ata-ana  məsləhətini 
dinləmək  və  onlardan  faydalanmaq  kimi  mənəvi  keyfiyyətlərin 
böyük  əhəmiyyət kəsb etməsi dəfələrlə təkrarlanır.
«Oğul  anasından,  atasından  küsub  getmiş,  yenə  fikirləşib 
qayıtmış,  ana  nəsihəti  alım,  ata  sözü  dinləyim,  deyir»  (s.200). 
Turfan  abidələrində  əks  olunan  bu  fikirlər  tarix  boyu  ata-ana 
tövsiyyələrinin övlad üçün əsl həyat dərsliyi rolu oynamasına bir 
işarədir.
Saysız  hesabsız  sürüləri,  ilxıları  ilə  seçilən,  şöhrəti  gündo-
ğandan günbatana qədər yayılan qırğız oğlu Süci xaqanın adına 
yazılmış  daş  kitabədə  də  ustada  məhəbbət,  valideynlik  borcu, 
övladların xoşbəxtliyi, nəvələrə, qohum-qardaşlara sevgi hissləri 
böyük önəm kəsb edir. «Nəsli davam etdirənim- yəni üç oğlum, 
üç qızım  var idi. Hamısını  ev etdim, qızlarımı başlıqsız (kalım-
sız) verdim, ustadıma yüz ər (igid) və  yaşamaq üçün yer verdim, 
qardaşım  uşaqları  və  nəvələrimi  gördüm.  Oğullarım!  İgidlikdə 
ustadım kimi olsun» (s. 166).
Bütövlükdə  türk  xalqlarının    qəhrəmanlıq  salnaməsi  olan 
Orxon-Yenisey    abidələrində  xalqa,  Vətənə  xidmətin  ən  ba-
riz nümunəsi  igidlik və cəsurluqdur. Məsələn, « Bilgə xaqan» 
abidəsində deyilir : «Tanrım, cəsurluğumla elimə xidmət etdim» 
(s. 212).

---

268